Người biến tương ớt Việt Nam thành biểu tượng ẩm thực của nước Mỹ

Thứ đầu tiên bạn ngửi thấy khi tới nhà máy Huy Fong Foods, nằm ở khu ngoại ô Los Angeles, là mùi hương nồng nặc của tỏi - thành phần quan trọng trong sản phẩm làm nên danh tiếng của nhà máy: Tương ớt Sriracha Hot Chili.

Tuy nhiên, thứ đầu tiên đập vào mắt bạn lại không mang lại cảm giác mãnh liệt như thế. Nổi bật trên tường hành lang nhà máy là bức ảnh về 2 nhà du hành vũ trụ nổi tiếng - một người là người Nga, người còn lại là người Mỹ gốc Á - đang lơ lửng không trọng lượng trong khoảng không chật chội của trạm vũ trụ quốc tế ISS.

Nếu nhìn bức tranh kỹ càng hơn, bạn sẽ hiểu lý do vì sao nó lại được treo ở đó: Trên bức ảnh có hình một mũi tên nhỏ đang chỉ vào một chiếc nắp nhựa màu xanh lá trôi nổi cùng các nhà du hành. Chiếc nắp đó là nắp chai tương ớt mang nhãn hiệu Huy Fong.

Bức ảnh đã ngự trên tường nhà máy từ nhiều năm trước và được đích thân ông David Trần - nhà sáng lập kiêm chủ nhà máy tương ớt Huy Fong treo lên. Ông Trần, 68 tuổi, cũng chính là người chế ra thứ tương ớt trứ danh giúp mang lại cho công việc kinh doanh của gia đình ông sự giàu có và danh tiếng. Công ty tương ớt của ông Huy Fong cũng là một trong những công ty thực phẩm phát triển nhanh nhất nước Mỹ. Năm ngoái, công ty đã bán được hơn 20 triệu chai tương ớt.


Bức ảnh về các nhà du hành vũ trụ NASA cũng đánh dấu một cột mốc quan trọng với ông Trần. Trước kia, có một lý thuyết cho rằng cuộc sống trong không gian khiến vị giác của con người bị mai một. Do đó, để đảm bảo các nhà du hành có thể thưởng thức một bữa ăn ngon miệng, cơ quan khoa học thực phẩm của NASA bắt đầu gửi những chai tương ớt Sriracha Huy Fong vào quỹ đạo từ 1 thập kỷ trước.

Trong bức tranh, chiếc nắp màu xanh lá rất khó nhìn, nhưng chỉ thế là quá đủ với những người hâm mộ loại tương ớt của công ty ông, một người xúc động gửi email cho Huy Fong.

Thư gửi của người hâm mộ không phải điều hiếm ở Huy Fong - mặc dù công ty chưa bao giờ quảng bá sản phẩm của mình trên thị trường Mỹ. Quả thực, ông Trần không bao giờ quảng cáo sản phẩm của mình. Website của công ty Huy Fong cũng cập nhật lần cuối cùng vào ngày 10/5/2004. Công ty thậm chí cũng không có tài khoản Facebook hay Twitter. Nhiều người vào trang web công ty nhận xét nó chẳng khác nào một đài tưởng niệm lãnh đạm với thế giới rộng lớn bên ngoài.

Tuy nhiên, bằng cách này hay cách khác, sức hấp dẫn của tương ớt Huy Fong vẫn biến nó trở thành một biểu tượng của nước Mỹ.

Giống như tương ớt cà chua, Sriracha là một thuật ngữ chung chung. Tên gọi này xuất phát từ một thị trấn cảng Thái Lan, nơi được cho là cái nôi của tương ớt. Khi người dân ở Mỹ nhắc đến sriracha, điều đó có nghĩa họ đang nói về tương ớt của Huy Fong. Tên tuổi của loại tương ớt này thậm chí còn xuất hiện trên series phim hoạt hình "Gia đình Simpson" - loạt phim hoạt hình cực kỳ ăn khách và nổi danh của nước Mỹ.

Tháng 4 năm ngoái, hãng nghiên cứu thị trường IBISWorld coi ngành sản xuất tương ớt là ngành công nghiệp phát triển nhanh thứ 8 ở Mỹ, xếp sau các trường đại học vì lợi nhuận và ngành sản xuất năng lượng mặt trời. IBISWWorld cũng lưu rằng năm 2012, doanh thu của ngành tương ớt lần đầu tiên vượt qua mốc 1 tỷ USD.

Ngành công nghiệp tương ớt cũng tăng trưởng với tốc độ gần 10%/năm trong thập kỷ trước.

Chỉ sau 1 thập niên, tương ớt srirach Huy Fong trở thành mặt hàng phố biến trong các gian hàng của Wal-Mart.

Tốc độ tăng trưởng này trung với tốc độ tăng trưởng dân số châu Á tại Mỹ. Theo số liệu mới nhất, trong thập niên 2000, lượng người gốc Á ở Mỹ tăng tới 45%.

Nhà phân tích IBSWorld, ông Agata Kaczanowska, nói: "Khi cộng đồng người châu Á tăng lên, nó không chỉ khiến nhu cầu tương ớt tăng vọt mà còn giúp từ sriracha được phổ biến hơn. Nó khiến các chủ nhà hàng đặt loại tương ớt này lên bàn ăn. Và nếu nó ở trên bàn, chắc chắn mọi người sẽ muốn nếm thử".

Phần lớn thành công của Huy Fong bắt nguồn từ một thực tế đơn giản rằng những hương vị của thứ tương ớt đó thực sự rất ngon. Tháng 5 năm ngoái, Cook's Illistrated gọi đây là loại tương ớt có hương vị ngon nhất trên thị trường, còn hơn cả các đối thủ như Frank’s Red Hot, Cholula Hot Sauce và McIlhenny Co.’s Tabasco. Bên cạnh đó, trên mỗi chai nước tương của Huy Fong còn in hình linh vật tượng trưng cho năm sinh của ông Trần, đó là con gà (nói cách khác ông Tran thuộc tuổi Dậu theo khái niệm 12 con giáp ở châu Á). Cũng chính vì thế, tương ớt sriracha của Huy Fong được đặt biệt danh là "tương ớt gà trống".

Ông Trần là người Trung Quốc, lớn lên ở Việt Nam. Trong những năm 1970, ông cũng từng có một doanh nghiệp làm tương ớt tương tự. Trong năm 1979, ông sử dụng nguồn tiết kiệm khiêm tốn từ kinh doanh của mình để mua một ít vàng và lên một con tàu chở hàng mang tên Huy Fong - cái tên được ông sử dụng làm tên công ty sau này.

Điểm đến của ông là Boston lạnh giá. Năm sau, ông tới Los Angeles và ở đây, ông đã tạo nên chai sriracha đầu tiên.

Ông Trần bắt đầu khởi nghiệp công ty Huy Fong trong một văn phòng nhỏ ở khu phố Tàu của Los Angeles. Ông phải nghiền ớt jalapeño bằng tay không. Ông chỉ mất vài ngày để nghĩ ra công thức cho loại tương ớt mới - đó là sự pha trộn của ớt jalapeño, dấm, đường, muối và tất nhiên cả tỏi.

Trải qua bao nhiêu năm, công thức của thứ tương ớt đó vẫn giữ nguyên cho tới ngày nay.

Ban đầu, ông bán tương ớt cho những người châu Á nhập cư. "Tôi không biết người Mỹ sẽ thích ăn cay", ông Trần nói. Ông cũng cố giữ giá ở mức thấp, ước chừng vào khoảng 4 USD cho mỗi chai 28 ounce. Ông chia sẻ: "Tôi đã cố làm tương ớt sao cho phù hợp khẩu vị cả người giàu lẫn người nghèo".

Bố vợ của ông Trần đã đổ tương ớt vào trong những chai thủy tinh, cách làm mà gia đình ông từng áp dụng ở Việt Nam. Những chiếc chai ban đầu là những lọ thủy tinh nhỏ bị người Mỹ bỏ đi. Đến khi phải giao hàng ở nơi xa, chiếc xe được ông Trần sử dụng là một chiếc xe van cũ hiệu Chevy.

Các nhà hàng rất thích tương ớt của ông bởi nó không bao giờ bị hỏng - tương ớt được đổ vào chai và đặt lên bàn ăn. Cứ như thế, ông Trần dần dần xây dựng mọi thứ từ con số 0. Năm 1987, nhu cầu tiêu dùng tương ớt lớn tới mức ông phải mở rộng hoạt động nhà máy sang vùng Rosemead, bang California.

Một vài năm sau, khi tương ớt của gia đình ông Trần nổi tiếng, Kara Nielsen bắt đầu để ý tới loại tương ớt của Huy Fong. Bà là một đầu bếp bánh ngọt cho cửa hàng Lalime, một trong những cửa sang trọng và đắt tiền bậc nhất ở Berkeley. "Tương ớt gà trống" không có trong thực đơn, song nó khá được các đầu bếp châu Á của nhà hàng ưa chuộng và họ thường xuyên để nó lên bàn khi ngồi ăn với nhau.

Bà Nielsen, hiện tại là nhà nghiên cứu xu hướng tại CCD Innovation - một công ty tư vấn ẩm thực ở San Francisco - hồi tưởng lại và nhận định đó là giai đoạn đầu kinh điển trong kịch bản phát triển 5 giai đoạn của một sản phẩm, từ vô danh cho tới quen thuộc trong nhà bếp của mỗi gia đình.

Mặc dù tương ớt Sriracha đã có mặt trong các cửa hàng tạp hóa châu Á, song sự hiện diện tại một cửa hàng danh tiếng là dấu hiệu cho thấy tên tuổi của nó bắt đầu vươn xa. "Với tôi, đó là nơi mà nó bắt đầu cất cánh, trong gian nhà sau của bếp ăn, nơi những người công nhân châu Á đặt nó lên bàn cùng bữa ăn của họ", bà Nielsen nói.

Trong 15 năm tiếp theo, bà Nielsen luôn dõi theo từng bước tiến của tương ớt sriracha, chứng kiến nó ngày một phổ biến ở những địa điểm mới.

Các cửa hàng Wal-Mart bắt đầu bán tương ớt sriracha Huy Fong tại Los Angeles và Houston trong năm 2003, thậm chí còn phân phối nó tới hơn 3.000 cửa hàng khác trên khắp đất nước. Các chuỗi nhà hàng như P.F. Chang và Gordon Biersch cũng bắt đầu giới thiệu các món ăn kèm với tương ớt sriracha. Năm 2010, nhà hàng danh tiếng Bon Appétit bắt đầu nêm nếm tương ớt sriracha vào các món ăn của mình.

Năm 2011, tương ớt của Huy Fong lần đầu có mặt trong sách dạy nấu ăn chính thống, cuốn

Tương ớt Huy Fong không chỉ là một biểu tượng ẩm thực, mà còn là gia vị không thể thiếu trong bữa ăn của người Mỹ.

The Sriracha Cookbook của Randy Clemens. "Khi tôi nói với ai đó rằng tôi đang nấu một món ăn với tương ớt sriracha, chắc chắn họ cảm thấy bối rối, nhưng nếu tôi gọi nó là "tương ớt gà trống" họ sẽ nhận ra ngay lập tức", ông Clemens nói.

Đầu năm 2011, một vài tháng sau khi cuốn sách của Clemens ra đời, Matthew Inman, tác giả truyện tranh nổi tiếng của Mỹ, trong một chuyến đi du dịch nước ngoài vô tình ăn phải một món ăn rất tệ. "Lúc đó tôi nhận ra rằng tương ớt sriracha có thể cứu thức ăn. Có thể nói, tương ớt sriracha Huy Fong thực sự là Mẹ Teresa của các loại gia vị. Kết quả là, sau chuyến đi đó, ông Inman đã cho ra đời một bức tranh vẽ một người đàn ông tươi cười khi ôm một chai tương ớt, có hình dáng giống chai sriracha Huy Fong.

Rất nhiều người hâm mộ sau đó đã xin Inman bức tranh đó làm áp phích, thậm chí còn in chúng lên cả áo phông.

Dù bị cạnh tranh dữ dội bởi các đối thủ, sự nổi tiếng của tương ớt "gà trống" Huy Fong vẫn không hề thuyên giảm. Giám đốc điều hành (CEO) công ty McIlhenny - công ty có truyền thống 160 năm làm tương ớt Tabasco - ông Paul McIlhenny cho biết trước kia tương ớt sriracha chỉ là thứ phổ biến ở Bờ Tây nước Mỹ. Nhưng bây giờ, chúng xuất hiện nhan nhản ở các của hàng Wal-Mart địa phương. Ông McIlhenny khẳng định công ty đang chế tạo một loại tương ớt sriracha riêng để cạnh tranh với Huy Fong.

Giờ đây, tương ớt sriracha Huy Fong đã lên tới cấp độ được chấp nhận rộng rãi ở nước Mỹ (hay là Giai đoạn 5 theo lý giải của bà Nielsen). Các nhà hàng tàu điện ngầm ở Nam California bắt đầu thử nghiệm các món ăn kèm tương ớt sriracha. Thậm chí, công ty sản xuất khoai tây chiên Lay's còn công bố loại sản phẩm mới mang hương vị sriracha..

Tác giả cuốn The Hot Sauce Bible, ông Dave DeWitt, thì cho biết ông chưa bao giờ nhìn thấy thứ gì phổ biến nhanh như tương ớt sriracha. "Số lượng các loại tương ớt cay ở Mỹ là vô tận, thậm chí có cả những loại phỏng theo sriracha, song chỉ só tương ớt "gà trống" là số một", ông DeWitt nói.

Dù tương ớt sriracha Huy Fong nổi tiếng nhiều đến như vậy, song khi ông Trần tới nơi công cộng, chẳng ai nhận ra người đàn ông nhỏ nhắn đó là người đã tạo nên biểu tượng ẩm thực, đồng thời là loại gia vị không thể thiếu trong bếp ăn Mỹ. Phụ tá của ông Donna Lam nói: "Ông ấy quá khiêm tốn để cho mọi người biết ông là ai".

Nguồn Business Week/Dân Việt