Chuyện ít biết về phóng viên chiến trường

Cuối cùng thì ông ta cũng viết thư cho tôi. Sau hơn một năm làm việc với tư cách cộng tác tự do (freelance) cho ông ta, quãng thời gian mà tôi đã nhiễm bệnh thương hàn và bị bắn vào đầu gối.

Biên tập viên của tôi theo dõi tin tức và nghĩ rằng tôi là một trong nhóm nhà báo Italia bị bắt cóc, và gửi email cho tôi nói “Nếu kết nối được internet, cô có thể nói về tình trạng bị giam cầm của mình qua tweet được không?”.

Cùng ngày hôm đó, buổi tối, tôi trở về căn cứ của quân nổi dậy, vật lộn với cái địa ngục mang tên Aleppo và trong bầu không khí đầy bụi bặm, đói và sợ hãi, tôi hy vọng tìm được một người bạn, một lời nói dịu dàng, một cái ôm thắm thiết.

Nhưng đáng tiếc, thay vào đó, tôi lại tìm được email từ Clara, cô bạn đã nghỉ ở nhà tôi tại Italia trong kỳ nghỉ của cô. Clara gửi cho tôi 8 tin nhắn “Khẩn!”. Hôm nay, Clara đang tìm cái thẻ spa của tôi, do vậy, cô ấy có thể vào cửa miễn phí.

Những tin nhắn còn lại trong hộp thư đến đại loại là “Bài viết hôm nay tuyệt thật; cuốn sách về Iraq thật là hay”. Nhưng thật buồn, sách tôi viết không phải về Iraq mà về Kosovo.

Mọi người luôn giữ trong mình hình ảnh lãng mạn về nhà báo tự do (freelancer) như một người đánh đổi sự ổn định về đồng lương để lấy tự do, để theo đuổi câu chuyện mình thích. Nhưng chúng tôi [freelancer] không tự do chút nào mà hoàn toàn ngược lại.

Sự thật là cơ hội việc làm duy nhất tôi có hôm nay là được có mặt tại Syria - nơi không ai muốn đến. Và không phải là Aleppo mà tôi đang có mặt ở chiến trường. Vì các biên tập viên ở Italia chỉ đòi hỏi chúng tôi viết về máu và súng đạn.

Tôi viết về người Hồi giáo và mạng lưới dịch vụ xã hội của họ, nguồn gốc của quyền lực của họ - một bài báo thực sự phức tạp hơn một bài viết từ chiến trương. Tôi cố gắng giải thích, không chỉ là đi, là chứng kiến và câu trả lời tôi nhận được là “Gì đây? 6.000 chữ và không ai bị chết à?”

Thực tế, đáng lẽ tôi phải nhận ra điều đó vào thời điểm biên tập viên của tôi đề nghị tôi viết một bài về dải Gaza vì Gaza, như thường lệ, đang bị ném bom. Tôi nhận được email “Cô biết rõ Gaza. Ai quan tâm liệu cô có ở Aleppo hay không?” Chính xác là như vậy. Sự thật là tôi có mặt ở Syria vì tôi nhìn thấy một số bức ảnh của Alessio Romenzi trên tờ Time.

Alessi Romenzi đã bí mật đến Homs qua đường ống nước khi mà không có ai biết gì về sự tồn tại của Homs. Tôi nhìn thấy những bức ảnh của Alessio khi đang nghe đài – ôi những đôi mắt, đang nhìn chằm chằm vào tôi; đôi mắt của những con người đang bị lực lượng quân đội Assad giết hại, từng người một và chưa có ai từng nghe đến cái tên Homs. Và lương tâm thôi thúc, tôi phải đến Syria ngay lập tức.

Nhưng dù là bạn viết một bài từ Aleppo hay Gaza hay Rome, các biên tập viên cũng chẳng thấy sự khác nhau. Bạn vẫn được trả nhuận bút như nhau: 70 USD/bài. Thậm chí tại nhiều nơi như Syria với giá cả cao gấp 3 lần do tình trạng đầu cơ.

Chẳng hạn, ngủ trong căn cứ của quân nổi dậy, dưới làn đạn súng cối, trên một cái mền trải trên nền đất có giá 50 USD/đem; chi phí thuê xe ôtô 250 USD/ngày. Kết cục rủi ro sẽ tối đa hóa chứ không phải là tối thiểu hóa. Bạn không chỉ không đủ tiền mua bảo hiểm – khoảng 1.000 USD/tháng – mà còn không có đủ tiền để thuê một người giúp đỡ hay phiên dịch.

Bạn nhận thấy mình đơn độc ở một nơi không ai biết đến. Các biên tập viên biết rõ rằng 70 USD cho một bài viết sẽ buộc bạn phải tiết kiệm mọi thứ. Họ cũng biết rằng nếu bạn chẳng may bi thương nặng, có lẽ bạn mong ước chết đi cho rồi thay là sống sót vì bạn không đủ tiền để chi trả cho việc “bị thương này”.


Công nghệ truyền thông mới khiến người ta nghĩ tốc độ là tin tức. Nhưng nó dựa trên cái logic chết người rằng: Nội dung giờ đã được chuẩn hóa, và tờ báo hay tạp chí của bạn không còn cần đến sự khác biệt, do vậy, chả có lý do gì để trả tiền cho phóng viên cả.

Ý tôi là, ví dụ, với tin tức, tôi có internet – và nó hoàn toàn miễn phí. Cuộc khủng hoảng ngày nay thuộc về truyền thông chứ không phải của người đọc. Người đọc vẫn ở đó và trái với những điều mà biên tập viên tin tưởng, họ là những độc giả thông minh luôn đòi hỏi sự đơn giản chứ không phải là đơn giản hóa.

Độc giả muốn hiểu, chứ không chỉ là biết. Mỗi lần tôi viết bài tường thuật từ một cuộc chiến, tôi đều nhận được hàng chục email từ nhiều người nói rằng “Tốt, bài viết tuyệt, sinh động, nhưng tôi muốn hiểu điều gì đang diễn ra ở Syria”.

Và tôi rất vui khi được trả lời rằng tôi không thể gửi đến tòa soạn một bài phân tích được vì biên tập viên sẽ từ chối nó và nói với tôi “Cô nghĩ mình là ai thế, cô bé?” – cho dù tôi có 3 bằng cấp khác nhau, đã viết 2 cuốn sách và kinh nghiệm 10 năm tại các cuộc chiến khác nhau, đầu tiên là với tư cách nhân viên về nhân quyền và giờ đây là một nhà báo. Tuổi trẻ của tôi đã không còn khi những mảnh não người bắn tung tóe lên người tôi ở Bosnia khi tôi mới 23 tuổi.

Freelancer là nhà báo hạng hai – cho dù ở đây, Syria, chỉ toàn freelancer, vì đây là cuộc chiến phi nghĩa, một cuộc chiến của thế kỷ trước. Lần đầu ra tiền tuyến, bạn không thể tin nổi khi thấy những lưỡi lê mà có lẽ chỉ còn thấy trong sách lịch sử. Cuộc chiến ngày nay là cuộc chiến của máy bay không người lái, nhưng ở đây, Syria, họ giành nhau từng mét đất, từng con phố và thực sự kinh hoàng.

Nhưng các biên tập viên ở Italia lại đối xử với bạn như một đưa trẻ; tấm ảnh bạn chụp được lên trang bìa, nhưng họ lại cho rằng bạn chỉ may mắn mà thôi khi có mặt đúng chỗ, đúng thời điểm.

Bạn có bài báo độc nhất vô nhị như bài tôi viết hồi tháng 9/2012 về thành phố cổ Aleppo, di sản UNESCO, cháy trụi khi quân nổi dậy và quân đội Syria giao tranh giành quyền kiểm soát. Tôi là phóng viên nước ngoài đầu tiên đến hiện trường, và biên tập viên nói: “Tôi giải thích thế nào khi phóng viên của tôi không thể vào được trong khi cô lại có thể?”

Tệ hơn, tôi nhận được email này từ một biên tập viên khác nói về bài viết đó: “Tôi sẽ mua bài này, nhưng tôi sẽ đăng với tên phóng viên của tôi”.

Và, tất nhiên, tôi là phái nữ. Một tối gần đây, khi đạn pháo giăng khắp nơi và tôi đang ngồi ôm gối trong một góc với vẻ mặt như thể thần chết có thể đến bất kỳ lúc nào, một phóng viên khác đi đến, nhìn tôi từ trên xuống dưới, và nói: “Đây không phải là nơi dành cho phụ nữ”.

Bạn có thể nói gì với một gã như vậy? Đồ ngu, đây không phải là chỗ dành cho bất kỳ người nào. Nếu tôi sợ, đó là vì tôi vẫn chưa điên. Vì Aleppo là nơi đầy mùi thuốc súng và testosterone và ai ai cũng có thể bị thương: một gã tên Henri chỉ nói về chiến tranh; một gã khác tên Ryan suốt ngày nốc amphetamine.

Mỗi khi cô đơn, họ chỉ biết đến chỗ tôi, một người phụ nữ “mong manh yếu ớt”, để xem tôi thế nào. Và tôi thường trả lời: tôi vẫn là tôi. Và những buổi tối khi tôi mang khuôn mặt đau khổ là những buổi tối tôi tự bảo vệ mình, theo đuổi mọi cảm giác và xúc cảm; đó là những buổi tối tôi tự cứu mình.

Syria giờ đây không còn là Syria nữa mà là một nơi hỗn loạn. Nơi đây có một gã người Italia thất nghiệp và gia nhập al-Qaeda, trong khi mẹ gã đi khắp Aleppo tìm hắn để nện cho một trận; đây là nơi một gã du khách Nhật Bản lao ra tiền tuyến chỉ vì gã muốn có 2 tuần “kinh hoàng và khiếp sợ”; nơi một tên sinh viên trường luật Thụy Điển đến đến để thu thập bằng chứng tội áo chiến tranh; nơi các nhạc công Mỹ với bộ râu kiểu bin Laden để dễ hòa nhập dù rằng họ toàn lũ tóc sáng và cao trên 1m9.

Rốt cuộc, chúng tôi là phóng viên chiến trường, phải không nào? Một nhóm các anh chị em. Chúng tôi mạo hiểm mạng sống để đưa tiếng nói cho những người không thể lên tiếng được. Chúng tôi chứng kiến những thứ mà hầu hết mọi người chưa bao giờ thấy. Chúng tôi là kho chuyện ở bàn ăn, những vị khách thú vị mà mọi người đều muốn mời đến.

Nhưng điều bí mật là thay vì đoàn kết với nhau, chúng tôi lại là kẻ thù tồi tệ nhất của nhau; và lý do không hẳn là vì 70 USD/ 1 bài báo, vì sẽ luôn có tiền cho một bài viết về các cô gái của Berlusconi. Lý do thực sự là nếu bạn đòi giá 100 USD, sẽ có kẻ khác sẵn sàng làm với giá 70 USD. Đó là cuộc cạnh tranh tàn khốc nhất.

Giống như cô nàng Beatriz, người hôm nay chỉ hướng sai cho tôi, do vậy, cô nàng là người duy nhất đưa tin về cuộc biểu tình, và tôi nhận thấy mình rơi vào giữa vòng vây của các tay bắn tỉa chỉ vì mắc lừa cô ta.

Nhưng chúng ta giả vờ rằng mình có mặt ở Syria để không ai có thể nói là "tôi không biết chuyện gì đang diễn ra ở Syria." Trong khi thực tế là chúng ta ở đây chỉ để săn giải thưởng, săn sự chú ý. Chúng ta ở đây để gạt người khác ra như thể giải Pulitzer đã ở ngay trong tầm tay, nhưng thực tế chả có gì cả.

Chúng tôi bị “kẹt” giữa một bên là chế độ cấp cho bạn visa nếu bạn chống lại quân nổi dậy và quân nổi dậy, nếu bạn theo họ, sẽ cho phép bạn thấy những gì mà họ muốn bạn thấy. Thực tế, chúng tôi là những kẻ thất bại. Hai năm rồi, bạn đọc hầu như không còn nhớ Damascus ở đâu và thế giới chỉ mô tả những gì đang diễn ra ở Syria như “mớ bòng bong” vì không ai hiểu gì về Syria – chỉ có máu, máu và máu.

Nếu tôi thực sự hiểu về chiến tranh, tôi sẽ không bị lệch hướng khi cố gắng viết về quân nổi dậy và người trung thành với chính quyền, về người Sunny và người Shia. Vì câu chuyện duy nhất để kể trong chiến tranh là làm thế nào để sống mà không hoảng sợ. Mọi thứ có thể kết thúc chỉ trong giây lát.

Nếu tôi biết điều đó, tôi sẽ không sợ để yêu, để dám làm trong đời mình; thay vì ở đây, tự ôm mình trong một xó tối tăm, hôi hám, tiếc nuối những gì mình đã không làm, những gì mình đã không nói. Các bạn những người ngày mai vẫn sống, các bạn còn chờ gì nữa? Các bạn có mọi thứ, sao lại phải sợ?

Nguồn Theo DVO/Columbia Journalism Review