Ván cược ESG của ngành năng lượng

Trong quản trị bền vững ESG (môi trường - xã hội - quản trị), ngành năng lượng tái tạo đóng vai trò quan trọng trong khía cạnh E (môi trường). 

Thực hành ESG trong ngành năng lượng tái tạo toàn cầu

Trên thế giới, các tập đoàn công nghệ hàng đầu đã tiên phong trong việc chuyển đổi sang sử dụng 100% năng lượng tái tạo. Google là một ví dụ điển hình với cam kết vận hành hoàn toàn bằng năng lượng sạch vào năm 2030. Tập đoàn này đã đầu tư hàng tỉ USD vào các dự án điện gió, điện mặt trời trên khắp thế giới, từ Mỹ, Chile tới Ả Rập Saudi. Theo báo cáo ESG mới nhất, Google đã bù đắp được hơn 70% lượng điện tiêu thụ bằng năng lượng tái tạo.

Có thể thấy việc thúc đẩy năng lượng tái tạo trong chiến lược ESG đóng vai trò then chốt cho sự phát triển bền vững của các doanh nghiệp hàng đầu. Đầu tư năng lượng tái tạo trong ESG giúp giảm khí thải nhà kính đáng kể, theo phạm vi phát thải 2, giúp các doanh nghiệp nâng cao vị thế cũng như gia tăng sức cạnh tranh khi đáp ứng được các tiêu chuẩn nghiêm ngặt của những thị trường lớn, như đáp ứng Cơ chế Điều chỉnh biên giới carbon (CBAM).

Vấn đề về vai trò của ESG trong năng lượng tái tạo trở nên quan trọng hơn khi được xem xét trong bối cảnh của một nền kinh tế bền vững. Các tiêu chuẩn ESG toàn cầu không chỉ thay đổi xu hướng đầu tư của doanh nghiệp, mà còn hình thành phương thức tiếp cận bền vững với các hệ thống năng lượng tái tạo. Quá trình chuyển dịch về một nền kinh tế bền vững nhấn mạnh sự cần thiết phải điều chỉnh các công nghệ, chính sách và thị trường năng lượng tái tạo theo chuẩn ESG.

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu và sự cạn kiệt của nhiên liệu hóa thạch, năng lượng tái tạo đang trở thành xu hướng tất yếu của nền kinh tế toàn cầu. Song song với sự phát triển nhanh chóng của ngành năng lượng sạch, thực hành ESG ngày càng được các công ty và nhà đầu tư chú trọng, đặc biệt trong lĩnh vực năng lượng tái tạo.

Trước hết, các tiêu chí môi trường đóng vai trò cốt lõi trong chiến lược phát triển bền vững của ngành năng lượng tái tạo. Các công ty đều đặt mục tiêu giảm phát thải carbon và sử dụng tối đa nguồn năng lượng sạch trong hoạt động sản xuất kinh doanh. Theo báo cáo của BloombergNEF, năm 2021 các công ty năng lượng tái tạo toàn cầu đã huy động được 755 tỉ USD, tăng 50% so với năm 2020. Phần lớn nguồn vốn này được đầu tư vào các dự án điện gió ngoài khơi và trên bờ, các trang trại điện mặt trời quy mô tiện ích (utility-scale solar).

Những tên tuổi lớn như NextEra Energy, Iberdrola, Orsted, Enel đều công bố kế hoạch đầu tư hàng chục tỉ USD để mở rộng danh mục năng lượng tái tạo trong thập kỷ tới.

Bên cạnh khía cạnh môi trường, các tiêu chí xã hội cũng được ngành năng lượng tái tạo hết sức coi trọng. Các doanh nghiệp quan tâm đến việc xây dựng mối quan hệ hài hòa với cộng đồng địa phương, tham vấn ý kiến của người dân trong quá trình phát triển dự án, đảm bảo quyền lợi của người lao động. Nhiều dự án điện gió và mặt trời được triển khai ở nông thôn, vùng sâu vùng xa, tạo công ăn việc làm và thúc đẩy kinh tế địa phương. Các công ty năng lượng tái tạo cũng tích cực đóng góp cho hoạt động thiện nguyện như xây trường học, trạm y tế cho cộng đồng bản địa.

Về mặt quản trị doanh nghiệp, minh bạch thông tin và công bằng cho cổ đông là những yếu tố được các công ty năng lượng tái tạo đặc biệt quan tâm. Hầu hết các công ty đều tuân thủ những chuẩn mực cao nhất về quản trị doanh nghiệp như Sarbanes-Oxley của Mỹ, quy định của Ủy ban Chứng khoán và Sàn Giao dịch (SEC). Cơ cấu lãnh đạo cũng dần có sự cân bằng về giới, đa dạng sắc tộc và kinh nghiệm chuyên môn. Nhiều doanh nghiệp đã bổ nhiệm thành viên nữ vào hội đồng quản trị, tạo điều kiện cho phụ nữ phát triển trong một ngành công nghiệp truyền thống do nam giới thống lĩnh.

Ngoài ra, để đáp ứng kỳ vọng ngày càng cao của nhà đầu tư và xã hội, nhiều công ty đã chủ động công bố báo cáo ESG thường niên, minh bạch về tác động môi trường xã hội và hiệu quả hoạt động. Những chỉ số ESG như MSCI, Bloomberg cũng được sử dụng rộng rãi để đánh giá và xếp hạng các công ty năng lượng tái tạo. Những doanh nghiệp có xếp hạng ESG cao thường dễ dàng tiếp cận nguồn vốn và được định giá cao hơn trên thị trường chứng khoán.

Mặc dù đạt được nhiều tiến bộ đáng kể trong thực hành ESG, ngành năng lượng tái tạo vẫn đối mặt với không ít thách thức. Một trong số đó là vấn đề rác thải tấm pin mặt trời, cánh tuabin gió khi đến hạn thải bỏ. Theo dự báo của Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA), đến năm 2030, lượng rác thải từ pin mặt trời có thể lên tới 8 triệu tấn. Do đó, nghiên cứu và phát triển công nghệ tái chế là nhiệm vụ cấp bách đối với ngành công nghiệp này. Còn đối với điện gió, vấn đề ô nhiễm tiếng ồn từ tuabin gió hay các tác động chưa được đo lường hoàn toàn ảnh hưởng đến hệ sinh thái cũng là những thách thức đang tồn đọng.

Sự bùng nổ của các dự án điện gió, điện mặt trời cũng đôi khi gây ra mâu thuẫn với người dân địa phương do tác động lên hệ sinh thái và cảnh quan. Nhiều dự án phải đối mặt với sự phản đối của cộng đồng vì lo ngại về tiếng ồn, chớp bóng của tuabin gió và suy giảm đa dạng sinh học. Chính vì vậy, tham vấn cộng đồng, đánh giá tác động môi trường - xã hội và chia sẻ lợi ích là những thực hành quan trọng cần được nhân rộng.

Về quản trị doanh nghiệp, ngành điện gió và mặt trời Việt Nam cũng ghi nhận nhiều tiến bộ. Ảnh: shutterstock.com.

Sức ép ngày càng lớn 

Chính phủ nhiều nước đã ban hành các quy định, chính sách để đảm bảo rằng doanh nghiệp áp dụng thực hành bền vững và thân thiện với môi trường. Những luật pháp như vậy bao gồm thực hành trong ngành năng lượng tái tạo, nhấn mạnh nhu cầu của ngành công nghiệp phải tuân theo các chuẩn mực ESG.

Chẳng hạn như CBAM. Đây là một chính sách thương mại về môi trường bao gồm các khoản thuế carbon đối với hàng hóa nhập khẩu vào thị trường các nước thuộc Liên minh châu Âu (EU) dựa trên cường độ phát thải khí nhà kính trong quy trình sản xuất tại nước sở tại. Nó được ban hành trong bối cảnh EU đang tiến hành các kế hoạch để đạt được mục tiêu trung hòa carbon vào năm 2050.

Hay Chỉ thị Báo cáo phát triển bền vững của doanh nghiệp (CSRD) yêu cầu tất cả các công ty lớn và tất cả các công ty đã niêm yết tại EU (ngoại trừ các doanh nghiệp siêu nhỏ đã niêm yết) công bố thông tin về những rủi ro và cơ hội được cho là nảy sinh từ các vấn đề xã hội và môi trường cũng như về tác động của các hoạt động của họ đối với con người và môi trường.

Những áp lực này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc chuyển đổi về các thực hành bền vững và thân thiện với môi trường trong ngành năng lượng tái tạo. Điều này phù hợp với sự chú ý toàn cầu đối với các vấn đề bền vững và nỗ lực quản lý biến đổi khí hậu và giảm lượng khí thải nhà kính.

Năng lượng tái tạo đang thực sự trở thành quy định bắt buộc ở nhiều quốc gia trên toàn thế giới, đặc biệt là trong EU và Mỹ. Điều này có thể được quy cho nhiều yếu tố như sự phụ thuộc vào nhập khẩu, sự đa dạng hóa, hạn chế, giá năng lượng cao và biến động.

Tại EU, đã có những bước tiến được thực hiện để đẩy nhanh thủ tục cấp phép cho các nhà máy năng lượng tái tạo mới. Điều này bao gồm phát triển các thiết bị trong một hệ thống năng lượng tái tạo như tấm pin mặt trời và tuabin gió. Đây là cách tiếp cận trực tiếp của khu vực này để giảm sự phụ thuộc vào năng lượng không tái tạo và ưu tiên nguồn năng lượng tái tạo. Đồng thời, với CBAM đã đề cập ở trên, các doanh nghiệp muốn tiếp cận thị trường EU đều phải cắt giảm khí nhà kính dựa trên 3 phạm vi phát thải chính. Trong đó, phạm vi phát thải 2 - lượng khí nhà kính từ năng lượng của nhà cung cấp - là phần mà các bên doanh nghiệp cần phải cắt giảm.

Tại Mỹ, an ninh năng lượng là mối quan tâm lớn và có một sự tập trung mạnh mẽ vào việc mở rộng các nguồn năng lượng tái tạo nhằm đạt được an ninh năng lượng và quản lý sự phụ thuộc về nguồn lực của họ. Đồng thời, Mỹ cũng công bố Đạo luật Cạnh tranh sạch (Clean Competition Act), áp đặt điều chỉnh biên giới carbon đối với hàng nhập khẩu sử dụng nhiều năng lượng, đồng thời khuyến khích quá trình khử carbon trong sản xuất trong nước. Dự kiến, chính sách này được thực hiện vào năm 2025.

Gỡ nút thắt cho năng lượng tái tạo Việt Nam 

Ngành năng lượng tái tạo tại Việt Nam đang trên đà phát triển mạnh mẽ và có tiềm năng trở thành một trong những trụ cột của nền kinh tế xanh trong tương lai. Nhờ lợi thế tự nhiên và cơ chế khuyến khích của Chính phủ, tổng công suất lắp đặt điện gió và điện mặt trời của Việt Nam đã tăng vọt lên hơn 21.000 MW vào năm 2022.

Tuy nhiên, việc phát triển ồ ạt của các dự án điện tái tạo cũng đặt ra nhiều thách thức về tính bền vững. Không ít dự án năng lượng tái tạo được xây dựng ở những khu vực có hệ sinh thái nhạy cảm như rừng tự nhiên, khu bảo tồn. Chỉ tính riêng các dự án năng lượng tái tạo triển khai trong vùng đệm của khu bảo tồn thiên nhiên có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến môi trường sống của những loài quý hiếm như Voọc chà vá chân xám.

Thêm vào đó, hoạt động vận chuyển, lắp đặt các trang trại điện gió và mặt trời đòi hỏi mở rộng hạ tầng giao thông, gia tăng nguy cơ ô nhiễm không khí, nước và ảnh hưởng môi trường sống của cộng đồng địa phương. Do đó, yêu cầu đánh giá tác động môi trường (EIA) một cách khách quan, toàn diện trước khi phê duyệt dự án là hết sức quan trọng.

Sự gia tăng nhanh chóng của năng lượng tái tạo cũng gây sức ép lên hệ thống lưới truyền tải điện quốc gia. Theo báo cáo của Trung tâm Điều độ Hệ thống điện Quốc gia, tỉ lệ hòa lưới của điện mặt trời tại một số tỉnh phía Nam như Ninh Thuận, Bình Thuận chỉ đạt dưới 50% do thiếu hụt đường dây 500 kV/200 kV. Điều này dẫn tới lãng phí nguồn năng lượng sạch và gây thiệt hại cho nhà đầu tư.

Về khía cạnh xã hội, năng lượng tái tạo tạo ra nhiều cơ hội việc làm xanh cho người lao động, đặc biệt ở nông thôn. Nghiên cứu của Liên minh Năng lượng Bền vững Việt Nam (VSEA) cho thấy, ngành điện gió và điện mặt trời có thể tạo ra tới 434.000 việc làm vào năm 2050. Theo thống kê của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO), ngành năng lượng tái tạo Việt Nam đã tạo việc làm trực tiếp cho hơn 46.000 lao động trong các dự án điện gió và khoảng 94.000 lao động trong ngành điện mặt trời vào cuối năm 2020.

Một khía cạnh xã hội quan trọng khác là sự tham gia của cộng đồng địa phương vào quá trình phát triển dự án. Nhiều dự án năng lượng tái tạo được triển khai ở vùng sâu, vùng xa, nơi người dân chủ yếu sống dựa vào nông nghiệp và thủy sản. Do đó, tham vấn cộng đồng và chia sẻ lợi ích là yếu tố mấu chốt để đảm bảo dự án được đồng thuận xã hội.

Kinh nghiệm từ việc phát triển các dự án trang trại điện gió cho thấy, bằng việc ưu tiên tuyển dụng lao động địa phương, hỗ trợ phát triển kinh tế vùng dự án, doanh nghiệp đã xây dựng được mối quan hệ bền chặt với chính quyền và người dân. Trái lại, một số dự án năng lượng mặt trời xảy ra mâu thuẫn gay gắt giữa chủ đầu tư và người dân khi đền bù đất và hoa màu như báo chí đưa tin tại Phú Yên vào tháng 2/2019.

Về quản trị doanh nghiệp, ngành điện gió và mặt trời Việt Nam cũng ghi nhận nhiều tiến bộ. Sự tăng trưởng nhanh chóng của ngành đã thúc đẩy sự tham gia của khu vực tư nhân, giảm sự thống trị của vài tập đoàn lớn. Nhiều doanh nghiệp Việt Nam đang phát triển và chiếm dần thị phần trong chuỗi giá trị năng lượng sạch như Thuận Bình, Vũ Phong Energy Group, REE... Sự đa dạng trong cấu trúc thị trường giúp thúc đẩy cạnh tranh lành mạnh và tạo sự công bằng cho người tiêu dùng.

Tuy nhiên, vẫn còn nhiều doanh nghiệp chưa tuân thủ các nguyên tắc minh bạch và trách nhiệm trong quản trị. Theo khảo sát của IFC và SSI, chỉ 50% doanh nghiệp năng lượng sạch công bố thường xuyên báo cáo phát triển bền vững hoặc báo cáo ESG. Giới chuyên gia cho rằng, việc thiếu thông tin đáng tin cậy trên thị trường là một trong những rào cản khiến nhiều nhà đầu tư e ngại rót vốn vào ngành năng lượng tái tạo Việt Nam dù có nhiều triển vọng.

Có thể bạn quan tâm 

Tài chính khí hậu: Kỳ vọng & thất vọng