Tim Evans Thứ Tư | 05/10/2022 09:09

Biến rác thải thành gia tài

Mô hình tiêu dùng mới có thể vừa hỗ trợ phát triển kinh tế vừa giúp gìn giữ hành tinh, chính là kinh tế tuần hoàn.

Năm nay, Ngày Trái đất Quá tải (Earth Overshoot Day) rơi vào 28/7, nghĩa là vào ngày này, chúng ta đã “tiêu” hết toàn bộ “ngân sách” tài nguyên thiên nhiên của năm 2022 trên toàn thế giới.

Sự thật là chúng ta đã dùng quá nhiều và lãng phí cũng không ít. Không chỉ vậy, việc khai thác, chế biến và sản xuất hàng hóa cho xã hội còn tạo ra tới 62% lượng phát thải khí nhà kính trên toàn cầu. Mức phát thải cao đáng ngạc nhiên này xuất phát từ việc sử dụng tài nguyên và xử lý rác thải kém hiệu quả, chỉ riêng quá trình xử lý chất thải rắn đã đóng góp khoảng 1,6 tỉ tấn carbon phát thải vào môi trường, tương đương với lượng phát thải của 350 triệu chiếc xe hơi.

Ngoài ra, một lượng lớn rác thải và ô nhiễm cũng phát sinh từ đây. Hiện tại, 60% chất thải được chuyển đến các bãi chôn lấp hoặc lò đốt rác, làm tổn hại đến môi trường tự nhiên. Vấn đề này càng đáng báo động hơn khi tốc độ tạo ra rác thải trên toàn thế giới được dự báo sẽ tăng 70% vào năm 2050, theo World Bank. Liệu chúng ta có thật sự cần khai thác tài nguyên thiên nhiên ở mức như hiện tại? Chúng ta có thể đạt cân bằng phát thải nếu không cân bằng xả thải? Câu trả lời là không. Vậy chúng ta có thể làm gì?

Chuyển dịch sang nền kinh tế tuần hoàn
 

 

Rõ ràng, thế giới tuyến tính ngày nay không còn bền vững khi lượng tài nguyên “rút ruột” từ hành tinh này đang tăng lên gần 2% mỗi năm. Khác với kinh tế tuyến tính, nền kinh tế tuần hoàn đòi hỏi sự thay đổi mang tính hệ thống, chuyển dịch sang một mô hình mà ở đó tài nguyên sẽ được tái sử dụng lâu nhất có thể bằng cách tối ưu hóa việc tận dụng công năng hàng tiêu dùng và tích cực tái chế nguyên liệu không dùng tới.

Chuyển dịch sang nền kinh tế tuần hoàn có thể đóng góp thêm cho sản lượng kinh tế 4.500 tỉ USD vào năm 2030 và 25.000 tỉ USD vào năm 2050 nhờ tận dụng hiệu quả tài nguyên hơn, thêm nhiều việc làm được tạo ra trong các ngành đòi hỏi kỹ năng cao hơn.

Bất chấp những lợi ích lớn lao này, thế giới của chúng ta mới chỉ tuần hoàn được 9%. Còn rất nhiều việc phải làm để chuyển dịch thế giới này xa hơn khỏi mô hình tuyến tính. Trong đó, có những vấn đề quan trọng đòi hỏi phải có khả năng tạo ra sự đột phá trong tư duy và khả năng thực hiện. Đó là đổi mới tư duy về quản lý chuỗi cung ứng bằng cách tạo điều kiện thuận lợi cho quá trình thu gom và khuyến khích người tiêu dùng tham gia thu gom đồ cũ khi mua sản phẩm mới.

 Tái thiết kế sản phẩm cũng là yếu tố quan trọng vì để chuyển dịch sang mô hình tuần hoàn, sản phẩm ban đầu sẽ cần bền hơn, chất lượng cao hơn và có thiết kế thuận tiện cho tái sử dụng và tái chế sau này. Chẳng hạn, dùng vật liệu tái chế là một cách để giải quyết vấn đề ô nhiễm nhựa. Một giải pháp khác là áp dụng thiết kế đóng gói phù hợp dùng lại chai rỗng và giải pháp này không chỉ giới hạn trong mảng nước uống đóng chai. Bên cạnh đó, tái chế là hoạt động quan trọng trong mô hình kinh tế tuần hoàn. Doanh nghiệp càng tạo điều kiện cho người tiêu dùng dễ dàng tái chế, chúng ta càng tiến gần hơn tới sự tuần hoàn.

Cuối cùng, đó là việc biến rác thải thành năng lượng. Đây là quá trình thu giữ năng lượng tạo ra trong quá trình đốt rác để phục vụ cho sản xuất. Biến rác thải thành năng lượng giúp chúng ta dịch chuyển dần khỏi chu trình tuyến tính và tiến gần hơn tới nền kinh tế tuần hoàn nhờ tạo ra năng lượng từ nguồn tài nguyên vốn thường bị chôn lấp trong lòng đất.

Hội đồng Năng lượng Thế giới (World Energy Council), trích dẫn một nghiên cứu năm 2015, phát hiện rằng phát thải từ hoạt động đốt rác thấp hơn chôn lấp 40%, càng nhấn mạnh tiềm năng của ý tưởng biến rác thải thành năng lượng nhằm giảm phát thải bên cạnh vai trò thay thế nhiên liệu hóa thạch.

Thử thách nào đang chờ phía trước?
Con đường đến với tuần hoàn không hề đơn giản với nhiều thử thách chờ đón chúng ta. Như người Việt Nam thường nói “đầu tiên là tiền đâu”. Quy trình và công nghệ mới đòi hỏi đầu tư rất lớn. Điều may mắn là ngày càng nhiều tổ chức tài chính thấu hiểu nhu cầu cấp thiết cần phải tuần hoàn. HSBC đã cam kết thu xếp lên đến 12 tỉ USD tài chính bền vững trực tiếp và gián tiếp cho Việt Nam tới năm 2030. Chúng tôi đã hỗ trợ nhiều khách hàng như Vĩnh Hoàn, Dohaco, Leo Paper Vietnam..., những doanh nghiệp đang nhìn nhận vấn đề tuần hoàn một cách nghiêm túc.

Thứ 2, Chính phủ đóng một vai trò thiết yếu trong việc thúc đẩy tiến độ dịch chuyển sang kinh tế tuần hoàn. Một số ít quốc gia như Hà Lan đã tiến rất xa trong việc phát triển chính sách đề cao kinh tế tuần hoàn, đặt mục tiêu nền kinh tế đạt mức tuần hoàn 50% vào năm 2030 và 100% vào năm 2050.

 

Ở các nơi khác, nhiều nước đã nhận ra kinh tế tuần hoàn có thể đóng vai trò chủ đạo cho tiềm năng phát triển trong tương lai. Trong đó, có thể kể đến Việt Nam khi mới đây, Chính phủ đã phê duyệt đề án phát triển kinh tế tuần hoàn, đặt ra những mục tiêu đầy tham vọng.

Đến năm 2025, tái sử dụng, tái chế, xử lý 85% lượng chất thải nhựa phát sinh, giảm thiểu 50% rác thải nhựa trên biển và đại dương so với giai đoạn trước đây và giảm dần mức sản xuất và sử dụng túi nylon khó phân hủy và sản phẩm nhựa dùng một lần trong sinh hoạt. Đến năm 2030, tỉ lệ chất thải rắn sinh hoạt đô thị được thu gom, xử lý đảm bảo tiêu chuẩn, quy chuẩn thông qua các mô hình kinh tế tuần hoàn đạt 50%, 100% rác thải hữu cơ ở đô thị và 70% rác thải hữu cơ ở nông thôn được tái chế.

Sự thật là quá trình dịch chuyển sang nền kinh tế tuần hoàn đòi hỏi sự tham gia và hợp tác của mọi mặt trong nền kinh tế, cả khối doanh nghiệp lẫn người tiêu dùng. Tất cả chúng ta đều đóng một vai trò nhất định. Một cách đơn giản và thiết thực là mỗi người có thể bắt đầu bằng việc giảm rác thải và tái sử dụng/tái chế nhiều hơn nữa.