Trung Quốc đang bỏ quên chìa khóa đưa đến thành công kinh tế

Khi Đặng Tiểu Bình từ bỏ đường hướng của Mao Trạch Đông lèo lái Trung Quốc hòa mình và bắt nhịp với nền kinh tế toàn cầu hồi đầu những năm 1980, ông đã áp dụng một số chương trình và chính sách từng giúp Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài Loan, Hong Kong và Singapore tăng trưởng vượt bậc. "Học trò" Trung Quốc đã nhanh chóng vượt "thầy giáo", đạt tốc độ tăng trưởng 2 con số trong nhiều năm nhờ chiến lược lấy xuất khẩu và đầu tư làm đầu tàu.

Tuy nhiên giờ đây, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình dường như đã lạc mất cuốn giáo trình trên. Thay vì tiếp tục chú ý đến kinh nghiệm của các nền kinh tế là con hổ châu Á, ông Tập Cận Bình lại phớt lờ những bài học quan trọng.

Phát triển bao hàm tất cả những ưu tiên khác. Đây là sự thật hiển nhiên giúp một nước đi lên và phát triển nhanh thời hậu chiến. Cựu Tổng thống Hàn Quốc Park Chung Hee, người từng kéo kinh tế Hàn Quốc phát triển, đã từng phát biểu "Trong cuộc sống con người, kinh tế học đi trước chính trị hay văn hóa".

Điều tách biệt những nền kinh tế tăng trưởng cao của Đông Á với phần còn lại của thế giới đang phát triển hồi những năm 1960 và 1970 là cam kết của các nhà lãnh đạo trong việc tăng thu nhập và xây dựng các ngành công nghiệp. Cựu Tổng thống Park thường ngồi trong văn phòng của ông tại Dinh tổng thống ở Seoul, cầm sổ ghi chép, tự tính toán những dữ liệu kinh tế.

Ngày đó, sự thật là các nhà lãnh đạo ít có thời gian thể hiện tinh tế các chi tiết của dân chủ đại diện. Song ít nhất quy trình hoạch định chính sách cũng tránh được những cuộc tranh luận trính trị và những phiền nhiễu, tạo điều kiện cho các chuyên gia tự do thực hiện cải cách.

Ngược lại, các nước mà trộn lẫn chương trình nghị sự vào quy trình hoạch định chính sách thường mắc cạn.

Nỗ lực của Malaysia trong việc thái thiết cấu trúc xã hội bằng việc thúc đẩy lợi ích kinh tế của cộng đồng người Mã Lai đã khiến nền kinh tế nước này rơi vào bẫy thu nhập trung bình.

Quay lại với Trung Quốc, Chủ tịch Tập đã và đang đẩy các cuộc cải cách kinh tế xuống quá xa trong danh sách những việc cần làm. Thay vào đó, ông dành nhiều năng lượng và sự chú ý cho chiến dịch chống tham nhũng. Thay vì tách bạch chương trình nghị sự kinh tế và chính trị, ông lại đang để chính trị lên trên kinh tế.

Giới lãnh đạo cần tin tưởng vào các nhà kỹ trị của họ. Từ cựu Tổng thống Hàn Quốc Park Chung Hee đến cựu Tổng thống Indonesia Suharto, tất cả đều dựa vào những nhà kinh tế tài năng, giàu kinh nghiệm và nhiều chuyên gia khác để xây dựng, điều khiển trực tiếp chính sách kinh tế.

Tại Indonesia, ông Suharto từng ghi chú một cách háo hức khi được các cố vấn kinh tế được đào tạo ở Mỹ của ông giảng giải về chính sách đúng đắn.

Thủ tướng đầu tiên của Singapore Lý Quang Diệu thì may mắn có được một nhóm chuyên gia chính sách chuyên nghiệp, đáng kể là ông Goh Keng Swee - một trong những kiến trúc sư trưởng của nền kinh tế quốc đảo này. Trong những năm kinh tế Nhật Bản đang tăng trưởng ổn định, nền kinh tế được các quan chức tài ba chứ không phải những chính trị gia được bầu điều hành một cách hiệu quả.

Các nhà kỹ trị xuất hiện đầy đủ trong dàn lãnh đạo và ngân hàng trung ương Trung Quốc. Bản thân Thủ tướng Lý Khắc Cường có trong tay tấm bằng tiến sĩ kinh tế. Nhưng Chủ tịch Tập vẫn ngày một nắm nhiều hơn quyền lực trong việc hoạch định chính trị.

Rốt cuộc, tại một số thời điểm, tiền không thể bù đắp cho những sai lầm khác.

Tương tự những gì Trung Quốc đang làm ngày nay, cuối những năm 1980, các nhà hoạch định chính sách Nhật Bản từng làm "ngập" nền kinh tế bằng tiền mặt trong nỗ lực cải cách cơ cấu, nhưng chiến lược này chỉ khiến bong bóng phồng căng hơn, đẩy nền kinh tế Nhật Bản rơi vào thời kỳ nhiều năm trì trệ.

Nhiều nước châu Á khác cũng không thành công trong việc sử dụng tiền mặt có định hướng để thúc đẩy đổi mới - điều mà ông Tập đang cố gắng làm. Nỗ lực của Nhật Bản trong việc "nhắm vào" một số ngành công nghiệp để phát triển hứng chịu số lần thất bại ngang số lần thành công, trong khi những ngành công nghiệp có khả năng cạnh tranh nhất của nước này, từ video game cho đến robot, lại chưa từng được hưởng ưu đãi từ chính phủ.

Điều này đặt ra một bài học quan trọng cho tất cả: Rốt cuộc, chính phủ cũng phải nhường đường. Hàn Quốc rơi vào khủng hoảng tài chính năm 1997 một phần do nhà nước kiểm soát và thao túng lĩnh vực tài chính. Việc chính phủ từ từ nhường bước đã giúp thúc đẩy tinh thần kinh doanh và đổi mới ở Hàn Quốc.

Mặc dù Chủ tịch Tập Cận Bình đã cam kết thực hiện tự do hóa sâu rộng, tiến độ của chương trình này hiện vẫn rất chậm, đặc biệt là trong việc cải cách các lĩnh vực quan trọng như khu vực tài chính và dòng chảy vốn.

Nhật Trường

Nguồn Bloomberg