Phương Tây e dè khi Trung Quốc sử dụng không hết công suất nhà máy

Vào giữa tháng 3, cô Lisa đã tham gia dây chuyền sản xuất tại một nhà máy xe điện mới xây dựng của Li Auto, một ngôi sao của ngành công nghiệp xe điện đang phát triển của Trung Quốc. Cô hy vọng có thể giúp trang trải chi phí sinh hoạt cho hai vợ chồng ở Bắc Kinh, nhưng cô chỉ làm việc 12 ngày trong tháng 4 và 3 ngày trong tháng 5.

“Chúng tôi được thông báo rằng doanh số bán xe điện thuần túy đang yếu do tình hình kinh doanh khó khăn nên công ty phải cắt giảm sản xuất”, cô gái 27 tuổi cho biết. Cô nói thêm rằng hơn 1.000 công nhân đã được thông báo rằng, họ có thể bị sa thải hoặc nhận mức lương tối thiểu cho đến khi mọi thứ trở nên tốt hơn.

Áp lực buộc chính quyền Trung Quốc phải giữ Lisa và các đồng nghiệp của cô tiếp tục làm việc đang làm trầm trọng thêm căng thẳng thương mại giữa Trung Quốc và phương Tây. Với việc người tiêu dùng Trung Quốc không muốn hoặc không thể mua tất cả hàng hóa do ngành công nghiệp của nước họ sản xuất, Mỹ và Liên minh châu Âu lo ngại rằng Bắc Kinh sẽ xem nhẹ các quy tắc thương mại toàn cầu và hàng xuất khẩu giá rẻ do nhà nước trợ giá sẽ tràn ngập thị trường phương Tây.

Vào tháng trước, Nhà Trắng đã công bố tăng thuế đối với xe điện của Trung Quốc lên 100%, cũng như tăng thuế đối với các tấm pin mặt trời, chất bán dẫn và một số sản phẩm thép và nhôm, để chống lại "các hoạt động thương mại không công bằng". EU dự kiến ​​sẽ sớm kết thúc cuộc điều tra chống trợ cấp của riêng mình và có thể dẫn đến các mức thuế mới.

Trong khi các quốc gia ở Đông Nam Á và xa hơn đang chuẩn bị ứng phó với những gợn sóng này thì Trung Quốc khẳng định những lo ngại của phương Tây là “vô căn cứ”. Chủ tịch Tập Cận Bình cho biết, tại Paris vào tháng 5 rằng ngành năng lượng mới của Trung Quốc đại diện cho năng lực sản xuất tiên tiến, không chỉ làm phong phú thêm nguồn cung và giảm bớt áp lực lạm phát toàn cầu mà còn đóng góp đáng kể cho các nỗ lực toàn cầu trong việc giải quyết vấn đề biến đổi khí hậu và chuyển đổi xanh.

Nhưng nhiều người trong ngành có cảm giác cấp bách. Tại một cuộc họp gần đây do Hiệp hội các nhà sản xuất ô tô Trung Quốc tổ chức, ông Yao Xiaodong, Tổng thư ký của liên minh công nghiệp “phương tiện năng lượng mới” ở khu vực đồng bằng sông Dương Tử, cho biết các nhà sản xuất xe điện Trung Quốc hoặc là ra nước ngoài hoặc phá sản.

Các chuyên gia cho rằng, Trung Quốc hiện có ít nhất 77 nhà sản xuất ô tô và 129 thương hiệu ô tô, quá nhiều ngay cả đối với thị trường ô tô lớn nhất thế giới. Khi tỉ lệ sử dụng công suất giảm xuống mức chưa từng thấy kể từ sau đại dịch COVID-19, cách Trung Quốc và các công ty của nước này đối mặt với thách thức có thể ảnh hưởng đến số phận của nền kinh tế trong nước cũng như các mối quan hệ quốc tế mong manh.

Tỉ lệ sử dụng công suất nhà máy của một số ngành công nghiệp Trung Quốc đã giảm trong quý I. Ảnh: Nikkei Asia.

Giống như Li Auto, hầu hết xe điện Trung Quốc đều được sản xuất tại các cơ sở mới đủ điều kiện nhận trợ cấp từ chính quyền địa phương và tín dụng giá rẻ từ các ngân hàng nhà nước. Cùng với những tia sáng đổi mới từ một số đối thủ cạnh tranh, các đặc quyền đã giúp thúc đẩy sự phát triển của ngành, nhưng cũng chính số lượng đông người tham gia vào ngành được cho là không bền vững ở một quốc gia đang phải hứng chịu cuộc khủng hoảng bất động sản, khiến niềm tin của người tiêu dùng bị suy giảm.

Ngay cả khi những công nhân như cô Lisa làm việc ít ca hơn, cảnh báo dư thừa công suất vẫn đang xuất hiện trong lĩnh vực ô tô cũng như các ngành công nghiệp khác, chẳng hạn như thép. Dữ liệu chính thức cho thấy tỉ lệ sử dụng công suất của các nhà máy ô tô đã giảm xuống 64,87% trong quý đầu năm nay, thấp hơn nhiều so với mức chuẩn 75%. Nghiên cứu tư nhân của Gasgoo, một dịch vụ thông tin ngành ô tô có trụ sở tại Thượng Hải, cho thấy tỉ lệ sử dụng công suất của các phương tiện sử dụng năng lượng mới vào năm 2023 chỉ khoảng 47,5%.

Theo thông cáo tháng 11 của CEO của các nhà sản xuất pin hàng đầu Trung Quốc, bao gồm CATL, tỉ lệ sử dụng trung bình của pin điện và pin lưu trữ năng lượng lần lượt giảm xuống dưới 60% và 55% vào năm 2023.

Li Auto đã phản ứng bằng cách cắt giảm mục tiêu bán hàng cả năm của mình xuống khoảng từ 560.000 - 640.000 xe, giảm từ mức 800.000. Vào tháng 5, công ty cũng bắt đầu sa thải một nửa số nhân viên trong các bộ phận quan hệ chính phủ và lái xe tự hành. 

Nhưng nhiều người cho rằng chính phủ và ngành công nghiệp không muốn giảm quy mô, báo trước một cuộc xung đột gay gắt hơn với phương Tây.

Ông Chen của HKU cho biết: “Các công ty Trung Quốc sẽ chủ động hạ giá và bán sản phẩm của họ sang Mỹ và EU, vì các nước đang phát triển không thể tiếp nhận công suất sản xuất lớn như vậy do sức mua hạn chế. Vì vậy, Mỹ và EU cần chuẩn bị trước cho cú sốc”.

Riêng về khía cạnh chuẩn bị, phương Tây đã đáp trả bằng thuế quan và các cuộc điều tra. Tại Đức vào cuối tháng trước, Bộ trưởng Tài chính Mỹ Janet Yellen đã kêu gọi châu Âu hợp tác với Mỹ để giải quyết vấn đề này. Bà nói: “Nếu chúng ta không phản ứng một cách chiến lược và thống nhất, khả năng tồn tại của các doanh nghiệp ở cả nước chúng ta và trên toàn thế giới có thể gặp rủi ro”.

Doanh số bán xe điện Trung Quốc trong nước và xuất khẩu. Ảnh: Nikkei Asia.

Xuất khẩu "bộ ba mới" của Trung Quốc: xe điện, pin lithium-ion và các sản phẩm quang điện, đạt 1 nghìn tỉ nhân dân tệ (138 tỉ USD) vào năm 2023, tăng 30% so với năm trước. Theo Hiệp hội các nhà sản xuất ô tô Trung Quốc, tốc độ tăng trưởng xuất khẩu xe điện vượt xa doanh số bán hàng nội địa từ năm 2020-2023, mặc dù tốc độ này đã đảo ngược trong 4 tháng đầu năm nay.

Trong tình hình hiện tại, Trung Quốc vẫn xuất khẩu chưa đến 15% tổng số xe điện được sản xuất trong nước, nhưng tỉ lệ ô tô mà nước này vận chuyển ra nước ngoài ngày càng tăng đang làm phương Tây lo ngại về một trận đại hồng thủy sắp tới. Trung Quốc đã vượt qua Nhật Bản để trở thành nước xuất khẩu ô tô lớn nhất thế giới vào năm 2023, nhờ xe điện cũng như xuất khẩu mạnh sang Nga, quốc gia nhập khẩu hơn 900.000 xe Trung Quốc khi các thương hiệu phương Tây rút lui do chiến tranh ở Ukraine.

Đây không phải là lần đầu tiên năng lực công nghiệp của Trung Quốc gây tranh cãi. Hơn một thập kỷ trước, khi các nước phương Tây phàn nàn về việc sản xuất quá mức trong các lĩnh vực như thép, Hội đồng Nhà nước do Thủ tướng lúc đó là Ôn Gia Bảo đứng đầu đã nhấn mạnh sự cần thiết phải thúc đẩy lĩnh vực dịch vụ để thúc đẩy tăng trưởng. Điều này đã mở đường cho sự trỗi dậy của những gã khổng lồ internet như Alibaba và Tencent.

Nhưng những nỗ lực của ông Ôn, cũng như "cải cách cơ cấu bên cung" do Chủ tịch Tập đề xuất sau này, được thúc đẩy bởi nhu cầu các doanh nghiệp nhà nước (SOE) phải nâng cao khả năng sinh lời của họ, một thành viên cấp cao tại một tổ chức nghiên cứu ở Bắc Kinh, người đã thực hiện nghiên cứu, cho biết. Ông nói: “Bắc Kinh không thể chấp nhận việc các doanh nghiệp nhà nước tiếp tục thua lỗ. Nhưng đối với lĩnh vực xe điện, tôi không nghĩ chính phủ sẽ gây áp lực cho các doanh nghiệp tư nhân này”.

Có thể bạn quan tâm:
 Ngành công nghiệp bia không cồn bùng nổ

Nguồn Nikkei Asia