Nhật "già hóa" liệu có thu hút được lao động nước ngoài như mong muốn?

Fujiya, có trụ sở chính tại Osaka, là công ty sản xuất kìm cắt chuyên dụng, nổi tiếng về độ sắc bén và độ bền. Hiện có 8 thợ thủ công Việt Nam đang làm việc tại nhà máy, theo Chương trình Thực tập sinh Kỹ thuật của chính phủ Nhật, để duy trì hoạt động kinh doanh có tuổi đời hàng thế kỷ này.

Chủ tịch Yasunobu Nozaki cho biết: “Chúng tôi thực sự không thể duy trì sản xuất nếu không có sự khéo léo của các thực tập sinh kỹ thuật. Chỉ thợ thủ công từ thị trường lao động trong nước thôi sẽ không đủ".

Phụ thuộc lao động nước ngoài

Fujiya là một trong nhiều doanh nghiệp Nhật ngày càng phụ thuộc vào lao động nước ngoài.

Với dân số ngày càng giảm, nền kinh tế lớn thứ 3 thế giới đang trở nên nghiêm túc hơn trong việc tiếp nhận lao động nước ngoài, từ những người làm trong lĩnh vực sản xuất và dịch vụ cho đến những người có kiến ​​thức tiên tiến về các công nghệ mới nổi.

Dân số của Nhật, hiện khoảng 124 triệu người, được dự đoán sẽ giảm 30% vào năm 2070, theo ước tính mới nhất của Viện Nghiên cứu An sinh Xã hội và Dân số Quốc gia. Dữ liệu của chính phủ công bố vào đầu tháng 6 cho thấy tổng tỉ suất sinh, số con mà một phụ nữ có trong đời, đạt mức thấp kỷ lục 1,26 vào năm 2022, với số trẻ sơ sinh lần đầu tiên giảm xuống dưới 800.000.

Nhật cũng đang triển khai các biện pháp thu hút nhân tài hàng đầu toàn cầu để thúc đẩy nền kinh tế.

Tuy nhiên, nhiều yếu tố khác nhau, từ tốc độ tăng lương chậm chạp của đất nước, văn hóa doanh nghiệp cũ kỹ, đến các chương trình thị thực mới, cũng như mức lương cạnh tranh ở các nền kinh tế mới nổi, đã đặt ra những thách thức đối với nỗ lực của Nhật, làm lu mờ triển vọng của nước này trong thời đại cạnh tranh nhân tài toàn cầu.

Nỗ lực cải cách

Trong bối cảnh đó, chính phủ Nhật đã quyết định mở rộng phạm vi của một loại thị thực lao động khác dành cho Công nhân có kỹ năng đặc định (ii), bổ sung thêm 9 lĩnh vực, bao gồm nông nghiệp, vệ sinh tòa nhà và bảo dưỡng ô tô vào 2 lĩnh vực hiện tại là xây dựng và đóng tàu. Người lao động theo chương trình này có thể ở lại lâu hơn và mang theo các thành viên gia đình bị phụ thuộc.

Thực tập sinh kỹ năng làm việc tại một trang trại ở Nhật. Nước này có kế hoạch thay thế chương trình này để giải quyết trực tiếp tình trạng thiếu lao động. Ảnh: Ken Kobayashi.

Qua đây, Thủ tướng Kishida đã thể hiện quyết tâm thu hút nhiều lao động hơn thông qua cải cách chương trình lao động nước ngoài.

Nhật cũng đang mở rộng các chương trình dành cho lao động có tay nghề cao, những người sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển các ngành công nghiệp mới nổi và thúc đẩy nền kinh tế.

Là một phần của nỗ lực, chính phủ vào tháng 4 đã giới thiệu các chương trình mới để chấp nhận những người lao động được trả lương cao từ nước ngoài. Nếu họ được trả hơn 20 triệu yen (144.000 USD) mỗi năm và đáp ứng một số tiêu chí khác, họ có thể nộp đơn xin thường trú sau khi ở lại 1 năm.

Một động thái khác là cho phép sinh viên tốt nghiệp từ 100 trường đại học hàng đầu thế giới ở lại trong 2 năm. Cấp thị thực cho sinh viên tốt nghiệp thất nghiệp, cho thấy sự háo hức của chính phủ trong việc thu hút tài năng trẻ. 

Tuy nhiên, trong bối cảnh tăng trưởng tiền lương trì trệ, kết hợp với đồng yen yếu gần đây, Nhật đang gặp khó khăn trong việc thu hút lao động có tay nghề cao.

Theo Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD), mức lương trung bình ở Nhật chỉ tăng 3% từ năm 2001 đến năm 2021. Con số này thấp hơn nhiều so với mức 40% của Hàn Quốc và 29% của Mỹ trong cùng thời kỳ. Mức lương trung bình cho các kỹ sư phần mềm ở Nhật năm ngoái thấp hơn 23% so với Singapore và 17% so với ở Seoul.

Ở những nơi khác trong khu vực, cuộc đua thu hút nhân tài nước ngoài đang diễn ra gay gắt sau đại dịch COVID-19, với nhiều khu vực pháp lý đưa ra các chương trình mới. Singapore năm nay tung ra thị thực mới để thu hút các chuyên gia có tay nghề cao, cho phép những người kiếm được ít nhất 22.000 USD một tháng ở lại 5 năm và làm việc cho nhiều chủ lao động.

Thái Lan và Malaysia là một trong những quốc gia khác cũng đã giới thiệu các chương trình thị thực mới cho phép các chuyên gia ở lại lâu hơn, trong các lĩnh vực như xe điện và đầu tư. Ở những nơi khác, người lao động có tay nghề cao ngày càng được săn đón, phản ánh sự chuyển đổi kỹ thuật số và sự xuất hiện của các công nghệ mới, chẳng hạn như trí tuệ nhân tạo.

Theo các chuyên gia, khi các quốc gia mới nổi như Việt Nam có mức lương trung bình tăng, Nhật cũng có thể trở nên kém hấp dẫn hơn đối với những người lao động có tay nghề thấp hơn.

Có thể bạn quan tâm:

 Nhà đầu tư phải chuẩn bị cho lạm phát cao dai dẳng

Nguồn Nikkei Asia