Nhà đấu giá và ngân hàng mờ

Ông Low Taek Jho, nhà tư bản tài chính và người chơi nghệ thuật, đang tìm cách vay hơn 100 triệu USD mà không muốn bị đặt quá nhiều câu hỏi bởi các ngân hàng lớn Mỹ (nếu vay tiền của các ngân hàng này). Theo một hồ sơ của Bộ Tư pháp Mỹ vào ngày 20.7, Low đã gửi email vào tháng 3.2014 cho nhân viên của một tổ chức kinh doanh nghệ thuật, nói rằng ông muốn vay tiền nhanh với thủ tục đơn giản.

Một tháng sau Low, Tổng Giám đốc Jynwel Capital ở Hồng Kông, đã nhận được 107 triệu USD, nhưng không phải từ một ngân hàng mà từ nhà đấu giá nghệ thuật Sotheby’s. Ông đã thế chấp 17 tác phẩm nghệ thuật có giá trị tổng cộng từ 192-258 triệu USD để được cấp khoản vay 107 triệu USD nói trên, theo hồ sơ.

Khi giá cả tác phẩm nghệ thuật tăng mạnh, Sotheby’s và các tổ chức cho vay lớn khác đã trở thành một loại “ngân hàng mờ” mới, một thuật ngữ chỉ các tổ chức cấp vốn mà không bị kiểm soát giống như các ngân hàng. Điều này đã làm dấy lên mối quan ngại rằng việc cho vay như thế có thể tạo điều kiện cho hoạt động rửa tiền. Sotheby’s đã tăng gấp 3 lần dư nợ cho vay trong 4 năm kết thúc vào năm 2015, lên tới 682 triệu USD.

Sotheby’s đã tăng gấp 3 lần dư nợ cho vay trong 4 năm kết thúc vào năm 2015, lên tới 682 triệu USD. Ảnh: seattlebydesign.com

“Một cách rửa tiền là dùng tác phẩm nghệ thuật để thế chấp vay vốn”, David Hall cho biết. Hall đã có 10 năm làm công tố viên đặc biệt cho đội phòng chống tội phạm nghệ thuật của FBI và giờ là đối tác tại hãng luật Wiggin & Dana. Hall nói ông không thể đưa ra nhận xét về Sotheby’s hay khoản vay của Low, nhưng cho biết cách làm chung là lấy những đồng tiền phi nghĩa mua tác phẩm nghệ thuật (việc này không cần phải công khai) và sử dụng tác phẩm nghệ thuật đó để thế chấp lấy tiền mặt. Vấn đề là làm sao tìm một tổ chức cho vay như thế. “Mức độ săm soi của ngân hàng cao hơn nhiều so với nhà đấu giá”, Hall nói.

Được biết, Chính phủ Mỹ đang tìm cách tịch thu hơn 1 tỉ USD giá trị tài sản liên quan đến vụ bê bối tham nhũng, biển thủ, rửa tiền xảy ra tại quỹ đầu tư nhà nước 1Malaysia Development Bhd. (1MDB). Thủ tướng Malaysia Najib Razak từng đứng đầu Hội đồng cố vấn của quỹ này. Và Low thì đóng vai trò là nhà tư vấn cho 1MDB. Low nói rằng ông không vi phạm luật và đã hỗ trợ một ủy ban Malaysia trong công tác điều tra.

Về phía Sotheby’s, nhà đấu giá này cho biết Công ty có một chương trình tuân thủ chống rửa tiền nghiêm ngặt và chưa hề bị cáo buộc làm sai điều gì liên quan đến cuộc điều tra nói trên của Chính phủ Mỹ. Mặc dù Sotheby’s xét các khoản vay dựa trên giá trị của khoản thế chấp, nhưng cũng có một quy trình soi nguồn gốc tài sản của khách hàng và đánh giá rủi ro tương tự như các định chế tài chính, theo phát ngôn viên Lauren Gioia. Người đứng đầu chương trình tuân thủ này là Jane Levine, trước đây là công tố viên liên bang, từng làm việc với đơn vị phòng chống tội phạm nghệ thuật của FBI.

Thực ra, cho vay nghệ thuật tăng mạnh không chỉ ở Sotheby’s mà còn ở các ngân hàng như JPMorgan và Bank of America. Các khoản vay ngân hàng được thế chấp bằng tài sản ròng của người vay, như chứng khoán, nhà cửa, du thuyền chứ không chỉ là tác phẩm nghệ thuật. Nhưng các khoản cho vay như vậy đang gặp khó khăn do các ngân hàng buộc phải tuân thủ các quy định nghiêm ngặt hơn. Ngân hàng phải săm soi tình hình tài chính của người vay, một quy trình mà có thể mất nhiều tháng và yêu cầu phải nộp nhiều hồ sơ trong đó có bản khai thu nhập cá nhân (làm cơ sở tính mức thuế phải đóng).

Mặc dù Sotheby’s và các tổ chức cho vay lớn khác chịu ảnh hưởng bởi các quy định chống rửa tiền, nhưng họ lại không bị ràng buộc bởi các yêu cầu báo cáo nghiêm ngặt theo đạo luật Bank Secrecy Act hay bị cơ quan quản lý giám sát giống như các định chế nhận tiền gửi. Sotheby’s thường cung cấp các khoản cho vay bằng 50% giá trị của tác phẩm nghệ thuật được dùng làm tài sản thế chấp. Lãi suất thường là 6-8%. Bởi vì Sotheby’s có thể sở hữu tác phẩm nghệ thuật nếu một khoản vay không được hoàn trả, nên Công ty ít quan tâm đến hồ sơ tín dụng của người vay.

“Tôi chưa bao giờ nhìn vào báo cáo tài chính hay bản khai thu nhập cá nhân để quyết định một khoản cho vay nào đó”, Mitchell Zuckerman, thành lập bộ phận Sotheby’s Financial Services vào năm 1988 và điều hành cho đến năm 2007, cho biết. Thay vào đó, ông quan tâm đến giá trị của tác phẩm nghệ thuật được mang ra thế chấp.

Hãy quay trở lại câu chuyện của Low. Phần lớn các tác phẩm nghệ thuật của ông được mua thông qua Công ty Tanore Finance do một đối tác tên là Eric Tan lập nên, theo hồ sơ của Bộ Tư pháp Mỹ. Tanore Finance là một trong những tổ chức mà các tài khoản ngân hàng Thụy Sĩ của nó nhận hơn 1 tỉ USD từ 1MDB. Hồ sơ của Bộ Tư pháp không cáo buộc Tan bị sai phạm mà chỉ nói rằng mối liên kết duy nhất của Tan với 1MDB chính là quan hệ của ông với Low.

Vào tháng 5 và tháng 6 năm 2013, Tanore đã mua 7 tác phẩm thông qua nhà đấu giá Christie’s với giá khoảng 137 triệu USD, theo hồ sơ tòa án. Trong đó bao gồm tác phẩm Dustheads của Jean-Michel Basquiat có giá 48,8 triệu USD và 2 bức tranh khác có giá 79,5 triệu USD. Christie’s cho biết Công ty có chương trình tuân thủ chống rửa tiền nghiêm ngặt và ngừng cho phép Low và các cộng sự của ông tham gia vào các vụ mua bán một khi biết về cuộc điều tra của Chính phủ Mỹ. Tháng 10 năm đó (2013) Tan đã gửi ít nhất 131 triệu USD giá trị tác phẩm nghệ thuật cho Low, cùng với lá thư chuyển quyền sở hữu, theo hồ sơ. Low cũng đã mua các tác phẩm khác từ các nhà kinh doanh cũng như tại các cuộc đấu giá, theo Chính phủ.

Đến tháng 3.2014, Low bắt đầu tìm chỗ vay tiền, sử dụng tác phẩm đã mua làm tài sản thế chấp. Ông nhận một khoản vay từ Sotheby’s bằng cách thế chấp tác phẩm Dustheads, một tác phẩm của Van Gogh và 15 tác phẩm khác, theo hồ sơ. Khoản vay được chuyển về cho Triple Eight, một công ty ở Cayman Islands, hoàn toàn thuộc sở hữu của Low.

Một câu hỏi lớn đặt ra là số tiền hàng triệu USD bỏ ra để mua tất cả các bức tranh ấy đến từ đâu, theo John Moscow, nguyên là Phó trưởng ban điều tra của Văn phòng luật sư quận New York, cho biết.

Sotheby’s cuối cùng đã bán phần lớn số tranh thế chấp của Low và đã thu về một khoản hoa hồng. Nhiều trong số những tác phẩm được bán với giá thấp hơn mức giá mua lại gần nhất. Dustheads, chẳng hạn, được bán với giá chỉ 35 triệu USD, thấp hơn 28% mức giá mà Tanore đã mua, theo một nguồn tin thân cận. Nhưng cho dù tác phẩm nghệ thuật có mất giá trị thì Low vẫn có được khoản vay của mình.

Trong khi đó, Thủ tướng Najib và 1MDB đã phủ nhận mọi cáo buộc và đầu năm nay, Trưởng công tố viên Malaysia đã xóa cáo buộc tham nhũng đối với ông Najib sau những tiết lộ cho thấy có 681 triệu USD trong tài khoản của ông.

Thế Sơn

Nguồn Bloomberg