Nam Mỹ trở thành chiến trường cho một cuộc chiến tranh Lạnh mới?

Trung Quốc và Nga muốn tạo ra đối trọng cho Mỹ tại sân sau của nước này?

Cuộc khủng hoảng chính trị ở Venezuela có một ý nghĩa rộng lớn hơn bề ngoài: Nó cho thấy rằng Mỹ Latinh một lần nữa trở thành một đấu trường trong đó các cường quốc đối thủ đấu tranh giành ảnh hưởng và lợi thế. Khi Mỹ đối mặt với sự cạnh tranh địa chính trị đang gia tăng trên khắp thế giới, vị trí của nó cũng đang chịu áp lực ở sân sau của chính mình.

Khu vực Nam Mỹ từng là tâm điểm của cạnh tranh toàn cầu trước đó. Nhưng sau khi Liên Xô sụp đổ, Mỹ Latinh dường như đã trở thành một khu vực không có tác nhân địa chính trị và Mỹ hầu như không có đối trọng đáng kể.

Tuy nhiên, vào đầu những năm 2000, cảnh quan đã thay đổi, chuyên gia Hal Brands của Bloomberg lưu ý. Đầu tiên là một thế hệ các nhà lãnh đạo mới, những người coi kinh tế học tân tự do là nguồn gốc của nghèo đói và bất bình đẳng dai dẳng. Chính phủ một số nước như Venezuela, Bolivia, Ecuador đã thách thức Mỹ về mặt ngoại giao, đồng thời thiết lập quan hệ chặt chẽ với Cuba. 

Khi nền kinh tế Trung Quốc đã bùng nổ trong hai thập kỷ qua, sự hiện diện của nước này ở Mỹ Latinh cũng tăng lên. Thương mại và đầu tư của Trung Quốc đã tăng gần như khắp mọi nơi. Thương mại và các khoản vay của Trung Quốc đã cung cấp một nguồn tài chính cho chính phủ của các ông Hugo Chávez và bây giờ là Maduro trước với áp lực của Mỹ và phương Tây.

Đầu tư vào Mỹ Latinh (tỉ USD) của Trung Quốc (đường màu đen) đã vuợt qua Mỹ (đường màu xanh). Ảnh. Bloomberg

Tiếp theo là sự tham gia của quân đội Trung Quốc, tạo ra lo ngại rằng Bắc Kinh có thể đang cố gắng thiết lập một chỗ đứng chiến lược ở Tây bán cầu. Hal Brands cho rằng Bắc Kinh chắc chắn đã trở thành một người chơi ở Tây bán cầu. Nga đã hỗ trợ kinh tế và ngoại giao cho ông Chavez, Maduro và một số nước khác. 

Quan hệ Nga và Trung Quốc với các nước Mỹ Latinh thường được mô tả là giao dịch đơn giản, và sự thật là cả Moscow và Bắc Kinh đều có thể nhận được những món hời lớn cho sự hỗ trợ của họ. Điều khiến Nga tiếp tục ủng hộ ông Maduro là một cổ phần sở hữu đáng kể trong ngành công nghiệp dầu mỏ của Venezuela. Trung Quốc cũng vậy, đã coi Venezuela là một nguồn năng lượng và tăng trưởng kinh tế của nước này sẽ thúc đẩy sự tham gia ngày càng tăng ở Mỹ Latinh ngay cả khi không có bất kỳ mối liên hệ địa chính trị nào.

Hơn hết, Hal Brands nhận định vươn tới châu Mỹ Latinh là một cách để giữ cho Mỹ mất cân bằng bằng cách gây ảnh hưởng ở Washington. Nó giúp tăng cường ảnh hưởng và tầm vóc toàn cầu của Bắc Kinh tại thời điểm tăng cường cạnh tranh với Washington. Tất cả điều này tạo thành bối cảnh cho cuộc khủng hoảng ở Venezuela. Sự phát triển của ảnh hưởng của Nga và Trung Quốc ở châu Mỹ Latinh, và cụ thể là Venezuela, là một lý do chính khiến chính quyền Trump giương cao ngọn cờ nhân quyền và dân chủ.

Bằng cách áp đặt các biện pháp trừng phạt kinh tế khắc nghiệt, kêu gọi quân đội quay lưng lại với ông Maduro và ủng hộ phe đối lập do ông Juan Guiadó lãnh đạo, chính quyền Trump đang tìm cách tước đi Moscow, Bắc Kinh và Havana của một đối tác quan trọng ở Mỹ Latinh. Và trong khi Nga và Trung Quốc đã phản ứng rất khác nhau đối với cuộc khủng hoảng này, cả hai đều đang cố gắng, theo cách riêng của họ, để bảo vệ đối tác đó.

Chính phủ Trung Quốc đã phản đối chiến dịch quốc tế chống lại chính quyền Maduro, nước này đã tiếp tục công nhận chính phủ của ông ngay cả khi hàng chục quốc gia khác ủng hộ ông Juan Guiadó. Nga đã quyết đoán hơn rất nhiều, lên án Washington vì đã cố gắng tạo ra một cuộc đảo chính kỹ thuật, theo lời của đại diện nước này tại Liên Hợp Quốc, và có những động thái hỗ trợ thêm chính phủ của ông Maduro, cả về kinh tế và phần nào là quân sự. Do đó, ông Hal Brands nhận thấy một cảm giác Chiến tranh Lạnh nhất định đối với cuộc khủng hoảng hiện tại, với Mỹ và các đối thủ của nó xếp hàng ở phía đối diện của một cuộc xung đột về việc ai lãnh đạo một quốc gia Mỹ Latinh quan trọng.

Bằng cách cung cấp cho ông Maduro sự hỗ trợ về tinh thần và vật chất mà ông thiếu, cả Nga và Trung Quốc đang khiến cuộc khủng hoảng hiện tại trở nên khó giải quyết hơn.

Không dễ để Mỹ giành lại ảnh hưởng

Mỹ đã sẵn sàng cho môi trường mới này, nơi các cuộc khủng hoảng địa phương và căng thẳng toàn cầu một lần nữa tương tác theo những cách đầy thách thức? Chính quyền Trump muốn giành lại ảnh hưởng ở đây. Họ đã nói thẳng về mối nguy hiểm ảnh hưởng của Trung Quốc và Nga đối với cả Mỹ Latinh và Mỹ. Họ cũng đã hợp tác chặt chẽ với các chính phủ Mỹ Latinh khác - bao gồm cả Brazil để điều phối chiến dịch gây áp lực ngoại giao chống lại Maduro.

Dù vậy, một số chính sách hiện tại của Mỹ lại không hỗ trợ cho mong muốn của nước này. Việc ông Trump trước đó đã ra quan điểm quá cứng rắn với Nafta đã tạo cho Mexico và các nước Mỹ Latinh khác động lực để đa dạng hóa quan hệ kinh tế, và Trung Quốc là một mục tiêu. Chính quyền Trump đã cảnh báo về các mối đe dọa từ đầu tư của Trung Quốc với những viễn cảnh tối màu, mà không làm rõ rằng các nước Mỹ Latinh nên tìm tới những sự hỗ trợ thay thế ở đâu.

Ngoài ra, những bình luận xúc phạm của Tổng thống Trump đối với những người gốc Tây Ban Nha, cũng có thể làm giảm thiện cảm với người dân Mỹ Latinh với nước Mỹ. Trong một cuộc thăm dò của Trung tâm nghiên cứu Pew năm 2015, trung bình 66% người Mỹ Latinh từ bảy quốc gia khác nhau đã nhìn nhận Mỹ một cách tích cực. Dưới thời Trump, con số đã giảm xuống 47%. 

Cuối cùng, phát triển một chiến lược toàn diện để đối phó với ảnh hưởng của Trung Quốc và Nga sẽ đòi hỏi các chính sách nhất quán và nuôi dưỡng các mối quan hệ chính - tài năng mà chính quyền Trump hiếm khi thể hiện.

Washington đang ngày càng thức tỉnh trước cuộc đấu tranh mới để giành lợi thế ở Mỹ Latinh. Kết quả ở Venezuela sẽ là một chỉ báo sớm về việc liệu Mỹ có chú trọng với mặt trận này hay không.