Làm thế nào để vực dậy Venezuela?

Tình hình kinh tế Venezuela là ngoài sức tưởng tượng, đặc biệt là khi đất nước này đã từng là quốc gia giàu có nhất Nam Mỹ. Siêu lạm phát, sản xuất dầu lao dốc và các khoản nợ không trả được là một thách thức với bất cứ ai chiến thắng trong cuộc đấu tranh giành kiểm soát hiện tại giữa ông Nicolas Maduro và ông Juan Guaido, cả hai đều tuyên bố là tổng thống. Nhưng kế hoạch phục hồi đã được soạn thảo trong và ngoài nước. Bài viết sẽ đưa ra một cái nhìn vì sao Venezuela sụp đổ và một số ý tưởng để vực dậy nước này.

Sản lượng dầu sụt giảm

Dầu thô chiếm 98% xuất khẩu của Venezuela và tài trợ cho các chương trình phúc lợi xã hội đã từng là cốt lõi của chương trình nghị sự của chính phủ. Sản lượng giảm bắt đầu dưới thời Tổng thống Hugo Chavez và đã tăng tốc trong vài năm qua, với sản lượng giảm xuống mức thấp nhất 7 thập kỷ 1,3 triệu thùng/ngày trong năm 2018, từ khoảng 3 triệu thùng/ngày khi ông Chavez lên nắm quyền 1999. Sự sụp đổ này đã giúp nhấn chìm nền kinh tế, ước tính quy mô nền kinh đã giảm khoảng một nửa trong 5 năm qua.

Vì sao nên nỗi?

Sản lượng giảm ban đầu là do đầu tư không đủ và quản lý kém của ngành dầu mỏ, dẫn đến tình trạng thiếu thiết bị và vật tư, tham nhũng làm cạn kiệt tài nguyên và chảy máu công nhân lành nghề, đặc biệt là sau cuộc đình công kéo dài hai tháng vào năm 2003. Sản lượng đã suy giảm nhanh chóng vào tháng 8 năm 2017 một phần vì các lệnh trừng phạt của Mỹ đã hạn chế khả năng vay của Venezuela từ các nhà đầu tư Mỹ hoặc tiếp cận thị trường tài chính Mỹ. Vào tháng 1, các hình phạt mới đã ngăn chặn Venezuela xuất khẩu dầu thô sang Mỹ, khách hàng lớn nhất của đất nước. Các biện pháp trừng phạt này cũng cấm các công ty Mỹ bán cho Venezuela sản phẩm chưng cất dầu mỏ cần pha loãng dầu thô, làm cản trở khả năng xuất khẩu của nước này.

Phải làm gì?

Mỹ có lẽ sẽ dỡ bỏ lệnh trừng phạt nếu ông Guaido, người đứng đầu Quốc hội, lên nắm quyền lực thực sự. Ông Guaido đã công bố lựa chọn của mình cho các hội đồng quản trị mới cho công ty dầu mỏ nhà nước, Petroleos de Venezuela SA, và chi nhánh nhánh lọc dầu của hãng này tại Mỹ, Citgo. Họ bao gồm những người có kinh nghiệm dày dạn trong ngành mà uy tín có thể giúp thu hút đầu tư cần thiết để mở rộng hoạt động thăm dò và sản xuất dầu mỏ. Một Venezuela thân thiện với nhà đầu tư có thể sẽ nhận được tài trợ từ Quỹ Tiền tệ Quốc tế và Ngân hàng Thế giới, Phố Wall, các công ty dầu khí nước ngoài và chuyển tiền vào nước này. Để đạt được sự ổn định kinh tế trong dài hạn, Venezuela sẽ cần giảm thiểu sự dễ bị tổn thương trước các chu kỳ hàng hóa bằng cách sử dụng nguồn thu từ dầu để đầu tư vào các ngành công nghiệp khác.

Lạm phát

Theo một chỉ số của Bloomberg theo dõi giá của một tách cà phê ở Caracas, tỷ lệ lạm phát trên toàn quốc đang tăng ở mức 373.000%. Giá cả tăng cao đang tạo ra nạn đói, khiến hàng ngàn người phải chạy trốn khỏi Venezuela mỗi ngày, với 3 triệu người đã sống ở nước ngoài.

Lạm phát tại Venezuela tăng phi mã.

Vì sao nên nỗi?

Dưới thời ông Chavez, lạm phát hàng năm đã ở mức trung bình 23%, nhưng sự sụp đổ của giá dầu năm 2014 khiến mọi thứ tồi tệ hơn nhiều. Không giống như nhiều quốc gia dầu mỏ khác, Venezuela đã không tận dụng những năm tháng tươi đẹp để tăng dự trữ ngoại hối hoặc xây dựng một quỹ đầu tư nhà nước để hỗ trợ kinh tế. Thay vì tăng thuế hoặc cắt giảm chi tiêu, chính phủ Maduro đã tự tài trợ bằng cách tăng cường in thêm tiền từ ngân hàng trung ương.

Đồng Bolivar mất giá mạnh.

Điều đó đã làm bùng nổ nguồn cung của đồng tiền quốc gia, đồng bolivar, vốn đã mất hơn 99% giá trị kể từ năm 2013 và hầu như không có giá trị. Và nó đã kích thích lạm phát ngày càng nhanh. Chính phủ đã áp đặt kiểm soát giá, nhưng đó các quy tắc đã làm nản lòng sản xuất địa phương. Người Venezuela buộc phải tìm kiếm cho các mặt hàng tiêu dùng cơ bản, thực phẩm và thuốc men trên thị trường chợ đen với giá cao gấp nhiều lần so với giá do chính phủ quy định.

Phải làm gì?

Trong số các ưu tiên hàng đầu là giảm thâm hụt ngân sách. Kế hoạch kiểm soát lạm phát sẽ không thể nào thành công trừ khi thâm hụt giảm xuống. Bởi vì chính phủ đã ngừng cung cấp số liệu thống kê vài năm trước, không ai biết quy mô thực sự của thâm hụt. Cục tình báo Mỹ (CIA) cho biết  thâm hụt hiện ở mức 46% GDP trong năm 2017.

Nhà kinh tế học người Venezuela, ông Ricardo Hausmann của Đại học Harvard, một cố vấn không chính thức của ông Guaido, đã đề xuất rằng IMF cho Venezuela vay hơn 60 tỉ USD trong ba năm. Số tiền đó sẽ cho phép ngân hàng trung ương ngừng in thêm đồng bolivar. Để khôi phục các ưu đãi cho tiết kiệm và đầu tư, một cách tiếp cận sẽ là thay thế đồng bolivar bằng USD hoặc một loại tiền tệ có thể chuyển đổi rộng rãi, ổn định khác. Cái gọi là đô la hóa hiện đang được sử dụng ở Ecuador. Một lựa chọn khác là Venezuela sẽ neo đồng tiền của mình với đồng USD, như Brazil đã làm vào giữa những năm 1990, để ổn định tiền tệ và siêu lạm phát gốc.

Những món nợ

Doanh thu từ dầu mỏ giảm có nghĩa là nợ nước ngoài của Venezuela vẫn tiếp tục cao như núi, đạt 157 tỉ USD vào năm ngoái, tương đương khoảng 150% GDP. Quốc gia này đã vỡ nợ một phần khoản nợ trong năm 2017 và các chủ nợ đang yêu cầu thanh toán quá hạn hơn 9 tỉ USD. Ngoài ra, Venezuela còn nợ hàng tỉ USD cho các công ty bao gồm công ty khai thác Canada Crystallex và công ty dầu mỏ ConocoPhillips của Mỹ để giải quyết tranh chấp về việc quốc hữu hóa tài sản của họ.

Các chủ nợ của Venezuela.

Vì sao nên nỗi?

Trong nhiều năm, ông Chavez đã vay tiền với kỳ vọng rằng giá dầu sẽ vẫn ở mức cao. Và chính phủ Mỹ đã áp đặt các biện pháp trừng phạt gia tăng đã siết chặt tài chính của đất nước và cắt đứt nó khỏi thị trường vốn quốc tế. Thông thường, khi một chính phủ có thể thanh toán các nghĩa vụ của mình, họ sẽ đàm phán tái cơ cấu khoản nợ của mình. Ông Maduro cho biết ông hy vọng sẽ làm được điều đó, nhưng các nhà đầu tư và ngân hàng của Mỹ là những chủ nợ chính và các biện pháp trừng phạt của Venezuela ngăn họ tham gia tái cấu trúc.

Phải làm gì?

Ngay cả khi ông Guaido lãnh đạo đất nước, đàm phán tái cấu trúc các khoản vay sẽ là rất đắt giá. Hausmann cho biết các chủ nợ sẽ chỉ đòi một khoản tiền lấy lệ, vì  chính phủ mới cần tiền để chăm sóc các nhu cầu hàng ngày của người Venezuela và kích hoạt lại nền kinh tế địa phương. Nga và Trung Quốc, cả hai chủ nợ lớn, đều có mong muốn giúp vực đậy đất nước. Ngoài ra, những thách thức pháp lý cũng là vấn đề đáng lưu tâm và có thể mất nhiều năm để giải quyết. Một chính phủ tương lai có thể không cần phải trả những khoản nợ nay, vì nó được phát hành mà không có sự cho phép của Quốc hội do phe đối lập kiểm soát, điều có trong quy định của hiến pháp. Tuy nhiên, họ sẽ phải cân nhắc lợi ích và cái giá phải trả cho việc này.

Nguồn Bloomberg