Kỷ nguyên kỳ lân bùng nổ đã khép lại

Mặc dù khó nhớ, nhưng từng có một thời Thung lũng Silicon rầm rộ với những startup trước khi trí tuệ nhân tạo chiếm trọn sự quan tâm của nhà đầu tư. Vào thời điểm bùng nổ công nghệ lên đến đỉnh điểm vào năm 2021, hơn 1.000 công ty khởi nghiệp được đầu tư mạo hiểm đã đạt mức định giá trên 1 tỉ USD, bao gồm công ty cung cấp thịt giả Impossible Foods, sàn cung cấp dịch vụ bảo trì nhà Thumbtack và nền tảng lớp học trực tuyến MasterClass. Nhưng ngay khi lãi suất tăng dòng vốn đã bị siết chặt, thị trường IPO chậm lại và có vẻ như những startup không tập trung vào AI đều đã lỗi thời.

Những suy đoán lờ mờ khi đó giờ đây đã rõ ràng và bẽ bàng hơn. Vào năm 2021, hơn 354 công ty đã trở thành kỳ lân với định giá hàng tỉ USD. Chỉ có 6 trong số đó đã tổ chức IPO, ông Ilya Strebulaev, Giáo sư tại Trường Kinh doanh Sau đại học Stanford cho biết. Trong số đó còn có 4 công ty niêm yết thông qua SPAC, 10 công ty đã được mua lại, một số công ty có giá dưới 1 tỉ USD. Trong khi những công ty khác, chẳng hạn như công ty nông nghiệp trong nhà Bowery Farming và công ty khởi nghiệp chăm sóc sức khỏe AI Forward Health, đã phá sản. Convoy, doanh nghiệp vận tải hàng hóa được định giá 3,8 tỉ USD vào năm 2022, đã sụp đổ vào năm sau; stratup chuỗi cung ứng Flexport đã mua tài sản của công ty này với giá rẻ mạt.

Kỷ nguyên kỳ lân xác sống đã mở ra. Theo CB Insights, số kỳ lân kỷ lục được đầu tư nhưng chưa lên sàn hoặc mua lại đã đạt 1.200. Các công ty khởi nghiệp huy động được số tiền lớn bắt đầu siết chi tiêu. Còn các công ty ở giai đoạn sau thì ở trong một vị thế đặc biệt khó khăn, vì thường cần nhiều tiền hơn để hoạt động trong khi các nhà đầu tư trởn nên kén chọn hơn. Đối với một số đơn vị, chấp nhận các điều khoản gây quỹ bất lợi hoặc bán với mức chiết khấu lớn là cách duy nhất để tránh sụp đổ hoàn toàn, khi đó những gì còn lại chỉ là một kỳ lân xác sống.

Thị trường gây quỹ cho các công ty khởi nghiệp bắt đầu trở nên tồi tệ vào năm 2022, một trong những nguyên do là Cục Dự trữ Liên bang đã tăng lãi suất 7 lần sau một thập kỷ tiền rẻ. Dẫn đến cắt giảm chi phí và sa thải toàn ngành, một xu hướng đạt đỉnh vào quý đầu tiên của năm 2023, theo Statista. Một số công ty tập trung vào tăng trưởng đã chuyển mục tiêu sang lợi nhuận trong ngắn hạn để giảm sự phụ thuộc vào vốn đầu tư.

Tuy nhiên, nhiều công ty khởi nghiệp được xây dựng để theo đuổi tăng trưởng mà không quan tâm nhiều đến lợi nhuận trong những năm đầu, với giả định rằng họ có thể tiếp tục huy động vốn với mức định giá ngày càng tăng. Trong nhiều trường hợp, công thức đó không còn hiệu quả nữa. Theo dữ liệu từ công ty công nghệ tài chính Carta, chưa đến 30% các kỳ lân từ năm 2021 huy động vốn trong 3 năm qua. Trong số đó, gần một nửa đã thực hiện vòng gọi vốn giảm, khi các nhà đầu tư định giá công ty thấp hơn mức trước đó.

Ví dụ, dịch vụ liên lạc bằng video dành cho người nổi tiếng Cameo từng có giá trị 1 tỉ USD, nhưng năm ngoái công ty này đã huy động được ít hơn 90%. Trường hợp khác là công ty công nghệ tài chính Ramp, kể từ năm 2022 công ty đã huy động được hai vòng gọi vốn lớn nhưng giá trị thấp hơn mức 8 tỉ USD của 3 năm trước.

Nhưng việc cắt giảm việc làm và các vòng gọi vốn giảm cũng có thể tạo ra một vòng luẩn quẩn. Các công ty khởi nghiệp thường thu hút nhà đầu tư bằng những câu chuyện về đà tăng trưởng, nhưng điều đó trở nên khó khăn khi họ phải đánh đổi tham vọng để đổi lấy sự ổn định tài chính. Trong khi đó, với các nhân viên, một trong những lợi ích lớn nhất khi làm việc cho startup là cơ hội sở hữu cổ phần. Tuy nhiên, nếu giá trị công ty giảm, họ có thể sẽ rời bỏ để tìm cơ hội tốt hơn.

Hiện nay, các công ty khởi nghiệp đang thực hiện một loạt các bước để điều chỉnh theo hoàn cảnh thực tế. Những công ty vẫn còn đủ ổn định có thể lựa chọn phân loại vòng gọi vốn mới như một phần mở rộng của vòng trước đó, nhằm tránh phải thừa nhận thực tế khó chịu rằng định giá của họ không tăng.

Trong bối cảnh hiện nay, việc duy trì mức định giá không đổi đã được xem là một thành công. Tuy nhiên, nhiều startup buộc phải chấp nhận những thỏa thuận bất lợi, không chỉ dừng lại ở việc bị định giá thấp hơn. Điều này có thể bao gồm thay đổi cấu trúc sở hữu, chẳng hạn như yêu cầu các nhà đầu tư trước đó phải tiếp tục rót vốn hoặc mất phần sở hữu. Các chuyên gia nhận định, các thỏa thuận kiểu này, được gọi là "pay-to-play" (trả tiền để tiếp tục tham gia), thường không được lòng các nhà đầu tư. Năm ngoái, ông Ryan Breslow, đồng sáng lập startup thanh toán Bolt, đã cố gắng huy động vốn theo hình thức này nhưng gặp sự phản đối từ các cổ đông lớn.

Thời gian để kỳ lân IPO đang kéo dài hơn. Ảnh: Bloomberg.

Tất nhiên, việc tăng gấp đôi vốn vào một công ty có triển vọng đang suy giảm thường là một canh bạc không khả quan. Chẳng hạn, theo dữ liệu từ PitchBook, hiệu thuốc kỹ thuật số Truepill đã bị mua lại sau một vòng gọi vốn theo mô hình "pay-to-play", nhưng với mức giá chỉ bằng khoảng một phần ba giá trị của startup này vào năm 2021. Nhiều nhà đầu tư coi những thỏa thuận với điều kiện tệ như vậy là dấu hiệu nên rút lui. "Nếu một startup phải trải qua chuyện này, thì có lẽ cũng sắp phá sản", ông Jeff Clavier, nhà sáng lập kiêm đối tác quản lý tại Uncork Capital đánh giá.

Các công ty đầu tư có túi tiền rủng rỉnh, bao gồm các công ty cổ phần tư nhân, có thể mua một số công ty khởi nghiệp tăng trưởng chậm này. Nhưng các doanh nghiệp sẽ không đạt được mức định giá mà các nhà đầu tư đã dành cho họ vào năm 2021, bà Chelsea Stoner, đối tác chung tại Battery Ventures, công ty đầu tư và mua lại các công ty khởi nghiệp, cho biết.

Theo ông Greg Martin, nhà sáng lập kiêm Giám đốc Điều hành tại Archer Venture Capital, đối với nhiều kỳ lân đang phải đối mặt với khủng hoảng, hy vọng duy nhất là thị trường lại trở nên sôi động. Ông cho biết: "Nếu không có một môi trường định giá phi lý khác được tạo ra bởi lãi suất bằng 0 như trong thời kỳ đại dịch, thì nhiều "kỳ lân xác sống" sẽ sớm biến mất".

Có thể bạn quan tâm: 

Vì sao thế giới vẫn chưa "cai" được than đá?

Nguồn Bloomberg