Kinh tế Ấn Độ loạng choạng

Trong năm vừa qua, chính quyền của Thủ tướng Narendra Modi đã thực hiện 2 liệu pháp để sốc dậy nền kinh tế 2.000 tỉ USD của Ấn Độ. Vào tháng 11.2016, Chính phủ đã hủy tiền giấy mệnh giá cao nhằm đối phó với nạn tham nhũng và trốn thuế cũng như tăng cường kiểm soát nền kinh tế đen. Mùa hè này, chính quyền của ông Modi lại thực hiện cuộc đại tu hệ thống thuế lớn nhất kể từ khi Ấn Độ giành độc lập, cam kết cuộc đại tu này sẽ giúp giảm chi phí cho doanh nghiệp.

Mặc dù cả hai động thái này có thể mang lại tác dụng trong dài hạn, nhưng hệ quả mà chúng gây ra cho nền kinh tế lại nặng nề hơn so với dự kiến ban đầu. Số liệu mới đây cho thấy nền kinh tế Ấn Độ đã tăng trưởng chậm lại, chỉ còn 5,7% trong quý kết thúc vào ngày 30.6.2017, giảm từ mức 7,9% cách đó 1 năm, tốc độ thấp nhất kể từ năm 2014 khi ông Modi lên cầm quyền và cam kết sẽ tạo ra tốc độ tăng trưởng nhanh hơn bằng cách thực thi gói chính sách thân thiện với doanh nghiệp được gọi là Modinomics.

Trước diễn biến này, Morgan Stanley, UBS và các ngân hàng đầu tư khác đã hạ dự báo cho năm tài chính 2018 (kết thúc vào ngày 31.3.2018). Các nhà đầu tư nước ngoài đã rút 1,7 tỉ USD ra khỏi thị trường cổ phiếu Ấn Độ chỉ trong tháng 8, đợt rút vốn mạnh nhất trong năm 2017. Điều đó cho thấy tâm lý thị trường đã có sự chuyển biến lớn.

Mục đích đằng sau động thái hủy tiền giấy mệnh giá lớn là rất rõ ràng: việc buộc người dân đổi tiền giấy mới sẽ “khai quật” khối tài sản ẩn giấu của những cá nhân và doanh nghiệp không nộp thuế. Nhưng vì nền kinh tế Ấn Độ phần lớn vẫn giao dịch bằng tiền mặt nên việc đưa 86% lượng tiền mặt ra khỏi lưu thông đã làm xáo trộn hoạt động thương mại và cuộc sống hằng ngày của người dân.

Lệnh hủy tiền mặt mệnh giá lớn cũng được thực thi quá vội vàng: Chính phủ ban bố lệnh này vào ngày 8.11, chỉ cho người dân 4 tiếng đồng hồ để đi đổi tiền trước khi tiền mặt họ nắm giữ trở thành vô giá trị. Hơn nữa, Chính phủ cũng không đảm bảo được đủ lượng tiền giấy mới cho người dân, dẫn đến tình trạng tranh giành.

Nguyên Bộ trưởng Tài chính Mỹ Lawrence Summers là một trong nhiều chuyên gia kinh tế kịch liệt phản đối lệnh hủy tiền giấy mệnh giá lớn của Ấn Độ. Manmohan Singh, nguyên Thủ tướng Ấn Độ nhiệm kỳ 2004-2014, cho rằng chính sách trên có thể lấy đi 2 điểm phần trăm khỏi tăng trưởng kinh tế của Ấn Độ.

Một trong những ngành bị tác động mạnh nhất là xây dựng. Khu vực này tạo ra lượng việc làm nhiều nhất cho nền kinh tế và cũng là một thiên đường của dòng tiền đen, tức dòng tiền được bí mật giấu khỏi tầm radar của cơ quan thuế. “Ý định khi ban hành lệnh cấm tiền mặt là không sai, nhưng cách ông Modi áp dụng lại sai. Họ đáng lẽ nên in tiền giấy mới trước rồi sau đó mới hủy tiền giấy cũ”, Rakesh Jain, chủ sở hữu Shree Paras Steel Fab Pvt Ltd., nhà cung cấp sản phẩm thép cho các nhà xây dựng bất động sản, nhận xét. “Không có dự án mới và những dự án đang triển khai thì đã chậm lại”, Jain cho biết thêm.

Công ty của Jain đặt trụ sở tại Uttar Pradesh, bang đông dân nhất của Ấn Độ và là trung tâm của khu vực kinh tế phi chính thức. Jain cho biết doanh thu hằng năm đã giảm ít nhất 33%, chỉ còn 400 triệu rupee (6,3 triệu USD) kể từ khi chính sách có hiệu lực và ông đã buộc phải sa thải 4 trong số 12 nhân viên của mình.

Sức mua đã bị ảnh hưởng nặng nề do lệnh hủy tiền mặt mệnh giá lớn. Tốc độ tăng trưởng tiêu dùng cá nhân, vốn là động lực thúc đẩy nền kinh tế, đã giảm 6,7% trong quý kết thúc vào tháng 6, từ mức 8,4% cách đó 1 năm trong khi đầu tư cũng chững lại. “Đã có sự chậm lại. Chúng tôi cảm thấy rõ điều này”, Sanjay Bhatia, Giám đốc Điều hành Hindustan Tin Works Ltd., nhận định. Hindustan Tin Works chuyên cung cấp bao bì đóng gói cho các công ty như Nestlé India và Asian Paints. Lệnh hủy tiền giấy mệnh giá lớn đã khiến doanh số bán giảm 4% trong quý kết thúc vào tháng 3.2017, dù “mọi thứ đang quay trở lại bình thường”, ông cho biết.

Trong một nỗ lực khác nhằm tăng nguồn thu thuế, ngày 1.7 vừa qua, chính phủ của ông Modi đã thay thế hàng loạt loại thuế của chính quyền trung ương và chính quyền các bang tại Ấn Độ bằng thuế hàng hóa và dịch vụ (GST), đưa đất nước trở thành một thị trường chung thống nhất. Bên cạnh việc giúp Chính phủ giảm thâm hụt ngân sách, nguồn thu này có thể giúp chi trả cho các kế hoạch nâng cấp cơ sở hạ tầng như đường sá, trường học, gia tăng năng lực cạnh tranh kinh tế của Ấn Độ.

Tuy nhiên, việc điều chỉnh theo hệ thống thuế mới lại gây khó khăn đặc biệt cho các doanh nghiệp nhỏ. Khối doanh nghiệp nhỏ là khu vực tạo ra phần lớn số việc làm và xưa nay chủ yếu sử dụng tiền mặt. Đây là khu vực bị tác động mạnh nhất và vẫn chưa hoàn toàn hồi phục khi họ phải vật lộn với tính phức tạp của hệ thống thuế mới.

“Trong ngắn hạn, có thể sẽ có một số sự cố nhỏ. Nhưng trong dài hạn, các chính sách như hủy bỏ tiền giấy mệnh giá lớn và thuế GST sẽ giúp cho nền kinh tế trở nên minh bạch hơn. Chúng tôi đang chuyển sang một nền kinh tế chính thức, được số hóa và đưa nhiều người hơn vào mạng lưới nộp thuế”, phát ngôn viên D.S. Malik của Bộ Tài chính nhận xét.

Một câu hỏi được đặt ra: liệu tăng trưởng chậm lại trong quý gần nhất chỉ là một chút va vấp hay là dấu hiệu khuyến cáo cho thấy những vấn đề trầm trọng hơn của Ấn Độ? Kaushik Das, chuyên gia kinh tế tại Deutsche Bank AG, đã hạ dự báo tăng trưởng cho năm tài chính hiện tại còn 7% từ mức 7,5%, nhưng cho rằng lệnh hủy tiền giấy mệnh giá lớn và thuế GST chỉ tạo ra sự gián đoạn tạm thời và tác động của chúng sẽ bắt đầu suy yếu trong quý hiện tại.

Trong khi đó, một số chuyên gia kinh tế lại cho rằng Ấn Độ đang đối mặt với các vấn đề mang tính cơ cấu nghiêm trọng mà sẽ khiến nền kinh tế khó có thể hồi phục nhanh chóng. Các doanh nghiệp và ngân hàng vẫn đang đau đầu vì nợ xấu ở mức cao. Xuất khẩu thì đã chững lại. Đầu tư tư nhân đã giảm đều đặn kể từ đầu năm 2016 mà vẫn chưa thấy dấu hiệu khởi sắc. “Lý do khiến các doanh nghiệp không đầu tư là bởi không có sức cầu. Ấn Độ, giống như các nền kinh tế mới nổi khác, phụ thuộc vào nhu cầu quốc tế để thúc đẩy tăng trưởng. Nhu cầu nước ngoài đi xuống và Ấn Độ vẫn chưa tìm được động lực thay thế”, Jahangir Aziz, đứng đầu bộ phận phân tích các thị trường mới nổi tại JPMorgan, nhận xét.

Dẫu vậy, các nhà đầu tư trong nước vẫn chưa mất niềm tin vào khả năng kích thích kinh tế của ông Modi. Chỉ số chứng khoán của Ấn Độ đã tăng khoảng 20% kể từ đầu năm đến nay, đưa nó trở thành một trong những chỉ số chứng khoán diễn biến tốt nhất thế giới, nhờ dòng vốn trong nước chảy vào các quỹ tương hỗ cổ phiếu đạt mức kỷ lục.

Mặt khác, chiến thắng áp đảo của đảng cầm quyền trong các cuộc bầu cử bang vào tháng 3 cho thấy người dân Ấn Độ vẫn đang đứng về phía Thủ tướng Modi. Khoảng 8/10 người cho biết tình hình kinh tế đang tốt, theo khảo sát của Pew Research Center được công bố hồi tháng 6. Và khoảng 30% cho rằng “rất tốt”, cao nhất trong số 32 quốc gia được khảo sát.

Đàm Hoa

Nguồn Bloomberg/FT