Hợp tác Lan Thương- Mêkông: Lợi hay hại?

Thủ tướng Trung Quốc Lý Khắc Cường đã thăm Campuchia trong tuần này để tăng cường hội nhập kinh tế do Trung Quốc lãnh đạo trên đại lục Đông Nam Á.

Ông Lý đã ca ngợi chủ nghĩa đa phương với một bài xã luận đặc biệt, viết cho một tờ báo của Campuchia, và ca ngợi thắng lợi của Trung Quốc với năm nước láng giềng phía Nam, vốn đều có cuộc sống phụ thuộc vào con sông Mekông.

Bài báo, được xuất bản vào đêm trước khi ông Lý đến Campuchia trong chuyến đi nước ngoài đầu tiên vào năm 2018, đã đặt ra âm hưởng chung cho một hội nghị thượng đỉnh kéo dài hai ngày tại Phnom Penh  cho sáng kiến ​​tiểu vùng.

Là nước có vai trò đầu tàu, Trung Quốc đã cam kết dành gần 12 tỷ USD cho các khoản vay và trợ cấp cho Campuchia, Lào, Myanmar, Thái Lan và Việt Nam.

Vào cuối Hội nghị Thượng đỉnh Hợp tác Lan Thương -Mekông lần thứ 2 (vùng đầu nguồn dài 4.660 km của sông Mêkông là ở Trung Quốc, nơi nó được gọi là sông Lanang), nhà lãnh đạo chính phủ các nước đã đồng ý xem xét một loạt các dự án hợp tác khác do Trung Quốc tài trợ.

Ông Lý đề cao hình ​​một hình ảnh của Trung Quốc hiện đại – tàu lửa tốc độ cao - để cổ xúy cho sự thành công của hội nghị thượng đỉnh. Tờ thời báo Khmer báo cáo rằng ông Lý ví cơ chế Hợp tác Lan Thương - Mêkông (LMC) giống như động cơ của một chiếc tàu cao tốc "thúc đẩy sự hợp tác giữa Trung Quốc và 5 nước Mêkông vào thời đại đường sắt cao tốc". Tháng 12, ông Vương Nghị, Ngoại trưởng Trung Quốc đã chọn một hình ảnh mạnh mẽ hơn để làm nổi bật một điểm tương tự - LMC đang tiến triển vì nó được lèo lái bởi một chiếc "xe ủi đất"  - tại một cuộc họp ở Trung Quốc với các đối tác từ lưu vực sông Mekông.

Sông Mekong (màu đỏ). Ảnh: Nikkei

Cả hai đều có cùng chung một điểm, Trung Quốc đang đưa ra những ưu đãi về kinh tế cho các nước phía Nam này. Cho đến nay, gần 60% các khoản vay ưu đãi của Trung Quốc đã được bơm vào năm nước lưu vực sông Mekong với các dự án các cơ sở hạ tầng và công nghiệp. Thái Lan cũng đã tìm kiếm quỹ cho các sáng kiến ​​bảo tồn mới, và Campuchia đang gọi vốn  để chống lại sự xuống cấp của đất đai. Đối với Trung Quốc, sáng kiến ​​này đã trở thành một nền tảng khác để thúc đẩy Sáng kiến “Một vành đai, Một con đường”.

Thủ tướng Campuchia, ông Hun Sen, rất hoan nghênh sự hào phóng của Trung Quốc. Ông Hun Sen, người đồng chủ tọa cuộc họp thượng đỉnh cho biết: "Đây là một trong những đặc điểm hiển hiện  nhất của LMC như là một dự án và cơ chế hợp tác chứ không phải chỉ là một cuộc nói chuyện".

Một đập Thủy điện trên thượng nguồn sông Mêkông ở Vân Nam, Trung Quốc. Ảnh: Nikkei

Tầm nhìn của LMC đối với hội nhập kinh tế khu vực do Trung Quốc khởi xướng đã làm tăng thêm ảnh hưởng của nước này với nền kinh tế của 5 quốc gia Đông Nam Á - tất cả đều là thành viên của Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á, một khối 10 thành viên trong khu vực. Theo báo cáo của chính phủ Trung Quốc, thương mại giữa Trung Quốc và các nước Mekông đã đạt 17,5 tỷ USD trong 10 tháng đầu năm 2017, tăng 15,6% so với cùng kỳ năm ngoái. Theo Tân Hoa xã, các khoản đầu tư của Trung Quốc vào năm quốc gia trong cùng kỳ năm 2017 đã tăng lên 2,68 tỷ USD, tăng 22% so với năm ngoái.

Những hàm ý khác 

Theo Nikkei, việc Trung Quốc đẩy mạnh hợp tác hạ nguồn sông Mêkông lại thể hiện một hàm ý rộng hơn. Xét cho cùng, hàng loạt đập nước của Trung Quốc, vốn được xây dựng một cách đơn phương từ đầu những năm 1990 trên sông Lan Thương, đã làm giảm lưu lượng nước đến các nước lưu vực sông Mekông trong mùa khô hàng năm, đôi khi gây ra căng thẳng. Do đó, các nước hạ lưu sông Mêkông phải phụ thuộc vào thiện chí của Trung Quốc chứ không phải quy tắc quốc tế, xuyên biên giới - để tiếp nhận nước.

Các nhà bảo vệ môi trường lo lắng rằng LMC sẽ làm giảm khả năng gây sức ép của các nước hạ lưu sông Mêkông để Trung Quốc xả nước ra khỏi các đập nước trong những năm hạn hán khắc nghiệt.

Ông Carl Middleton, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Phát triển Xã hội, Đại học Chulalongkorn, Bangkok, nói rằng: "Nằm ở hạ lưu, các nước hạ lưu sông Mêkông từ lâu đã phản đối việc Trung Quốc xây dựng đập thủy điện ở thượng nguồn. Một điểm yếu trong phương pháp tiếp cận của Nền tảng Hợp tác Lan Thương – Mekông là dường như Trung Quốc ít quan tâm đến việc xây dựng các quy tắc cụ thể về việc chia sẻ nước qua biên giới."

Động thái thúc đẩy quyết liệt của Trung Quốc vào Đông Nam Á đã cho thấy ảnh hưởng hạn chế  của các sáng kiến hiện nay ở Mêkông do Nhật Bản, Mỹ và các quốc gia phương Tây hỗ trợ, tất cả đều tập trung vào năm nước hạ nguồn con sông này và giảm vai trò của Trung Quốc.

Một nhà ngoại giao tại Đông Nam Á đã nói: "Trung Quốc đang vội vã tăng cường sự hiện diện của mình ở bất kỳ nơi nào mà người khác bị phân tâm hoặc không quan tâm." Ông mô tả nó như một phương tiện ngoại giao "thử nghiệm và kiểm tra" và không khác gì nhiệm kỳ thứ hai của Tổng thống Barack Obama khi Mỹ tập trung lại các nỗ lực của mình ở những nơi khác để Trung Quốc "xây dựng vị thế của mình trên biển Đông". Tổng thống Donald Trump lại đang tạo cho Bắc Kinh thêm nhiều cơ hội khác, khi ông quay lưng lại chủ nghĩa đa phương.