Giá vàng tăng vọt không ngăn nổi cơn khát tại châu Á

“Giá vàng tăng khiến bạn ngần ngại khi mua vàng cưới?” là nội dung trên tấm biển trước cửa hàng Tanishq, nhà bán lẻ trang sức lớn nhất Ấn Độ ở trung tâm Mumbai. 

Giá vàng đã tăng mạnh từ trước khi Tổng thống Mỹ Donald Trump công bố loạt thuế quan mới hồi đầu tháng, đẩy giá kim loại quý này lên mức kỷ lục tạm thời là 3.166 USD/ounce, tăng 17,4% so với thời điểm ông nhậm chức. Ngày 11/4, giá vàng tiếp tục lập đỉnh mới, vượt mốc 3.200 USD/ounce.

Tuy nhiên, cơn sốt giá không làm giảm nhiệt nhu cầu. Dù giá vàng lập kỷ lục tới 40 lần trong năm 2024, nhu cầu tại Ấn Độ vẫn giữ ở mức cao. Theo ông Anindya Banerjee từ Công ty Chứng khoán Kotak, điều người tiêu dùng quan tâm không phải mức giá tuyệt đối, mà là sự ổn định: “Nếu giá duy trì ổn định, nhu cầu sẽ trở lại”, ông nói.

Hội đồng Vàng Thế giới (WGC) cho biết người Ấn Độ vẫn mua trang sức vàng cho các dịp cần thiết như đám cưới, và tận dụng giá cao để đổi đồ cũ. Bên cạnh đó, các khoản vay thế chấp bằng vàng cũng tăng mạnh.

Các quốc gia châu Á từ lâu đã nổi tiếng “nghiện” vàng. Năm ngoái, người dân Ấn Độ mua tổng cộng 560 tấn trang sức vàng, vượt Trung Quốc với 510 tấn. Ngoài ra, người Ấn còn mua 240 tấn vàng miếng và tiền vàng, trong khi con số này tại Trung Quốc lên đến 345 tấn. Tại Thái Lan, nhu cầu vàng tăng 17% trong năm 2024, đạt 40 tấn nhờ các ứng dụng bán vàng vật chất trực tuyến ngày càng phổ biến. Tính chung các thị trường lớn như Indonesia và Việt Nam, châu Á chiếm đến 64,5% tổng nhu cầu toàn cầu về vàng miếng và trang sức trong năm ngoái (không tính giao dịch của Ngân hàng Trung ương). Trong khi đó, Mỹ chỉ chiếm 6,5%.

Tình yêu vàng của châu Á phần nào đến từ yếu tố văn hóa. Ở Ấn Độ, vàng đóng vai trò quan trọng trong các sự kiện lớn như đám cưới. Hãng bán lẻ Kalyan Jewellers ước tính mỗi năm nước này có khoảng 10 triệu đám cưới, tiêu thụ từ 300 đến 400 tấn vàng. Người Hindu cũng thường mua vàng vào các dịp lễ thiêng như Akshaya Tritiya (năm nay rơi vào ngày 30/4) hay lễ hội Diwali vào mùa thu.

Vàng cũng là biểu tượng truyền thống trong văn hóa Trung Hoa. Trước đây, vàng gần như là cách duy nhất để tích trữ và truyền tài sản cho thế hệ sau. Ngoài Trung Quốc đại lục, nhiều cộng đồng người Hoa ở Đông Nam Á vẫn duy trì tập tục tặng cô dâu 4 món trang sức vàng trong lễ cưới, tượng trưng cho “bốn góc mái nhà”, biểu trưng cho trách nhiệm che chở của người chồng.

Dù văn hóa có ảnh hưởng lớn, nhưng không thể chỉ nhìn nhận sức hút của vàng qua yếu tố này. Ấn Độ và Trung Quốc có sự khác biệt văn hóa rõ rệt, trong khi các quốc gia Đông Nam Á cũng có bản sắc riêng. Do đó, còn những lý do kinh tế sâu xa giải thích vì sao vàng luôn được ưa chuộng.

Một lý do quan trọng là vai trò của vàng trong việc đa dạng hóa tài sản. Trên toàn cầu, vàng được xem là kênh lưu giữ giá trị và phòng ngừa lạm phát, đặc biệt trong thời kỳ bất ổn. Tại Mỹ, lượng mua vàng tăng mạnh kể từ khi ông Trump tái xuất chính trường, với khối lượng mua trong tháng 3 còn vượt cả thời kỳ cao điểm đại dịch COVID-19 năm 2020. Một nhà môi giới tại Singapore cho biết ông đang điều phối các lô vàng lớn cho giới nhà giàu đang âm thầm tích trữ tài sản này.

Tại nhiều quốc gia châu Á, vàng còn đóng vai trò như hàng rào phòng vệ trước rủi ro tỉ giá, và là một trong số ít tài sản không gắn với nền kinh tế trong nước. Các nước như Ấn Độ và Trung Quốc có thứ hạng thấp trong bảng xếp hạng tự do đầu tư, phổ biến kiểm soát vốn và gặp nhiều trở ngại trong việc đầu tư ra nước ngoài. “Đây là cách duy nhất để dòng vốn bị 'giam lỏng' của chúng tôi có thể dễ dàng tiếp cận tài sản phi nội tệ”, ông Joseph Sebastian, nhà đầu tư tại quỹ Blume Ventures, chia sẻ. Dù đầu tư cổ phiếu trong nước phát triển nhanh những năm gần đây, người Ấn Độ vẫn chỉ phân bổ chưa tới 6% tài sản hộ gia đình vào cổ phiếu, trong khi tỉ lệ này với vàng là 15%.

Ngay cả đầu tư trong nước cũng không dễ dàng tại Trung Quốc. Nhiều ngành công nghiệp sinh lời bị nhà nước kiểm soát và không mở cửa cho nhà đầu tư cá nhân. Thị trường chứng khoán nước này giao dịch dưới mức đỉnh của thời kỳ đại dịch, và thấp hơn nhiều so với các kỷ lục trước đó, ngay cả trước khi ông Trump dọa áp thuế, khiến thị trường tài chính toàn cầu chao đảo. Trong khi đó, bất động sản, kênh làm giàu phổ biến lâu nay, cũng dần kém hấp dẫn, khi giá nhà mới giảm 5% so với đỉnh năm 2021.

Ngược lại, giá vàng chuẩn đã tăng gấp đôi trong vòng 5 năm tính đến cuối tháng 3/2025, đạt 737 nhân dân tệ mỗi gram, tương đương mức sinh lời trung bình 15,4%/năm.

Trong bối cảnh tăng trưởng kinh tế chững lại, vàng càng trở nên hấp dẫn với người dân Trung Quốc đại lục. Thay vì gửi tiền vào ngân hàng với lãi suất chỉ 1–2%/năm, nhiều người trẻ chọn mua vàng dần dần, chỉ một gram, hoặc thậm chí là các “hạt đậu vàng” nhỏ. Chính sách nhà nước cũng góp phần thúc đẩy xu hướng này. “Khi Ngân hàng Trung ương Trung Quốc mua vàng, người dân nghĩ: ‘Ồ, mình cũng nên mua vàng’,” Alex He, một thương nhân vàng tại Tây An, chia sẻ.

Khác với trước đây, người dân hiện nay mua vàng miếng nhiều hơn trang sức, cho thấy yếu tố đầu tư ngày càng lấn át yếu tố văn hóa.

Không kém phần quan trọng là vai trò của vàng trong việc đảm bảo ổn định tài chính. Tại Trung Quốc, Ấn Độ, Pakistan và phần lớn Đông Nam Á, chưa đến một nửa số người trong độ tuổi lao động được tham gia các chương trình hưu trí bắt buộc. Vàng vì thế trở thành “lưới an toàn” khi về già, đặc biệt là với phụ nữ, những người thường không có thu nhập ổn định bằng nam giới và ở một số nước, như tại Nam Á, thậm chí còn không có tài sản đứng tên.

Vàng cũng là “phao cứu sinh” cho nông dân và tiểu thương, những nhóm có thu nhập bấp bênh do thời tiết hay biến động kinh tế. Giống giới trẻ Trung Quốc, nhiều người dân vùng nông thôn Ấn Độ tích góp từng khoản nhỏ để mua vàng, nhằm duy trì khả năng thanh khoản khi gặp khó khăn.

Hệ thống quản lý đất đai yếu kém và thị trường thế chấp chưa phát triển khiến người dân khó vay vốn bằng tài sản đất đai. Điều này tạo điều kiện cho thị trường vay cầm cố bằng vàng phát triển, thậm chí ngày càng được chính quy hóa.

Muthoot, công ty cho vay cầm vàng lớn nhất Ấn Độ, có thể giải ngân khoản vay chỉ trong vòng 15 phút và đang ghi nhận lượng khách hàng thu nhập trung bình ngày càng tăng. Từ tháng 4 đến tháng 12 năm ngoái, lượng vay cầm vàng đã tăng tới 68%, so với mức tăng chỉ 12,7% trong 9 tháng cuối năm 2023.

Dù hành vi tích trữ vàng có thể hợp lý ở góc độ cá nhân, nhưng lại gây ra những hệ lụy ở tầm vĩ mô. Nhiều chuyên gia kinh tế cho rằng dòng tiền lớn đổ vào vàng có thể được sử dụng hiệu quả hơn nếu đầu tư vào các lĩnh vực năng suất cao.

Một lo ngại khác là tác động tới cán cân thương mại. Năm ngoái, Ngân hàng Trung ương Thái Lan cho rằng nhập khẩu vàng cao là nguyên nhân khiến thặng dư tài khoản vãng lai chuyển thành thâm hụt. Vàng hiện chiếm khoảng 8% tổng giá trị nhập khẩu của Ấn Độ, thậm chí trong một số tháng là nhóm hàng nhập khẩu lớn nhất.

Trong năm tài khóa kết thúc tháng 3/2024, Ấn Độ nhập siêu vàng tới 45 tỉ USD, gần gấp đôi mức thâm hụt tài khoản vãng lai của nước này. Điều này gây áp lực lên đồng rupee và càng làm gia tăng nhu cầu vàng. “Ở góc độ vĩ mô, vàng là lựa chọn không hẳn tốt. Nhưng xét trên phương diện cá nhân, tôi vẫn dành 20% tài sản cho vàng”, ông Joseph Sebastian, nhà đầu tư tại quỹ Blume Ventures, nhận xét.

Tìm ra lời giải cho bài toán này không dễ. Chính phủ các nước có thể áp dụng các biện pháp hạn chế mua vàng, nhưng điều đó chỉ càng thúc đẩy hoạt động buôn lậu và thị trường chợ đen.

Một hướng đi khác là đẩy mạnh khai thác vàng trong nước, nhưng điều này còn phụ thuộc vào điều kiện địa chất. Trung Quốc, quốc gia khai thác vàng nhiều nhất thế giới với sản lượng 378 tấn năm 2023, cũng chỉ đáp ứng được hơn 40% nhu cầu vàng trang sức và vàng miếng.

Trong khi đó, sản lượng vàng của Ấn Độ đã sụt giảm suốt hàng thập kỷ, dù nước này sở hữu tài nguyên quặng đáng kể, một phần do quy định khai thác quá khắt khe. Năm 2022, Ấn Độ chỉ khai thác được một tấn vàng, trong khi nhập khẩu tới hơn 700 tấn.

Muốn giảm phụ thuộc vào vàng, các chính phủ cần đối mặt với những cải cách khó khăn và ít được lòng dân hơn, như cải thiện thị trường tín dụng, sửa đổi hệ thống quản lý đất đai, cải cách tư pháp hay gỡ bỏ các rào cản dòng vốn. Dù yếu tố văn hóa thường được nhắc đến, chính những bất cập kinh tế và chính trị mới là nguyên nhân sâu xa khiến người dân châu Á vẫn không ngừng “say mê” vàng.

Có thể bạn quan tâm:

Mỹ áp thuế ô tô nhập khẩu: Ai chịu thiệt?

Nguồn The Economist