Doanh nghiệp toàn cầu tìm nơi "soán ngôi" Trung Quốc

Năm 1987 Panasonic đã đánh cược vào Trung Quốc. Vào thời điểm đó, cái nôi của ngành điện tử, cường quốc sản xuất toàn cầu, đang là Nhật Bản, còn nền kinh tế Trung Quốc thì nhỏ hơn Canada. Vì vậy, khi công ty tham gia vào một liên doanh của Trung Quốc tại Bắc Kinh để sản xuất ống tia âm cực cho tivi, nhiều người không khỏi nhướn mày hoài nghi. 

Không lâu sau đó, nhiều doanh nghiệp có tiếng trong ngành điện tử tiêu dùng, từ Nhật Bản và các quốc gia khác, cũng đổ xô vào Trung Quốc để tận dụng nguồn lao động dồi dào giá rẻ của nước này. Hơn ba thập kỷ trôi qua, Trung Quốc giờ đây đã trở thành trụ cột của ngành công nghiệp điện tử tiêu dùng trị giá hàng nghìn tỉ USD. Xuất khẩu hàng hóa và linh kiện điện tử của nước này lên tới 1 nghìn tỉ USD vào năm 2021, trong tổng số 3,3 nghìn tỉ USD toàn cầu. Ngày nay, một doanh nghiệp phải dũng cảm lắm mới quay lưng với Trung Quốc.

Tuy nhiên, dưới sự kết hợp nặng nề giữa áp lực thương mại và chính trị, các công ty nước ngoài bắt đầu lấy hết can đảm: nếu không hoàn toàn rời khỏi Trung Quốc, thì ít nhất cũng phải nhìn xa hơn để phát triển. Khi mà lao động Trung Quốc không còn rẻ nữa: từ năm 2013-2022, tiền lương trong lĩnh vực sản xuất đã tăng gấp đôi, lên mức trung bình 8,27 USD/giờ. Quan trọng hơn, sự tách biệt công nghệ sâu sắc giữa Bắc Kinh và Washington đang buộc các nhà sản xuất sản phẩm công nghệ cao, đặc biệt là những sản phẩm liên quan đến chất bán dẫn tiên tiến, phải xem xét lại sự phụ thuộc của họ vào Trung Quốc.

Theo công ty nghiên cứu Teikoku Databank, từ năm 2020-2022, số lượng công ty Nhật Bản hoạt động tại Trung Quốc đã giảm từ khoảng 13.600 xuống còn 12.700. Vào ngày 29/1, có thông tin cho rằng Sony có kế hoạch chuyển hoạt động sản xuất máy ảnh, bán ở thị trường Nhật Bản và phương Tây, từ Trung Quốc sang Thái Lan. Samsung đã cắt giảm hơn 2/3 lực lượng lao động Trung Quốc kể từ mức cao nhất vào năm 2013. Dell, một nhà sản xuất máy tính của Mỹ, được cho là đang đặt mục tiêu ngừng sử dụng chip do Trung Quốc sản xuất vào năm 2024.

Câu hỏi dành cho Dell, Samsung, Sony hay các doanh nghiệp khác là: sản xuất thay thế ở đâu? Không một quốc gia đơn lẻ nào cung cấp cơ sở sản xuất rộng lớn như Trung Quốc. Tuy nhiên, khi kết hợp với nhau, một loạt các nền kinh tế trên khắp châu Á đưa ra một giải pháp thay thế đáng gờm, trải dài theo hình lưỡi liềm từ Hokkaido, phía bắc Nhật Bản, qua Hàn Quốc, Đài Loan, Philippines, Indonesia, Singapore, Malaysia, Thái Lan, Việt Nam, Campuchia và Bangladesh, đến tận Gujarat, phía tây bắc Ấn Độ. Mỗi nước đều có những thế mạnh khác biệt, từ kỹ năng cao và túi tiền “rủng rỉnh” của Nhật Bản, cho đến chi phí thấp tại Ấn Độ. Trên lý thuyết, đây là cơ hội cho sự phân bổ lao động hữu ích, để một số quốc gia chế tạo các bộ phận phức tạp và những quốc gia khác lắp ráp chúng thành các thiết bị hoàn chỉnh. Liệu nó có thể hoạt động trong thực tế hay không là một phép thử lớn đối với trật tự địa chính trị mới hình thành.

Chuỗi cung ứng châu Á thay thế này được gọi là Altasia, có vẻ tương đương với quy mô của Trung Quốc, hoặc tốt hơn.

Dân số trong độ tuổi lao động của Altasia là 1,4 tỉ người, so với 980 triệu người của Trung Quốc. Altasia là nơi sinh sống của 154 triệu người trong độ tuổi từ 25-54 có trình độ học vấn đại học, so với 145 triệu ở Trung Quốc. 

Nhiều quốc gia trong Altasia có tiền nhân công có thể thấp hơn đáng kể so với Trung Quốc: tiền công sản xuất theo giờ ở Ấn Độ, Malaysia, Philippines, Thái Lan và Việt Nam dưới 3 USD, bằng khoảng 1/3 mức lương mà công nhân Trung Quốc hiện đang yêu cầu. Và khu vực này hiện là một “cỗ máy” xuất khẩu: các thành viên trong chuỗi đã bán tổng hàng hóa trị giá 634 tỉ USD cho Mỹ trong 12 tháng tính đến tháng 9/2022, vượt xa con số 614 tỉ USD của Trung Quốc.

Altasia cũng đã trở nên hội nhập kinh tế hơn. Tất cả nước trong chuỗi, trừ Ấn Độ, Bangladesh và Đài Loan, đã ký kết Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP). Bên cạnh đó, hầu hết các nước Altasian đều là thành viên của Khuôn khổ kinh tế Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương, một sáng kiến ​​mới của Mỹ. Brunei, Nhật Bản, Malaysia, Singapore và Việt Nam là thành viên của Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), bao gồm cả Canada, Mexico và một số quốc gia Nam Mỹ.

Một mô hình cho nền kinh tế Altasian đã tồn tại, nhờ sự giúp đỡ của các công ty Nhật Bản, những công ty đã xây dựng chuỗi cung ứng ở Đông Nam Á trong nhiều thập kỷ. Gần đây, Hàn Quốc, cũng đã có động thái tương tự. Vào năm 2020, tổng vốn đầu tư trực tiếp của các công ty Hàn Quốc vào Brunei, Campuchia, Indonesia, Lào, Malaysia, Philippines, Singapore, Thái Lan, Việt Nam và Bangladesh đã đạt 96 tỉ USD, suýt chút nữa đã bỏ xa các khoản đầu tư của Hàn Quốc vào Trung Quốc. Mới một thập kỷ trước, các công ty Hàn Quốc đã đầu tư vào Trung Quốc nhiều gần gấp đôi so với ở Altasia. Samsung là nhà đầu tư nước ngoài lớn nhất tại Việt Nam. Năm ngoái, Hyundai, một nhà sản xuất ô tô Hàn Quốc, đã mở cửa nhà máy sản xuất đầu tiên tại Đông Nam Á để  sản xuất xe điện tại Indonesia.

Giờ đây, nhiều công ty không thuộc Altasian đang để mắt đến khu vực này, thường thông qua các hợp đồng sản xuất của Đài Loan. Foxconn, Pegatron và Wistron của Đài Loan, những công ty lắp ráp thiết bị cho Apple, cùng những công ty khác, đang đầu tư mạnh vào các nhà máy ở Ấn Độ. Tỷ lệ iPhone sản xuất tại Ấn Độ dự kiến ​​sẽ tăng từ khoảng 1/20 vào năm ngoái lên 1/4 vào năm 2025. Hai trường đại học Đài Loan đã hợp tác với Tata, một tập đoàn Ấn Độ với những kế hoạch đầy tham vọng trong lĩnh vực sản xuất công nghệ cao, để cung cấp các khóa học trong lĩnh vực điện tử cho công nhân Ấn Độ. Google đang chuyển hoạt động sản xuất điện thoại thông minh Pixel từ Trung Quốc sang Việt Nam.

Sản xuất phức tạp hơn, đặc biệt là chất bán dẫn, cũng đang chuyển sang Altasia. Malaysia đã xuất khẩu khoảng 10% lượng chip của thế giới tính theo giá trị, nhiều hơn cả Mỹ. Các quốc gia ASEAN chiếm hơn 1/4 xuất khẩu mạch tích hợp toàn cầu, dễ dàng vượt qua mức 18% của Trung Quốc. Và khoảng cách đó ngày càng lớn. Qualcomm, nhà sản xuất chip lớn của Mỹ, đã mở trung tâm nghiên cứu và phát triển đầu tiên tại Việt Nam vào năm 2020. Doanh thu của Qualcomm từ các nhà máy sản xuất chip tại Việt Nam, nhiều trong số đó thuộc về những gã khổng lồ toàn cầu như Samsung, đã tăng gấp ba lần từ năm 2020-2022. 

Lợi thế to lớn của Trung Quốc trong lịch sử là thị trường chung rộng lớn, kết hợp với cơ sở hạ tầng tốt, nơi giá trị có thể được gia tăng mà không cần nhà cung cấp, công nhân và vốn phải “vượt biên”. Do đó, để Altasia thực sự có thể cạnh tranh với Trung Quốc, chuỗi cung ứng này sẽ cần phải tích hợp và hiệu quả hơn rất nhiều. Mặc dù RCEP đã phần nào bôi trơn bánh răng thương mại bên trong Altasian, nhưng dòng hàng hóa phải đối mặt với nhiều trở ngại hơn so với Trung Quốc. Các nước thành viên của chuỗi cung ứng này sẽ cần phải trở nên cạnh tranh hơn nữa.

Trong khi đó, việc cắt đứt hoàn toàn dây chuyền sản xuất ở Trung Quốc là không thể. Thamlev, một công ty khởi nghiệp xe đạp điện của Mỹ, đã chuyển sản xuất từ ​​Trung Quốc sang Malaysia vào năm 2022 để tránh thuế quan 25% của Mỹ, nhưng vẫn cần nhập linh kiện Trung Quốc. Do đó, phải mất thêm một tháng nữa xe đạp điện của họ mới đến được tay người Mỹ.

Suy cho cùng thì Altasia chắc chắn sẽ không thay thế Trung Quốc trong một sớm một chiều. Nhưng theo thời gian, Trung Quốc có thể sẽ trở nên kém hấp dẫn hơn đối với các nhà sản xuất nước ngoài. Lao động Trung Quốc không rẻ hơn chút nào và sinh viên tốt nghiệp cũng không nhiều hơn. Mỹ có thể chưa nhận ra rằng việc giảm sự phụ thuộc vào Trung Quốc trên thực tế đòi hỏi phải có mối quan hệ chặt chẽ hơn với các quốc gia thiện chí, bao gồm cả tư cách thành viên của CPTPP, hiệp định tiền thân đã sụp đổ sau khi Mỹ rút khỏi năm 2017. Và với tư cách là một giải pháp thay thế mới chớm nở cho Trung Quốc, Altasia hiện không có đối thủ ngang hàng. 

Có thể bạn quan tâm: 

Thế giới đối mặt với dân số già đi siêu nhanh

Nguồn The Economist