Doanh nghiệp Nhật mắc kẹt giữa Mỹ và Trung Quốc

Các doanh nghiệp Nhật Bản chưa từng hứng khởi đến vậy kể từ những năm 1980. Tỷ suất lợi nhuận của các công ty Nhật Bản đã tăng gấp đôi trong khoảng một thập kỷ qua. Họ đang trả gấp đôi số tiền cho cổ đông dưới hình thức cổ tức và mua lại cổ phiếu như họ đã làm cách đây 10 năm. Những thay đổi thân thiện với cổ đông trong quản trị doanh nghiệp ở Nhật Bản đã khiến các nhà đầu tư nước ngoài đổ xô vào nước này một lần nữa. Trong khi chỉ số Nikkei 225, theo dõi giá trị của các công ty niêm yết lớn nhất đất nước, đã tăng 25% trong năm qua, sau nhiều thập kỷ suy yếu. Vào tháng 2, chỉ số này đã kéo dài lâu hơn mức kỷ lục được ghi nhận vào năm 1989.

Phần lớn thành công này phản ánh sự chuyển đổi của các doanh nghiệp Nhật trong 35 năm qua. Đối mặt với tình trạng trì trệ kinh tế trong nước, do sự sụp đổ của thị trường chứng khoán và dân số già, các gã khổng lồ công nghiệp của nước này đã dành vài thập kỷ qua để săn lùng tăng trưởng ở nước ngoài. Năm 1996, các công ty con nước ngoài của các nhà sản xuất Nhật Bản chỉ mang về 7% trên tổng doanh thu của họ. Năm ngoái con số đó đạt 29%, mức cao kỷ lục.

Hai thị trường là trung tâm của làn sóng mở rộng toàn cầu này là Mỹ và Trung Quốc. Mỹ từ lâu đã là điểm đến lớn nhất của các nhà sản xuất Nhật Bản. Trong những năm gần đây, Trung Quốc đã chiếm thị phần ngày càng tăng trong kinh doanh. Nói chung, hơn một nửa tổng doanh số bán hàng của các công ty con ở nước ngoài của các công ty Nhật Bản đến từ một trong hai siêu cường quốc này. Do đó, các nhà điều hành Nhật Bản có thể hiểu được nỗi lo ngày càng tăng của sự cạnh tranh Trung-Mỹ. Họ lo ngại việc bị buộc phải lựa chọn giữa hai siêu cường có thể gây nguy hiểm cho sự hồi sinh của các tập đoàn Nhật Bản.

Một số công ty có vẻ sẵn sàng sát cánh cùng Mỹ khi chuyển hoạt động sản xuất ra khỏi Trung Quốc, thường là sang Đông Nam Á, trong nỗ lực đa dạng hóa chuỗi cung ứng và xoa dịu những lo lắng của khách hàng về rủi ro địa chính trị. Vào tháng 9, Mitsubishi Motors tuyên bố sẽ ngừng sản xuất ô tô tại Trung Quốc. Thay vào đó, họ đã mở rộng sản xuất ở Thái Lan và Indonesia.

Nhiều công ty đang làm điều tương tự ở chính nước Mỹ. Theo Good Jobs First, một cơ quan giám sát trợ cấp, Toyota, một nhà sản xuất ô tô Nhật Bản và Panasonic, một công ty điện tử, nằm trong số các công ty đã nhận được hơn 1 tỉ USD mỗi công ty nhờ các nỗ lực của tiểu bang và liên bang nhằm vực dậy ngành sản xuất của Mỹ kể từ năm 2021. Ông Rahm Emanuel, đại sứ Mỹ tại Tokyo, đang bận rộn thu hút đầu tư từ Nhật Bản. Các thống đốc Mỹ thường xuyên đến thăm Nhật Bản với hy vọng thu hút tiền và tạo việc làm cho bang của họ. Để đổi lấy khoản đầu tư 8 tỉ USD của Toyota vào sản xuất pin ở Bắc Carolina, bang này đã cung cấp hàng trăm triệu USD tiền ưu đãi về thuế và cơ sở hạ tầng. Tăng trưởng kinh tế tương đối mạnh mẽ của Mỹ đang làm tăng thêm sức hấp dẫn của nước này như một điểm đến đầu tư cho các công ty Nhật Bản. Doanh thu của các công ty con của họ ở Mỹ đã tăng mạnh trong hai năm qua, nhờ đồng USD mạnh hơn.

Tuy nhiên, các doanh nghiệp Nhật Bản cũng phàn nàn về các yêu cầu về hàm lượng nội địa và những hạn chế đối với khoản đầu tư của họ vào Trung Quốc đi kèm với một số trợ cấp của Mỹ. Và họ lo sợ nền chính trị ngày càng biến động của nước Mỹ. Nhiều người lo ngại rằng, nếu tái đắc cử vào tháng 11, cựu tổng thống Mỹ Donald Trump có thể dỡ bỏ chế độ trợ cấp hiện tại hoặc thay đổi nó để ưu tiên cho các công ty Mỹ. Trong khi đó, việc Tổng thống Joe Biden phản đối việc Nippon Steel, đối thủ Nhật Bản, mua lại US Steel, đã cho thấy chủ nghĩa bảo hộ đang lên cao ở cả hai chính quyền. Nước Mỹ đang trở nên “ích kỷ”, một giám đốc điều hành công ty bán dẫn Nhật Bản càu nhàu.

Sự ngờ vực của Mỹ là một lý do khiến ít công ty Nhật Bản sẵn sàng cắt đứt quan hệ với Trung Quốc theo cách mà Mitsubishi Motors đã làm. Ngay cả những nước giảm sản xuất tại Trung Quốc vẫn thường phụ thuộc vào các nhà cung cấp trên Biển Nhật Bản. Và đối với nhiều người, thị trường Trung Quốc vẫn còn quá hấp dẫn để từ bỏ. Vào tháng 4, Toyota và Nissan lần lượt hợp tác với Tencent và Baidu, hai gã khổng lồ kỹ thuật số Trung Quốc, trong nỗ lực thúc đẩy sự phổ biến của ô tô của họ đối với những người lái xe Trung Quốc đam mê công nghệ. Trong hai năm qua, thương mại hàng năm giữa Nhật Bản và Trung Quốc cao hơn khoảng 1/3 so với cuối những năm 2010. “Nhật Bản không thể sống thiếu Trung Quốc,” thành viên hội đồng quản trị của một công ty lớn của Nhật Bản cho biết.

Một vấn đề lớn đối với các công ty Nhật Bản có ý định ở lại Trung Quốc là Trung Quốc dường như ngày càng có khả năng sống mà không cần Nhật Bản. Trong nhiều ngành công nghiệp, các đối thủ cạnh tranh của Trung Quốc đang cạnh tranh với các đối thủ Nhật Bản. Một giám đốc điều hành ngành hóa chất ở Tokyo phàn nàn rằng các đối thủ Trung Quốc đã giành được lợi thế bằng cách mua năng lượng và nguyên liệu giá rẻ từ Nga, điều nằm ngoài giới hạn đối với các công ty Nhật Bản do các lệnh trừng phạt liên quan đến Ukraine. Nhưng chi phí thấp không phải là ưu điểm duy nhất của ngành công nghiệp Trung Quốc. Nhiều công ty đang cung cấp các sản phẩm ngày càng phức tạp, đặc biệt là trong các lĩnh vực từng do Nhật Bản thống trị, như tự động hóa công nghiệp, pin, sản xuất ô tô và điện tử.

Có thể bạn quan tâm: 

Thế giới thải 2.000 xe tải nhựa xuống biển mỗi ngày

Nguồn The Economist