Con đường dẫn đến “bình thường hóa” Mỹ - Trung

Theo cựu đại sứ Mỹ tại Bắc Kinh, quan hệ Mỹ - Trung sẽ vẫn căng thẳng trước cuộc bầu cử.

Ngày 21.7, cựu đại sứ Mỹ tại Trung Quốc - ông Max Baucus cho biết: Sẽ có ít tiến triển trong thỏa thuận thương mại giai đoạn I trước cuộc bầu cử tổng thống Mỹ vào tháng 11 sắp tới.

Tổng thống Donald Trump đã ký thỏa thuận thương mại một phần với Bắc Kinh hồi tháng 1, nhưng đại dịch COVID-19 đã gây trở ngại cho nền kinh tế Trung Quốc. Hiện tại, có mối nghi ngờ rằng liệu quốc gia châu Á có thực hiện các cam kết của mình đối với các giao dịch mua lớn đã thỏa thuận.

Những “tỉ lệ cược này đang giảm dần”, theo ông Max Baucus - người từng làm đại sứ tại Trung Quốc dưới thời cựu Tổng thống Barack Obama. Nguồn ảnh: Reuters.

Theo dự báo của Trung tâm nghiên cứu chiến lược và nghiên cứu quốc tế, đại dịch sẽ khiến Trung Quốc mua hàng hóa của Mỹ trong năm nay giảm so với những gì được thỏa thuận trong thỏa thuận thương mại giai đoạn I.

Việc ông Trump bận tâm đến việc đảm bảo chiếc ghế tổng thống ở nhiệm kỳ thứ 2 và Trung Quốc cảm thấy khó khăn khi kết thúc thỏa thuận sẽ thúc đẩy một vài sự phát triển mang tính xây dựng cho đến sau cuộc bầu cử.

Ông Max Baucus dự đoán: “sẽ có rất nhiều lời hoa mỹ qua lại, nhưng tôi không nghĩ rằng sẽ có nhiều thỏa thuận thực sự, có ý nghĩa thay đổi”.

Cựu đại sứ Baucus mô tả: mối quan hệ của Mỹ và Trung Quốc rơi vào một vực thẳm lớn của bởi vấn đề người Hồi giáo ở Tân Cương. Ông cho rằng, cần phải có nhiều cuộc đàm phán giữa hai bên.

Căng thẳng vẫn còn ngay cả khi ông Biden thắng cử

Về cuộc bầu cử tổng thống sắp tới, ông Baucus cho biết, mối quan hệ Mỹ - Trung có thể được cải thiện nếu cựu Phó Tổng thống Joe Biden giành chiến thắng trong cuộc bầu cử. Tuy nhiên, ông lo ngại căng thẳng sẽ vẫn còn tồn tại trong mối quan hệ vốn không mấy tốt đẹp này.

Khi nói về một chiến thắng của ông Biden, ông Baucus cho rằng: Có lẽ mối quan hệ Mỹ - Trung sẽ không tệ hơn nữa, bởi lẽ nó đã chạm đáy ở đây.

Mối quan hệ này cũng có thể trở nên tốt hơn vì ông Joe Biden là một người dễ dự đoán hơn nhiều. Ông Biden dự kiến sẽ sử dụng các kênh ngoại giao thường xuyên và thực hành ngoại giao thầm lặng. Nguồn ảnh: Reuters.

Theo ông Baucus, “ông Biden có thể cũng sẽ thỏa thuận với các nước, ông ấy có thể buộc họ phải đào bới gót chân một cách công khai. Đương nhiên, ông ấy phải thương lượng”.

Tuy nhiên, những dấu hiệu căng thẳng giữa Mỹ và quốc gia châu Á - một cường quốc đang trỗi dậy Trung Quốc sẽ khó lòng dập tắt ngay cả với nhiệm kỳ tổng thống của ông Biden.

Quan hệ Mỹ - Trung theo dòng lịch sử

Ngày 1.10.1949 Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa được thành lập tại Bắc Kinh. Mỹ đã ủng hộ Trung Quốc chống lại các lực lượng Nhật Bản xâm lược trong Thế chiến II, tạo tiền đề cho nhiều thập kỷ quan hệ hạn chế của Mỹ với Trung Quốc.

Tổng thống Mỹ Bill Clinton ký Đạo luật Quan hệ Mỹ-Trung tháng 10.2000, trao cho Bắc Kinh quan hệ thương mại bình thường vĩnh viễn với Mỹ và mở đường cho Trung Quốc gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới năm 2001.

Từ 1980 đến 2004, thương mại Mỹ-Trung tăng từ 5 tỉ USD lên tới 231 tỉ USD. Năm 2006, Trung Quốc trở thành là đối tác thương mại lớn thứ 2 của Mỹ, sau Canada.

Trong một bài phát biểu tháng 9.2005, cựu Thứ trưởng Ngoại giao Mỹ Robert B. Zoellick khởi xướng một cuộc đối thoại chiến lược với Trung Quốc. Công nhận Bắc Kinh là một cường quốc mới nổi, ông kêu gọi Trung Quốc đóng vai trò là một bên liên quan có trách nhiệm của người Hồi giáo và sử dụng ảnh hưởng của mình để thu hút các quốc gia như Sudan, Bắc Triều Tiên và Iran vào hệ thống quốc tế.

Vào tháng 3.2007, Trung Quốc tuyên bố tăng ngân sách 18% trong chi tiêu quốc phòng với tổng trị giá hơn 45 tỉ USD. Tăng chi tiêu quân sự trung bình 15% một năm từ 1990 đến 2005. Cựu Phó Tổng thống Mỹ - ông Dick Cheney cho rằng, việc xây dựng quân đội của Trung Quốc là không phù hợp với quốc gia mà Mục tiêu tuyên bố là tăng trưởng hòa bình.

Tháng 9 năm 2008, Trung Quốc đã vượt qua Nhật để trở thành người nắm giữ khoản nợ lớn nhất của Mỹ với mức giá khoảng 600 tỉ USD. Sự phụ thuộc lẫn nhau ngày càng tăng giữa các nền kinh tế Mỹ và Trung Quốc trở nên rõ ràng khi một cuộc khủng hoảng tài chính đe dọa nền kinh tế toàn cầu, làm dấy lên mối lo ngại về sự mất cân đối kinh tế giữa Mỹ và Trung Quốc.

Hai năm sau đó, Trung Quốc vượt Nhật trở thành nền kinh tế lớn thứ hai thế giới sau khi được định giá 1.330 tỉ USD trong quý II năm 2010, cao hơn một chút so với Nhật Bản 1.280 tỉ USD trong năm đó. Trung Quốc đang trên đường vượt qua Mỹ để trở thành nền kinh tế số một thế giới vào năm 2027. Năm 2010, Trung Quốc báo cáo tổng GDP là 5.880 tỉ USD cao hơn so với Nhật.

Thâm hụt thương mại của Mỹ với Trung Quốc tăng từ 273,1 tỉ USD trong năm 2010 lên mức cao nhất mọi thời đại là 295,5 tỉ USD vào năm 2011. Mức tăng này chiếm 3/4 mức tăng của thâm hụt thương mại của Mỹ trong năm 2011.

Ngày 22.3.2018, chính quyền Trump tuyên bố áp dụng thuế quan đối với hàng nhập khẩu của Trung Quốc, trị giá ít nhất 50 tỉ USD. Điều này nhằm đáp trả những gì mà Nhà Trắng cáo buộc Trung Quốc về hành vi trộm cắp công nghệ và sở hữu trí tuệ. Xuất phát từ thuế quan đối với hàng nhập khẩu thép và nhôm, các biện pháp nhắm đến hàng hóa bao gồm quần áo, giày dép và đồ điện tử và hạn chế một số khoản đầu tư của Trung Quốc vào Mỹ.

Ngay sau đó vào đầu tháng 4.2018, Trung Quốc áp đặt các biện pháp trả đũa đối với một loạt các sản phẩm của Mỹ, làm dấy lên mối lo ngại về một cuộc chiến thương mại giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới. Động thái này đánh dấu sự cứng rắn trong cách tiếp cận của Tổng thống Trump đối với Trung Quốc.

Ngày 6.7.2018 chiến tranh thương mại Mỹ-Trung chính thức bùng nổ.

Chính quyền Trump áp đặt mức thuế mới với tổng trị giá 34 tỉ USD hàng hóa Trung Quốc. Trung Quốc trả đũa bằng thuế quan của riêng mình đối với hơn 500 sản phẩm của Mỹ. Sự trả đũa này cũng trị giá khoảng 34 tỉ USD, nhắm vào các mặt hàng như thịt bò, sữa, hải sản và đậu nành.

Chính quyền Trump tin rằng Trung Quốc đang xé toạc ra khỏi Mỹ, lợi dụng các quy tắc thương mại tự do để gây bất lợi cho các công ty Mỹ hoạt động tại Trung Quốc. Bắc Kinh chỉ trích chính quyền của ông Trump và cảnh báo rằng thuế quan có thể gây ra tình trạng bất ổn thị trường toàn cầu.

Từ tháng 1.2020, căng thẳng Mỹ - Trung tăng vọt giữa đại dịch COVID-19. Chính quyền Trump cấm tất cả các công dân không thuộc Mỹ đã từng đến thăm Trung Quốc nhập cảnh vào Mỹ trong bối cảnh dịch COVID-19. Các quan chức hàng đầu ở cả Trung Quốc và Hoa Kỳ liên tục đổ lỗi cho phía bên kia về đại dịch.

Khi chính quyền Trump tấn công, Trung Quốc nhìn thấy một xu hướng đáng lo ngại cho tương lai của họ. Liên tục các mặt từ vấn đề Biển Đông đến vấn đề Hồng Kông, vừa rồi là Huawei và nhân quyền.

Chính quyền Trump dường như đang thúc đẩy một nỗ lực để xác định Trung Quốc là mối đe dọa chiến lược. Một xu hướng đáng lo ngại đối với các nhà lãnh đạo Mỹ khi tham vọng của một cường quốc kinh tế và quân sự đang gia tăng va chạm với Mỹ.

Thứ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Trịnh Trạch Quang nói với Đại sứ Mỹ Terry Branstad trong một cuộc họp tại Bắc Kinh rằng, các mối đe dọa trừng phạt của Mỹ và việc rút các đặc quyền thương mại đặc biệt đối với Hồng Kông không phải là về dân chủ và tự do trong lãnh thổ bán tự trị mà là một nỗ lực nhằm kiềm chế Trung Quốc. Trung Quốc cáo buộc Mỹ sử dụng vấn đề Hồng Kông để cố gắng cản trở sự phát triển của Trung Quốc.

Ông Trịnh Trạch Quang tuyên bố: “Tôi muốn cảnh báo Mỹ một cách nghiêm khắc rằng bất kỳ sự bắt nạt và không công bằng nào đối với Trung Quốc của Mỹ sẽ gặp phải sự phản công kiên quyết từ phía Trung Quốc. Và nỗ lực của Mỹ nhằm cản trở sự phát triển của Trung Quốc sẽ thất bại, chắc chắn thất bại”. Nguồn ảnh: SCMP.

Theo ông Shi Yinhong - Giáo sư quan hệ quốc tế tại Đại học Renmin, Trung Quốc, trước cuộc bầu cử tổng thống Mỹ, các yếu tố dẫn đến sự sụp đổ tự do trong quan hệ hai nước đang trở nên mãnh liệt hơn. “Sau cuộc bầu cử ở Mỹ, một cửa sổ có thể xuất hiện để đối thoại nghiêm túc, nhưng ... tình hình chung sẽ không thể đảo ngược”. Giáo sư Shi Yinhong cho rằng: Ông không thấy một chiến lược mà 2 chính phủ có thể áp dụng để giảm bớt căng thẳng.

Hai nước có sự phân chia cơ bản trong suy nghĩ của họ. Mỹ luôn hy vọng rằng Trung Quốc sẽ trở nên dân chủ hơn khi các tương tác với phần còn lại của thế giới phát triển. Chính quyền Bắc Kinh nói rằng hai bên nên tôn trọng sự khác biệt.

Mỹ và Trung Quốc không nên tìm cách sửa lỗi của nhau, mà thay vào đó, họ phải hợp tác để tìm cách chung sống hòa bình.