Chính sách tài khóa: Sự trở lại của "người hùng bị lãng quên"

►Nhiều chính phủ trợ cấp lương, phát tiền mặt cho các hộ gia đình và bảo lãnh nợ cho các doanh nghiệp. Hệ quả là thâm hụt ngân sách tăng lên mức cao kỷ lục.

►Ngân hàng JPMorgan dự đoán rằng các gói kích thích tài khóa mà các nước bơm vào kinh tế toàn cầu trong năm nay sẽ khiến tốc độ tăng trưởng năm 2021 bị giảm 2,4 điểm phần trăm, sau khi các chương trình trợ cấp hết hạn.

Theo Bloomberg, chính sách tài khóa hiện đang đứng đầu mặt trận trong cuộc chiến chống COVID-19.

Nhiều nước trên thế giới đã không còn coi chính sách tài khóa là cỗ máy tạo ra tăng trưởng kinh tế vì những bài học rút ra sau tình trạng lạm phát trong những năm 1970. Nhiều chính phủ trợ cấp lương, phát tiền mặt cho các hộ gia đình và bảo lãnh nợ cho các doanh nghiệp. Hệ quả là thâm hụt ngân sách tăng lên mức cao kỷ lục.

Tuy nhiên, phương thức tiếp cận này đang được các chuyên gia kinh tế dần ủng hộ sau khi cuộc khủng hoảng tài chính 2008 khiến thế giới chìm trong thập kỷ tăng trưởng ì ạch.

Chi tiêu công đang ngày càng đóng vai trò quan trọng hơn trong việc tạo ra đà phục hồi bền vững cho nền kinh tế. Nguồn ảnh: VCG.

Khi số tiền này cạn kiệt, các nhà đầu tư bắt đầu lo lắng. Liệu các biện pháp này sẽ kéo dài bao lâu? Thách thức lớn nhất đối với các chính trị gia phụ trách ngân hàng trung ương là gì? Đây sẽ là chủ đề chính của cuộc họp do IMF tổ chức sẽ diễn ra trong tuần này.

Ở thời điểm hiện tại, có vẻ như trở ngại chính dành cho các chính phủ lại là quan điểm của chính họ về nợ, trong bối cảnh các rào cản truyền thống đang dần biến mất. Các thị trường tài chính đang sẵn sàng cho nhà đầu tư vay tiền với mức lãi suất rất thấp.

Ngân hang JPMorgan dự đoán rằng các gói kích thích tài khóa mà các nước bơm vào kinh tế toàn cầu trong năm nay sẽ khiến tốc độ tăng trưởng năm 2021 bị giảm 2,4 điểm phần trăm, sau khi các chương trình trợ cấp hết hạn.

Đối với chính sách tiền tệ cũng có nỗi lo tương tự. Mặc dù, sự độc lập của các ngân hàng trung ương là để thúc đẩy mọi thứ khi chính sách tài khóa phản ứng chậm chạp. Nguyên nhân là do cạn kiệt công cụ để kích thích nền kinh tế khi mà lãi suất ở nhiều nơi đang ở mức gần bằng 0 hoặc thậm chí là âm.

Các ngân hàng trung ương hiện đang làm điều ngược lại. Họ kêu gọi thâm hụt ngân sách nhiều hơn, mua vào 1 lượng chứng khoán nợ khổng lồ và hứa hẹn tiếp tục hạ lãi suất trong tương lai.

Cố vấn kinh tế cao cấp Stephen King của ngân hàng HSBC nhận định: "Chính sách tài khóa hiện là trò chơi lớn nhất. Lãnh đạo ngân hàng trung ương phải chấp nhận để mất một chút quyền lực vào tay giới chính trị gia".

Sở dĩ kích thích tài khóa đóng vai trò quan trọng hơn so với chính sách tiền tệ là vì chúng có thể bơm tiền trực tiếp cho các hộ gia đình và doanh nghiệp. Đồng thời chính sách tài khóa cũng phù hợp hơn trong việc cứu trợ cho những đối tượng cần kíp nhất trong 1 cuộc khủng hoảng.

Các ngân hàng trung ương chỉ có thể tiếp thêm sức mạnh chi tiêu cho người tiêu dùng thông qua những kênh gián tiếp như tác động vào chi phí đi vay trên hệ thống ngân hàng hoặc từ thị trường tài chính. Tuy nhiên, họ cũng có thể hành động một cách nhanh nhẹn và quyết đoán.

Ngược lại, chính sách tài khóa có thể trở nên hỗn loạn và thường xuyên gặp phải các rào cản chính trị. Cụ thể, ở Mỹ hiện nay, cả đảng Dân chủ và đảng Cộng hòa đều đồng tình cần phải tăng chi tiêu ngân sách nhưng không thể đồng thuận con số là bao nhiêu hoặc dưới dạng nào. Kết quả là đã nhiều tháng trôi qua vẫn chưa có thêm gói kích thích nào được tung ra.

Tổng thống Trump đang hứa hẹn sẽ giảm thuế nhiều hơn nếu ông chiến thắng. Nguồn ảnh: AP.

Ở châu Âu, do ngân hàng trung ương châu Âu (ECB) cạn kiệt khả năng hỗ trợ nền kinh tế nên họ đã có một sự thay đổi lớn hướng tới một ngân sách chung.

Ở Nhật, tân Thủ tướng Yoshihide Suga khẳng định chỉ giảm nợ sau khi kinh tế tăng trưởng trở lại, đồng thời không có giới hạn nào cho việc chính phủ Nhật có thể đi vay bao nhiêu. Nhật là nền kinh tế lớn đầu tiên trên thế giới trong thời hiện đại áp dụng chính sách lãi suất gần bằng 0, sau khi bong bóng tín dụng vỡ tung khoảng 3 thập kỷ trước.

Do đó, chính sách tiền tệ của Nhật rất ít khả năng kích thích tăng trưởng bằng cách làm giảm chi phí đi vay vì các hộ gia đình và doanh nghiệp vẫn không muốn vay thêm. Đó chính là dấu hiệu cảnh báo sớm cho việc các ngân hàng trung ương trên thế giới mất đà và chính sách tài khóa sẽ quay trở lại.

"Mua tài sản có những tác dụng phụ cả về chính trị và phân phối. Chúng ta phải bước ra khỏi thế giới nơi các ngân hàng trung ương được coi là giải pháp để bước vào thế giới mà chính phủ và chính sách tài khóa sẽ đứng mũi chịu sào", theo cựu phó Thống đốc Ngân hàng Trung ương Anh Charlie Bean.

Tuy nhiên, chuyên gia kinh tế trưởng Catherine Mann của Citigroup cho rằng: những phản ứng chính sách với COVID-19 chưa đủ tính cách mạng. Các chính phủ cần phải bắt đầu sử dụng chính sách tài khóa không chỉ với mục đích ngắn hạn như "giúp nền kinh tế thoát khỏi khủng hoảng" mà cần theo đuổi những mục tiêu dài hạn như giảm chênh lệch giàu nghèo hay giảm khí thải carbon.

Có thể bạn quan tâm:

► Đại dịch đã khiến các nền kinh tế trên thế giới phân hóa trầm trọng