Ai thổi vỡ bong bóng chứng khoán Trung Quốc?

Ở Trung Quốc, bàn tay vô hình của thị trường đôi khi cần đến sự trợ giúp từ nắm đấm thép của Chính phủ. Điều này đặc biệt đúng khi 3,5 nghìn tỷ USD vốn hóa “bốc hơi” khỏi thị trường chứng khoán Trung Quốc (Thượng Hải và Thâm Quyến) trong vòng chưa đến một tháng qua.

Chính phủ Trung Quốc không hề giấu mặt trong chiến dịch “bơm” lại bong bóng chứng khoán mà chính họ đóng vai trò lớn trong việc tạo ra. Bắc Kinh đã tạm ngừng hoạt động IPO và nới lỏng quy định và các khoản vay ký quỹ, thậm chí cho phép nhà đầu tư sử dụng nhà ở của mình làm tài sản thế chấp để vay tiền mua cổ phiếu.

Hôm 27/6, Ngân hàng Trung ương Trung Quốc (PBOC) đã hạ lãi suất cơ bản và giảm tỷ lệ dự trữ bắt buộc tại một số ngân hàng thương mại. Vài ngày sau, PBOC cung cấp hỗ trợ tài chính cho một nhóm gồm 21 công ty môi giới chứng khoán cam kết mua 120 tỷ Nhân dân tệ (19,3 tỷ USD) cổ phiếu và nắm giữ lượng cổ phiếu này trong vòng 1 năm.

Ngày 8/7, Ủy ban Chứng khoán Trung Quốc ban lệnh cấm cổ đông lớn (nắm giữ trên 5% cổ phần) tại các công ty niêm yết, các nhà điều hành doanh nghiệp và thành viên hội đồng quản trị bán ra cổ phiếu trong vòng 6 tháng.

Đến nay, những động thái trên của Chính phủ vẫn chưa phát huy mấy tác dụng. Kể từ thời điểm lập đỉnh hôm 12/6, Chỉ số Shanghai Composite đã giảm 32% và giảm hơn 5% chỉ trong vài ngày.

Áp lực bán ra trên thị trường chứng khoán Trung Quốc căng thẳng đến mức vào hôm 8/7, khoảng 1.300 công ty niêm yết đã tạm dừng giao dịch cổ phiếu trên các sàn chứng khoán đại lục, “đóng băng” lượng cổ phiếu trị giá 2,6 nghìn tỷ USD, chiếm 40% tổng giá trị vốn hóa thị trường.

Ngày 7/7, thị trường chứng khoán Hong Kong nối gót đại lục rơi vào thị trường giá xuống.

Đây là đợt sụt giảm mạnh nhất của thị trường chứng khoán Trung Quốc kể từ năm 1992, có thể đã khiến Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và Thủ tướng Lý Khắc Cường bối rối. Hai nhà lãnh đạo đã cam kết thúc đẩy hơn 300 cải cách nhằm giảm sự can thiệp của nhà nước và để cho các lực lượng thị trường giữ vai trò lớn hơn trong nền kinh tế có quy mô 10 nghìn tỷ USD của Trung Quốc.

Giai đoạn từ tháng 7/2014 đến ngày 12/6/2016, thị trường chứng khoán Trung Quốc tưng 150%, giới truyền thông thúc giục nhà đầu tư nhỏ lẻ mua cổ phiếu và đánh giá sự bùng nổ của thị trường như một sự khẳng định về tính đúng đắn trong các chính sách của Bắc Kinh.

Zhao Xijun, Phó hiệu trưởng Trường Tài chính, Đại học Nhân dân Trung Quốc, nhận xét, tài sản của hơn 80 triệu nhà đầu tư nhỏ lẻ bốc hơn có thể gây ra những vẫn đề xã hội.

Hơn nữa, bong bóng chứng khoán vỡ còn có thể cản trở nỗ lực giải cứu các công ty bất động sản, doanh nghiệp và chính quyền địa phương đang lún sâu trong nợ nần. Làn sóng tín dụng và mạnh tay chi tiền cho cơ sở hạ tầng và nhà ở đã giúp GDP tăng trưởng 10% trong giai đoạn 1980-2012. Giờ đây, kinh tế Trung Quốc tăng trưởng chậm lại xuống 7% và ngập trong nợ nần.

Theo ước tính của hãng tư vấn McKinsey, các khoản vay của chính quyền, doanh nghiệp và các hộ gia đình Trung Quốc đã lên đến 28 nghìn tỷ USD tính đến giữa năm 2014, tương đương 282% GDP của nước này.

Thị trường chứng khoán khởi sắc là một phần trong nỗ lực lớn của Chính phủ nhằm giảm sự phụ thuộc vào nguồn vốn vay ngân hàng và phát triển hệ thống tài chính đa dạng với cả thị trường cổ phiếu và trái phiếu lành mạnh, giúp thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.

Nỗ lực này đã đạt những tiến bộ nhất định. Lãi suất, ngoại trừ lãi suất huy động, hiện do thị trường thiết lập và chiến dịch diệt trừ tận gốc tham nhũng mà ông Tập Cận Bình khởi xướng vẫn tiếp tục.

Năm 2014, kết nối giao dịch giữa sàn chứng khoán Thượng Hải và Hong Kong đã được thiết lập, cho phép nhà đầu tư nước ngoài tiếp cận dễ dàng hơn với cổ phiếu Trung Quốc. Hiện thị trường chứng khoán có tới hơn 90 triệu nhà đầu tư nhỏ lẻ, nhiều hơn cả số đảng viên của nước này.

Từ lâu, các nhà kinh tế học phương Tây và IMF đã khuyến nghị Trung Quốc tự do hóa các lực lượng thị trường. Tuy nhiên, giáo sư Minxin Pei tại Đại học Claremont McKenna lại cho rằng, có thể Trung Quốc đang đi theo một hướng khác.

Với việc hỗ trợ cho thị trường chứng khoán tăng điểm, Bắc Kinh muốn thu hút sự ủng hộ của người dân khi tăng trưởng kinh tế giảm tốc và trao cho các công ty đang ngập trong nợ nần một chiếc phao cứu sinh bằng cách huy động vốn từ thị trường chứng khoán.

Năm nay, các công ty Trung Quốc đã huy động được 72 tỷ USD từ IPO và phát hành thêm cổ phiếu, theo số liệu của Bloomberg. “Nhiều công ty lẽ ra đã phải ngừng hoạt động đã tìm đến thị trường chứng khoán để huy động vốn”, ông Pei nói.

Ở thời kỳ đỉnh điểm hồi trung tuần tháng 6, các cổ phiếu thuộc Chỉ số Shanghai Composite có giá cao gấp 3 lần so với cổ phiếu ở bất kỳ thị trường nào trong số 10 thị trường chứng khoán lớn nhất thế giới.

Dù giảm mạnh trong thời gian qua, song giá cổ phiếu bình quân trên sàn Thượng Hải và Thâm Quyến vẫn cao hơn 3 lần so với cổ phiếu của các công ty thuộc Chỉ số S&P 500. Cán cân tài khoản ký quỹ tính đến 8/7 đạt 1.05 nghìn tỷ USD, theo số liệu của Sàn Thượng Hải.

Đến nay, nỗ lực giải cứu thị trường chứng khoán của chính phủ đã giúp đẩy giá cổ phiếu của các công ty quốc doanh quy mô lớn như PetroChina, China Merchants Bank và China Southern Airlines. Tình trạng bán tháo trên thị trường, nhất là các cổ phiếu vốn hóa nhỏ, vẫn chưa có điểm dừng. Kể từ hôm 12/6, Chỉ số CSI Smallcap 500, thước đo của các cổ phiếu nhỏ, đã giảm hơn 40%.

Việc Chính phủ Trung Quốc ngợi ca khi thị trường tăng điểm và phản ứng mạnh tay khi thị trường lao dốc, đã ảnh hưởng tiêu cực tới niềm tin của giới đầu tư toàn cầu. Câu chuyện này cho thấy đến nay giới chức Trung Quốc chưa xử lý tốt vấn đề cải cách và tự do hóa tài chính, nhà kinh tế học Liu Li-Gang tại ANZ nhận xét.

Rốt cuộc, chính phủ Trung Quốc có thể đang mắc một sai lầm phổ biến của giới đầu tư “non tay”: càng thua lại càng hăng. “Càng nhiều nguồn lực mà giới chức đổ vào để cứu thị trường, thì rủi ro lại càng lớn nếu thị trường vẫn tiếp tục lao dốc”, nhà phân tích Andrew Wood thuộc BMI Research nhận xét.

Truyền thông Trung Quốc vẫn tiếp tục khuyến khích nhà đầu tư mua cổ phiếu. “Cầu vồng luôn xuất hiện sau mưa”, một bài xã luận gần đây của tờ Nhân dân Nhật báo viết. Ít nhất thì cũng có một ngân hàng đầu tư của phương Tây bày tỏ niềm tin vào điều này.

Kinger Lau, chiến lược gia thị trường Trung Quốc tại ngân hàng Goldman Sachs dự báo Chỉ số CSI 300 của các cổ phiếu blue-chip sẽ tăng 27% trong 12 tháng tới. “Chính phủ Trung Quốc có nhiều công cụ để hỗ trợ thị trường. Chúng tôi vẫn lạc quan”, ông Lau nói.

Nhật Trường

Nguồn Bloomberg