Hải quan thế giới đối xử thế nào với thuốc lá thế hệ mới?

Thuốc lá làm nóng và thuốc lá điện tử đang là nguồn hàng hấp dẫn của thị trường chợ đen, do đó cần sớm đưa vào diện chịu chế tài của pháp luật để kiềm chế sự lan rộng các sản phẩm này, ngăn chặn hiệu quả các hành vi phạm tội bao gồm buôn lậu, tiếp cận trái phép đến giới trẻ và những người đã cai thuốc.

Tạo phân nhóm mới cho thuốc lá thế hệ mới

Thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng cùng thuộc nhóm sản phẩm hóa hơi mà không đốt cháy nên có nhiều điểm tương đồng. Thứ nhất, cả hai sản phẩm này đều sử dụng thiết bị điện tử, và đều hoạt động theo cơ chế làm nóng để tạo ra khí hơi (aresol) có chứa nicotin. Do không có quá trình đốt cháy như thuốc lá điếu, cả hai sản phẩm đều không có hắc ín (tar), một trong những sản phẩm phụ chứa các thành phần gây hại của khói thuốc. Thứ hai, cả thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng cùng phù hợp với định nghĩa “thuốc lá khác” được quy định tại Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá 2012.

Trên phương diện quốc tế, dựa vào  sự tương đồng về đặc tính kỹ thuật này, Tổ chức Hải quan Thế giới (WCO) đã tạo ra phân nhóm mới (24.04) cho dung dịch thuốc lá điện tử và điếu thuốc lá thuốc lá làm nóng, chứ không đưa vào phân nhóm 24.02 dành cho thuốc lá truyền thống. Việc thuốc lá thế hệ mới cùng được đưa vào phân nhóm riêng cũng cho thấy WCO ghi nhận sự tương đồng giữa thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng. Phù hợp với hướng dẫn của WCO, Bộ Tài chính cũng đã ban hành Thông tư 31/2022/TT-BTC ngày 08/06/2022 về Danh mục hàng hóa Xuất nhập khẩu 2022, qua đó cũng đã tạo ra phân nhóm mới là 24.04 cho thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng.

Với cơ chế hoạt động và phân loại sản phẩm như vậy, nhiều ý kiến cho rằng nếu được quản lý chính thức thì nên đưa vào quản lý dưới cùng một văn bản pháp lý, cùng thời điểm để đảm bảo tính đồng bộ và bao quát. Đây cũng là kinh nghiệm quản lý thuốc lá thế hệ mới của nhiều quốc gia phát triển trên thế giới.

Theo báo cáo của Tổ chức Y tế thế giới về “Toàn cảnh thuốc lá toàn cầu 2021: giải pháp cho những sản phẩm mới nổi” phát hành ngày 27/02/2021, tại trang 21, WHO ghi nhận tính đến năm 2021 đã có 111 quốc gia ban hành quy định quản lý thuốc lá điện tử. Trong khi đó, theo thống kê của Global Tobacco Control, tính đến tháng 5/2023, có tổng cộng 78 quốc gia hoặc khu vực có quyền tài phán khác đã ban hành quy định quản lý hoặc cấm thuốc lá làm nóng.

Sớm kiểm soát thuốc lá mới có trách nhiệm

Mới đây, Báo Pháp luật Việt Nam đã tổ chức Hội thảo “Kiểm soát thuốc lá mới có trách nhiệm” tại Hà Nội, cập nhật những trao đổi mới nhất về chính sách kiểm soát hiệu quả các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới. Tại hội thảo, đại diện các bộ, ngành đã thảo luận về tính cấp thiết của việc cần quản lý những sản phẩm thuốc lá thế hệ mới phù hợp với Luật Phòng chống tác hại thuốc lá hiện hành và định hướng hợp pháp hóa có trách nhiệm trên cơ sở bảo vệ giới trẻ, cộng đồng.

Các đại biểu cho rằng với sự tăng trưởng nhanh chóng của thị trường thuốc lá thế hệ mới bất hợp pháp trong những năm gần đây thì việc chậm ban hành chính sách sẽ càng khó khăn hơn trong việc quản lý.

Ông Lê Đại Hải, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp luật dân sự - kinh tế, Bộ Tư pháp cho rằng để quản lý các loại thuốc lá mới cần có biện pháp và quy định chặt chẽ về quản lý, chẳng hạn như về tiêu chuẩn chất lượng của sản phẩm, quy chuẩn sản xuất, nhập khẩu, quy định về thu thuế, quy định về người bán, người mua… cũng như quy định về nguyên tắc kinh doanh có trách nhiệm của nhà sản xuất, nhà cung cấp. "Thuốc lá thế hệ mới dù là nung nóng hay dung dịch có chứa nicotine thì đều là thuốc lá. Sản xuất, kinh doanh thuốc lá là ngành nghề kinh doanh có điều kiện. Vì vậy, chúng ta cần phải có ngay quy định để quản lý hoạt động sản xuất, kinh doanh thuốc lá thế hệ mới chứ không phải thí điểm”, ông Hải đề nghị.

Trong đó, đưa thuốc lá điện tử vào diện quản lý sớm sẽ đảm bảo người tiêu dùng được tiếp cận với các sản phẩm đáp ứng tiêu chuẩn quản lý được cung cấp bởi những nhà sản xuất có uy tín, giúp giảm thiểu những tai nạn không đáng có từ thuốc lá điện tử hệ thống mở nhập lậu mà báo chí đã nêu trong thời gian gian gần đây. Ngoài ra, việc có cơ sở pháp lý rõ ràng cho các cơ quan chức năng thực thi việc chống thuốc lá lậu (bao gồm cả thuốc lá thế hệ mới). Sớm đưa thuốc lá thế hệ mới vào diện quản lý chặt chẽ cùng lúc, áp thuế tiêu thụ đặc biệt theo đặc tính sản phẩm cũng sẽ giúp tăng nguồn thu ngân sách từ dòng sản phẩm này thay vì để thất thu trong mấy năm qua.

Đặc biệt, việc ban hành tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật quốc gia là tối quan trọng để có thể quản lý chất lượng các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới, nhằm bảo vệ sức khỏe người dùng cũng như các đối tượng xung quanh. Do đó, các chuyên gia cũng đã đề xuất Chính phủ đẩy nhanh việc xây dựng các tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật cho cả hai sản phẩm để có cơ sở khoa học kỹ thuật quản lý, kiểm tra chất lượng sản phẩm.