Thực phẩm hữu cơ: Giá cao, lợi ích chưa được kiểm chứng?

Tại Mỹ, ngành thực phẩm hữu cơ đang phát triển khá mạnh mẽ và hiện đã chiếm 5% thị phần thực phẩm tại nước này, tương đương 47 tỷ USD. Trên toàn cầu, tổng diện tích canh tác nông nghiệp hữu cơ đã tăng từ 11 triệu ha lên gần 51 triệu ha trong giai đoạn 1999-2015, trong đó nước Úc chiếm 22,7 triệu ha. Tại Trung Quốc, thị trường thực phẩm hữu cơ đã đạt giá trị 3 tỷ USD, so với mức gần 100 triệu USD cách đây 10 năm.

Nhiều người tin rằng các thực phẩm hữu cơ có nhiều chất dinh dưỡng và an toàn hơn là thực phẩm canh tác theo phương pháp công nghiệp. Thậm chí họ còn nói chúng có tác dụng chống lại bệnh ung thư - mặc dù chưa có bằng chứng rõ ràng. Người tiêu dùng sẵn lòng trả giá cao hơn rất nhiều cho thực phẩm hữu cơ. Thực phẩm được chứng nhận là hữu cơ đôi khi có giá gấp đôi so với các sản phẩm tương đương. Tuy nhiên, mức giá cao có thể không tương xứng với tất cả những lời hứa hẹn.

So sánh diện tích canh tác nông nghiệp hữu cơ tại các châu lục trong năm 2007 (màu xanh nhạt) và năm 2015 (màu xanh đậm) (đơn vị: triệu ha). Ảnh: Bloomberg

Nhu cầu về thực phẩm hữu cơ đã tăng lên một phần do người tiêu dùng muốn dùng các nông sản được trồng gần nơi họ sinh sống. Khoảng 3/4 cửa hàng tạp hóa và siêu thị tại Mỹ hiện đang bán thực phẩm hữu cơ, bao gồm cả các chuỗi lớn như Wal-Mart, Target và Kroger. Sự cạnh tranh ngày càng gia tăng đã khiến các cửa hàng thực phẩm hữu cơ và thực phẩm truyền thống như Whole Foods suy yếu và bị Amazon.com mua lại.

Để một loại nông sản được dán nhãn hữu cơ, Bộ Nông nghiệp Mỹ (USDA) yêu cầu nó không được sử dụng phân bón tổng hợp và phải được chứng nhận không có biến đổi gen. Thịt hữu cơ thì không sử dụng thuốc kháng sinh và hormone tăng trưởng, và các gia súc / gia cầm phải được ra ngoài trời. Liên minh châu Âu (EU) và Nhật Bản cũng áp dụng những tiêu chuẩn tương tự.

Cho đến trước khi loài người phát minh ra phân hoá học và thuốc trừ sâu, tất cả nông sản đều là hữu cơ.  Vào giữa thế kỷ 19, chất acid sulfuric lần đầu được sử dụng để chiết xuất phosphate từ xương và đá, nhằm sản xuất phân bón. Nghiên cứu về khí độc trong Thế chiến I đã dẫn tới việc phát minh các loại khí như sarin và DDT. Sau khi cuốn sách "Silent Spring" của Rachel Carson chứng minh sự nguy hiểm của DDT, hóa chất này đã bị cấm sử dụng làm thuốc trừ sâu ở Mỹ vào năm 1972.

Vào những năm 1970, các trang trại chăn nuôi quy mô công nghiệp ở Mỹ bắt đầu xuất hiện, đầu tiên là trong ngành sản xuất trứng, sau đó là tới lợn và gia súc. Năng suất thịt gia tăng mạnh mẽ, nhưng nhiều vấn đề mới cũng xuất hiện: Động vật nhiễm bệnh thường được điều trị bằng kháng sinh, và việc tiêu thụ thịt từ những con vật này đã làm gia tăng sự xuất hiện các vi khuẩn kháng kháng sinh ở người.

Cụm từ "nông nghiệp hữu cơ" xuất hiện vào năm 1940 trong một cuốn sách mang tên "Look to the Land" (Nhìn về đất đai), với nội dung khuyến khích việc sử dụng đa dạng sinh học và phân bón tự nhiên trong canh tác nông nghiệp. Các cửa hàng bán thực phẩm chức năng đã bắt đầu xuất hiện vào những năm 1960. Năm 1990, sau khi USDA thông qua Đạo luật Sản xuất Thực phẩm Hữu cơ (OFPA) để phát triển các tiêu chuẩn quốc gia, các sản phẩm hữu cơ trở nên phổ biến hơn. Các chuỗi cửa hàng tạp hóa và siêu thị lớn đã phát triển dòng thực phẩm hữu cơ của riệng họ, trong khi các nhà sản xuất thực phẩm lớn đã bắt đầu mua lại các startup thực phẩm hữu cơ nhỏ hơn.

Số lượng nhà sản xuất được chứng nhận hữu cơ tại Mỹ qua các năm (đơn vị: nghìn) Ảnh: Bloomberg.

Những người ủng hộ thực phẩm hữu cơ nói rằng chúng có nhiều chất dinh dưỡng hơn, bao gồm các chất chống oxy hoá và vitamin có thể ngăn ngừa hoặc làm chậm sự hủy hoại của tế bào, so với các loại trái cây và rau được trồng theo cách thông thường. Họ cũng cho rằng việc ăn các sản phẩm rau quả và thịt hữu cơ làm giảm nguy cơ tiếp xúc với các hóa chất độc hại, như thuốc trừ sâu và phân bón, vốn có thể làm tăng nguy cơ phát sinh một số loại ung thư. Một nghiên cứu năm 2016 cho thấy sữa và thịt hữu cơ có nhiều axit béo thiết yếu hơn và các chất dinh dưỡng quan trọng khác. Việc tiêu thị thực phẩm hữu cơ cũng có thể giúp ích cho môi trường, vì các nông trại hữu cơ ít có chất thải độc hại.

Tuy nhiên, các nhà sản xuất thực phẩm phi hữu cơ cũng đã nhận ra sức hút của thị trường mới này. Nhiều công ty đã sử dụng các từ ngữ như "100% tự nhiên" và "địa phương" để đánh lừa người tiêu dùng rằng sản phẩm của họ là hữu cơ, trong khi vẫn có sử dụng thuốc trừ sâu và phân bón công nghiệp. Ngoài ra, thực phẩm được chứng nhận hữu cơ không có nghĩa là nó sẽ không gây ra bệnh - việc sử dụng phân bón được ủ không đúng cách có thể gây nhiễm khuẩn E. coli. Một số nhà nghiên cứu cũng cho rằng việc ăn thực phẩm hữu cơ không thực sự cải thiện sức khoẻ. Rất nhiều thực phẩm được gắn nhãn hữu cơ thực ra cũng không mang lại thêm lợi ích cho sức khỏe. Ngoài ra, những lo ngại về thuốc trừ sâu được tạo ra bởi hoạt động marketing của ngành thực phẩm hữu cơ có thể khiến một số người không ăn đủ trái cây và rau quả.

Quỳnh Như

Nguồn Bloomberg