Tâm hồn Việt của Amanda Nguyen

Việt Nam luôn chiếm vị trí đặc biệt trong tim Amanda Nguyen. Đó không chỉ là ba mẹ, là gia đình hiện tại ở Mỹ mà còn là tiếng nói, là ẩm thực, là văn hóa, là tất cả những gì có trong lời kể của ba mẹ, là những người thân đang sống tại Bạc Liêu. Vì thế, không có gì ngạc nhiên khi Amanda dành nhiều tuần để học thuộc các câu nói bằng tiếng Việt và thông điệp tới Việt Nam từ trên không gian. 

Trên Instagram, sau chuyến trở lại thăm xứ sở và đặt chân đến nhiều địa danh gần 1 tháng đầu năm 2024, Amanda đã hào hứng giới thiệu những món đồ lưu niệm giản dị và đậm chất Việt Nam được cô gói ghém cẩn thận mang về. Một tà áo dài trắng, một viên ngọc trai bé xíu đầy kỷ niệm từ vịnh Hạ Long và nhiều nhất là những món đồ từ mây tre đan, gốm sứ và sơn mài.

Amanda, trước khi được truyền thông rầm rộ nhắc đến với chuyến bay vào vũ trụ trong tư cách người gốc Việt đầu tiên thì cái tên của cô đã trở thành biểu tượng cho người yếu thế, không chấp nhận và không đầu hàng trước bất công. Amanda nói rằng, niềm tự hào của cô là đã phá vỡ giới hạn và định kiến để chinh phục ước mơ bay vào vũ trụ, sau khi giành chiến thắng trên hành trình tìm lại công lý cho bản thân trong vụ tấn công tình dục cách đây 11 năm. Amanda là người góp công lớn trong việc thay đổi luật pháp nước Mỹ, bảo vệ quyền của những nạn nhân sống sót sau tấn công tình dục. “Ranh giới lớn nhất mà chúng ta đều phải đối mặt là khả năng dũng cảm với những điều chúng ta muốn”, cô nói.

Tốt nghiệp Đại học Harvard, Amanda từng thực tập tại Cơ quan Hàng không và Vũ trụ Mỹ (NASA) vào năm 2013. Chính hiệu ứng toàn cảnh (overview effect) và những vì sao đã thắp lên cho Amanda giấc mơ bay vào vũ trụ. Mọi thứ diễn ra như những gì Amanda mường tượng thì biến cố ập đến. Cô bị bạn học tấn công tình dục. Thay vì cam chịu, cô quyết định truy tố kẻ đã tấn công ra tòa. Việc truy tố là một cuộc đấu tranh lâu dài và tốn kém, Amanda đã nộp một bộ bằng chứng y tế về hành vi xâm hại (rape kit) lên chính quyền bang nơi cô sinh sống. Tuy nhiên, Amanda nhanh chóng nhận ra bằng chứng tố cáo kẻ tấn công có thể bị hủy. Cô đã gác lại giấc mơ chinh phục vũ trụ, tập trung vào nỗ lực tìm công lý cho bản thân và những nạn nhân bị xâm hại khác bằng cách thay đổi quy định của luật pháp Mỹ.

“Đứng giữa công lý hay ước mơ trở thành phi hành gia, tôi đã chọn công lý”, Amanda xúc động chia sẻ. Tháng 11/2014, cô thành lập RISE, tổ chức phi lợi nhuận đại diện cho quyền của nạn nhân bị tấn công tình dục trên khắp nước Mỹ. Nhóm gồm các tình nguyện viên và nhà hoạt động cùng thúc đẩy để đưa quyền của nạn nhân bị tấn công tình dục ra Quốc hội Mỹ. 2 tháng sau khi RISE xuất hiện, các nghị sĩ Massachusetts thông qua luật với hàng chục quyền mới cho nạn nhân bị tấn công tình dục. Luật giúp thiết lập hệ thống theo dõi rape kit, cấm cơ quan hành pháp hủy bằng chứng nếu chưa kiểm tra hay thông báo cho nạn nhân.

Thành công ở Massachusetts chỉ là bước đầu trong mục tiêu của Amanda, đó là thông qua một dự luật về quyền của nạn nhân bị tấn công tình dục ở 50 bang và cả cấp liên bang. RISE tiếp đó soạn thảo đề xuất tương tự cho các nghị sĩ quan tâm tới vấn đề này ở bang California, làm việc với nghị sĩ ở New York.

Tháng 7/2015, Amanda gặp Thượng nghị sĩ bang New Hampshire, Jeanne Shaheen để thảo luận dự luật cấp liên bang về quyền của nạn nhân bị tấn công tình dục. Dự luật được bà Shaheen đệ trình trước Quốc hội Mỹ vào tháng 2/2016. Giới chức 12 bang sau đó liên hệ với RISE, ngỏ ý muốn dùng dự luật làm hình mẫu để xây dựng luật tương tự tại bang của họ. Tháng 9/2016, dự luật của Amanda được thông qua ở cả Thượng viện lẫn Hạ viện Mỹ. Tổng thống Mỹ khi đó là Barack Obama ký ban hành luật vào tháng 10 cùng năm.

Tháng 12/2021, RISE ra mắt triển lãm Bạn Đã Mặc Gì? (What Were You Wearing?) tại trụ sở Liên Hiệp Quốc ở New York, trưng bày 103 trang phục mà các nạn nhân đã mặc khi bị xâm hại. Họ đại diện cho 1,3 tỉ nạn nhân trên toàn cầu kêu gọi Liên Hiệp Quốc thông qua nghị quyết công nhận quyền của những nạn nhân này. Vào năm 2022, Liên Hiệp Quốc chính thức thông qua nghị quyết lịch sử, công nhận quyền tiếp cận công lý của những người sống sót sau tấn công tình dục và hối thúc các quốc gia hỗ trợ nạn nhân trong quá trình tìm kiếm công lý.

Đạo luật về quyền của nạn nhân bị tấn công tình dục ước tính tác động đến gần 25 triệu người ở Mỹ cũng như đem lại quyền lợi chính đáng cho 1,3 tỉ nạn nhân trên toàn thế giới. Nhiều bang Mỹ đã áp dụng đạo luật hoặc dựa vào đó để xây dựng luật bang phù hợp. “Tôi có thể chấp nhận sự bất công hoặc viết lại luật và tôi chọn viết lại luật. Trong 10 năm qua, tôi đã đổi chiếc kính thiên văn của mình lấy một ngòi bút để soạn thảo các văn bản luật bảo vệ nạn nhân bị xâm hại và tôi đã thành công”, Amanda Nguyen nói. 

Amanda và các nạn nhân kỷ niệm chiến thắng này bằng buổi trình diễn Survivor Fashion Show được tổ chức tại Bảo tàng Nghệ thuật Hiện đại (MoMA). Trong phần trình diễn, người mẫu đội khăn đóng được trang trí bằng hoa tươi, bao gồm cả hoa lan, loài hoa gắn liền với tên mẹ của Amanda. Còn Amanda xuất hiện trên sân khấu trong chiếc áo dài trắng, đầu vấn khăn xếp.

Vượt qua biến cố, Amanda trở lại giấc mơ vươn đến những vì sao nhưng lần này cô đem theo mục tiêu lớn hơn: truyền niềm cảm hứng cho cộng đồng. “Tôi muốn đưa cộng đồng theo tôi để những cô gái Việt Nam có thể thấy chính mình giữa những vì sao. Tôi là người đầu tiên nhưng không phải người cuối cùng”.