Vì sao nước hoa không đăng ký sở hữu trí tuệ

Không phải ai cũng biết vì sao vẫn có những chai nước hoa bán tốt qua nhiều thế kỷ. Maurer & Wirtz 4711 Original Eau de Cologne ra đời năm 1792 vẫn còn bán rộng rãi. Chanel No. 5 là một kho báu văn hoá đạt doanh thu khổng lồ sau hàng thập kỷ, khi mà họ chỉ tốn chi phí chế tác mùi một lần và bán được mãi về sau.

Trong một chai nước hoa bạn mua, chi phí nguyên liệu từ các loại tinh dầu chỉ chiếm khoảng 0.2 đến 2% giá bán, cái làm nên mùi hương độc đáo chính là công thức sáng tạo mà nghệ nhân pha chế mùi hương (perfumer) làm ra. Công thức pha chế nước hoa chính là bí mật quý báu mà các hãng nước hoa, hoặc các nghệ nhân bảo quản cẩn thận.

Khi không quá khó để mua được tinh dầu, chỉ cần có công thức nước hoa là sản phẩm có thể bị làm nhái.

Đáng giá như vậy nhưng công thức nước hoa là thứ thường không được đăng ký bản quyền sở hữu trí tuệ. Khi muốn đăng ký quyền sở hữu đầy đủ, người sở hữu công thức phải kê khai chi tiết danh sách hàng trăm chất hoá học cùng với tỉ lệ và cách thức chưng cất, ủ thành phẩm. Điều này đồng nghĩa với việc để lộ công thức pha chế nước hoa và tạo điều kiện cho việc làm nhái dòng nước hoa được mang đi đăng ký sở hữu trí tuệ.

Thật ra, những người làm nước hoa muốn tạo mùi giống mùi đã có sẵn cũng làm được. Có thể làm thủ công dựa trên kỹ năng của người chế tác mùi, có thể dùng công nghệ. Một cách công nghệ cao là dùng máy lượng phổ sắc khí (Gas chromatography-mass spectrometry machine) để phân tích cấu tạo nước hoa và pha chế giống hệt.

Có những cặp mùi giống nhau đến lạ lùng. Davidoff Cool Water giống Creed Green Irish Tweed, Amouage Reflection Man giống một đoạn Jean Paul Gaultier Le Male, Puredistance M giống Hermès Bel Ami. Những sự giống nhau đó có thể là trùng hợp, có thể không, khó mà nói chính xác được vì người dùng không thể biết được những mùi hương đó đã được làm ra thế nào.

Nhưng có một khía cạnh có thể kết luận rõ ràng hơn: việc tự bắt chước... chính mình. Như mỗi cầu thủ bóng đá có những ngón nghề quen thuộc, các nghệ nhân chế tác mùi có những thói quen và thiên hướng nhất định. Những nghệ sĩ mùi nổi tiếng nhất thế giới có một số hợp hương đặc trưng gắn liền với tên tuổi của họ mà họ rất tự hào, đôi khi tự hào đến nỗi hợp hương đó xuất hiện lặp đi lặp lại.

Francis Kurkdjian - tác giả của chai nước hoa nam Jean Paul Gaultier Le Male lừng danh - sau khi làm rất nhiều mùi để đời cho các hãng thời trang thì mở thương hiệu nước hoa riêng mình Maison Francis Kurkdjian. Có nhiều mùi của thương hiệu riêng giống những mùi mà Kurkdjian đã từng làm một cách kỳ lạ. APOM Pour Homme rất giống Jean Paul Gaultier Gaultier 2.


Nhãn hàng thời trang xa xỉ Hermès có một bộ cao cấp mang tên Hermessence. Bộ giới hạn này có mặt ở Việt Nam trong Hermès boutique. Người tạo nên toàn bộ mùi hương cho Hermès những năm gần đây là Jean-Claude Ellena. Chai thứ 11 Epice Marine mang dáng dấp của một mùi mà ông đã làm cho Cartier 15 năm trước: Declaration.

Không phải ai cũng lấy một mùi vốn được bán đại trà để đưa vào một chai cao cấp hơn; chiều ngược lại cũng xảy ra. Dominique Ropion đã lấy "phong lữ quý ông" Geranium Pour Monsieur đã từng làm cho nhà nước hoa cao cấp Frederic Malle đặt lên cái gốc tuyệt hay của Issey Miyake L'eau d'Issey Pour Homme, để tạo ra mùi mới Issey Miyake L'eau d'Issey Pour Homme Sport Mint. Đó là lý do vì sao tên chai của Issey Miyake là bạc hà (mint), mà mùi the cay của hoa phong lữ lại là chủ đạo.

Khi mà công thức pha chế nước hoa - cái tinh tuý nhất của nghệ thuật hương thơm - không được bảo hộ bản quyền sở hữu trí tuệ, rất nhiều thứ có thể xảy ra. Chúng ta không chỉ có hàng giả, hàng nhái, mà còn thấy được nhiều sự sáng tạo thương mại trên những gốc mùi hương sẵn có. Có lẽ tình yêu dành cho mùi hương là một điều khó định nghĩa lý trí, nên khi người tiêu dùng vẫn muốn mang về những mùi lạ mà quen, quen mà lạ, ngành công nghiệp nước hoa vẫn luôn sẵn lòng chiều chuộng họ.