Trái đất chuyển mình: Một lịch sử chưa kể về nhân loại

Vừa ra mắt 4/2023, Trái Đất Chuyển Mình: Một lịch sử chưa kể về nhân loại đã nhanh chóng “lọt” top bestseller toàn cầu, được các tờ báo uy tín như Financial Times, The Times, The Telegraph, The Hindu, The Week,.. đánh giá là sách hay nhất mùa hè năm 2023. Đến nay, cuốn sách đã xuất bản tại 24 quốc gia và được phát hành chính thức tại Việt Nam sau 7 tháng.

Độc giả sẽ nhận thức được rằng Trái Đất Chuyển Mình: Một lịch sử chưa kể về nhân loại là cuốn sách đầy thách thức, không chỉ bởi vẻ ngoài đồ sộ mà còn là bởi ý định của tác giả được thể hiện ngay ở phần giới thiệu - rằng Peter Frankopan muốn quan sát sự biến đổi của Trái đất “kể từ điểm khởi đầu của thời gian.”

Và để thực hiện lời hứa trong phần giới thiệu, cuốn sách bắt đầu với sự ra đời của hành tinh này cách đây 4,6 tỉ năm. Sau đó, cuốn sách tiếp tục dõi theo sự hình thành của môi trường và khí hậu trên trái đất, cũng như cách những yếu tố này đã ảnh hưởng đến quá trình tiến hóa của loài người như thế nào, từ những người vượn có mặt sớm nhất đến người Neanderthals, và sau đó là người tinh khôn. Câu chuyện về sự tiến hóa của con người trong cuốn sách này được đặt trong bối cảnh của môi trường. Môi trường có tác động đến mọi mặt của sự tiến hóa này - từ cơ thể, khi môi trường tạo ra những kiểu hình thời tiết thuận lợi và nguồn cung cấp thực phẩm - cho đến các niềm tin tâm linh, khi những câu chuyện tôn giáo tìm cách giải thích thế giới tự nhiên và vị trí của con người trong vũ trụ.

Như tác giả Peter Frankopan viết, thời gian mà loài người có mặt trên hành tinh này chỉ là một cái chớp mắt trong lịch sử địa chất dài đằng đẵng. Tuy nhiên, con người đã có những tác động to lớn đối với hành tinh này. Kể từ thế kỷ trước, những tác động này đã được tăng tốc bởi những tiến bộ công nghệ và quá trình công nghiệp hóa hàng loạt trong mọi lĩnh vực hoạt động của con người mà chúng ta có thể hình dung ra.

Frankopan đã thực hiện những khảo sát sâu rộng về lịch sử loài người. Người hâm mộ đã theo dõi các tác phẩm của ông kể từ The First Crusade tạm dịch: Thập Tự Chinh Thứ Nhất) vào năm 2012 cho đến The Silk Roads: A New History Of the Worlds (Những con đường tơ lụa: một lịch sử mới về thế giới) năm 2015 hẳn sẽ biết nội dung của Trái Đất Chuyển Mình: Một Lịch Sử Chưa Kể Về Nhân Loại đáng trông đợi đến thế nào.

Đầu tiên, cuốn sách này chứa đựng niềm vui thích nghiên cứu của tác giả, được thể hiện qua những thông tin thú vị được ông điểm vào sách như những mẩu bánh mì nhỏ, dẫn lối người đọc đi tiếp trên hành trình khám phá những câu chuyện dài và quanh co của ông. Những thông tin tưởng chừng như nhỏ nhặt này, thực chất, lại là vô giá đối với nội dung cuốn sách, hứa hẹn tiếp tục làm bạn bất ngờ khi dành thời gian nghiền ngẫm.

Cuốn sách không chỉ bao gồm những đoạn văn đề cập tới các kỹ thuật như Dao động El Nino-phương Nam (một kiểu khí hậu tái diễn) và kiểu gen của virus dịch hạch. Xen giữa đó là những thông tin ngẫu nhiên nhưng đáng kinh ngạc vô cùng, khiến cho người đọc bị thu hút, chẳng hạn như một chi tiết đã bị bỏ đi trong Bộ luật Hittite của Nesilim. Cụ thể rằng: quan hệ tình dục với lợn, chó hoặc bò có thể dẫn đến án tử hình, nhưng trong khi đó, nếu như quan hệ tình dục với ngựa - một loài động vật được đánh giá cao, lại không phải là một hành vi bị trừng phạt.

Tiếp theo đó, Frankopan tiếp tục thể hiện thái độ cởi mở với những câu chuyện về lịch sử thay thế. Trong những cuốn sách trước đây, ông lật tẩy những câu chuyện truyền thống lấy phương Tây làm trung tâm và đưa ra những cách thức mới mở mang tầm mắt hơn để nhìn vào lịch sử nền văn minh nhân loại.

Trái Đất Chuyển Mình: Một lịch sử chưa kể về nhân loại đã mở rộng hơn phạm vi nội dung các cuốn sách trước đây của Frankopan. Những tác phẩm trước đây của ông chủ yếu tập trung vào các câu chuyện của châu Âu, châu Á và Trung Á. Châu Mỹ, với các câu chuyện của người Mỹ bản địa, Maya, Aztec và Olmec, cũng như các câu chuyện về châu Phi, Nam Á, Đông Nam Á và Polynesia đã được đề cập đến thêm trong cuốn sách.

Điều hấp dẫn cuối cùng chính là khả năng phi thường của tác giả trong việc dệt nên một câu chuyện hấp dẫn từ những sợi chỉ thông tin cùng khối lượng kiến thức khoa học đáng kể. Những kết quả nghiên cứu này cũng đề xuất rất nhiều góc nhìn mới hấp dẫn về các hình thái thời tiết đã và đang hiện hữu suốt chiều dài lịch sử nhân loại, với những bằng chứng được phân tích từ các lõi băng và các thành phần của nhũ đá trong hang động. Lịch sử nhân loại cùng lịch sử của biến đổi khí hậu được khám phá xuyên suốt cuốn sách dày hơn 700 trang này. Những nghiên cứu này được tham chiếu chéo với các phát hiện DNA theo dõi sự di truyền gen qua các quần thể khác nhau, cũng như các nghiên cứu về di sản ngôn ngữ, những thứ đã tiết lộ các mô hình di cư và trao đổi văn hóa của loài người.

Khối lượng thông tin của cuốn sách này là rất đáng nể và rất hấp dẫn, đặc biệt với những người yêu thích lịch sử và các độc giả truy tìm những điều phi thường. Độc giả sẽ sớm khắc cốt ghi tâm một câu ngạn ngữ, rằng những kẻ không hiểu biết lịch sử ắt hẳn sẽ lặp lại những sai lầm trong quá khứ. Vô số những câu chuyện về các nền văn minh đã phát triển và phát triển quá mức, thông qua việc bòn rút môi trường đến ngưỡng hủy hoại nó, là lời nhắc nhở nghiêm túc về những mảnh ký ức ngắn đến đáng buồn của nhân loại.

300 trang cuối cùng của cuốn sách tạo nên một không khí trầm mặc khi kể về sự tham lam và sự lãng phí nghiêm trọng của con người khi khai thác môi trường, và thậm chí là khai thác lẫn nhau. Tuy vậy, niềm lạc quan lại lóe sáng ở chương cuối cùng, khi tác giả trình bày chi tiết về những phát triển khoa học đã góp phần tích cực trong việc chống lại vô số những thảm họa môi trường mà loài người đang phải đối mặt - tuy nhiên lại ít được ghi nhận trong bức tranh tổng thể ảm đạm hiện nay.

Trái đất là nguồn tài nguyên duy nhất mà nhân loại có, và nếu như dựa vào những dấu hiệu đã từng xuất hiện trong lịch sử, thì nhân loại đang chạy đua hướng đến sự tuyệt chủng của chính mình. Trái đất chắc chắn sẽ tồn tại lâu hơn loài người, và sự biến đổi khí hậu này sẽ chỉ là một hạt cát bé nhỏ trong suốt lịch sử vận hành của hành tinh này.