Sự an ủi từ âm nhạc Chopin

Dù ở múi giờ nào, mặt trời cũng không bao giờ lặn đối với âm nhạc Chopin. Hàng triệu người nghe bị cuốn vào thứ âm nhạc ấy. Các đài phát thanh trên khắp thế giới phát sóng các sáng tác của ông. Doanh số các bản thu âm nhạc Chopin vẫn giữ vững phong độ, ngay cả khi những nhà soạn nhạc khác mất đi sự ái mộ.

“Độc tấu Chopin” ngày càng được yêu thích, một thể loại chương trình cố định trong phòng hòa nhạc. Các cuộc thi Chopin liên tục xuất hiện trên toàn cầu. Cuối cùng, và đáng chú ý nhất, Chopin đã trở thành biểu tượng của một quốc gia. Ông là người con lỗi lạc nhất của Ba Lan. Có nhà soạn nhạc nào khác mà người ta nhắc đến bằng những sự ngưỡng vọng tương tự?

Chopin là một cái tên mà chỉ cần vang lên, ngay lập tức đã mang tới rất nhiều xúc cảm cho những ai yêu thanh âm của cây đàn piano. Nhưng quả thật, cũng giống như sự tồn tại của vô số những màn trình diễn Chopin sướt mướt và bi lụy, dù hoàn toàn xuất phát từ lòng say mê nhiệt thành, có rất ít những cuốn sách tiểu sử về Chopin đạt được sự cân bằng duyên dáng và thanh lịch như của Alan Walker, điều mà có lẽ bất kỳ nghệ sĩ piano nghiêm túc nào cũng khao khát theo đuổi cho phần trình diễn Chopin của họ.

Một cuốn tiểu sử lý tưởng về nhà soạn nhạc là sự kết hợp một số phẩm chất: kiến thức sâu sắc về cuộc đời và hoàn cảnh của người nghệ sĩ, được củng cố bằng việc xem xét tất cả các nguồn sẵn có; sự hiểu biết sâu sắc về tính cách của nhà soạn nhạc (và đôi khi là cả tình cảm dành cho tính cách ấy); và khả năng nói về tác phẩm sáng tạo theo cách sẽ soi sáng tới cả những học giả và công chúng phổ thông, đồng thời đưa người đọc quay về với âm nhạc.

Fryderyk Chopin: Cuộc Đời Và Thời Đại của Alan Walker thực sự kiểm soát rất tốt cả ba yếu tố này. Xuyên suốt cuốn sách là cuộc đời của Chopin và thời đại ông sinh ra, trưởng thành như một đại diện lỗi lạc của nền văn hoá âm nhạc góp phần xóa tan nhiều huyền thoại vẫn tiếp tục bao quanh Chopin từ trước đến nay.

Cuốn tiểu sử đồ sộ (dày hơn 800 trang) là kết quả của hơn 10 năm nghiên cứu thông qua nhiều chuyến đi thực địa đến những vùng đất Chopin đã sinh sống như Ba Lan, Pháp, Majorca, Vương quốc Anh và từ kho lưu trữ lớn các nguồn tài liệu tham khảo ở Warsaw, Paris, London, New York, Washington, DC. Alan Walker gọi việc này là “viết tiểu sử theo phong cách địa lý”, một cách an toàn hơn để viết thay vì ngồi tại nhà và tưởng tượng ra mọi thứ, bởi nếu không có trải nghiệm ấy, ta sẽ chẳng thể dùng lời mà vẽ nên bức tranh sống động về chúng.

Mở đầu, Alan Walker dẫn dắt người đọc đi từ nền tảng gia đình, Chopin thời niên thiếu, qua cuộc khởi nghĩa tháng Mười hai, 1925 - 1826 và Cuộc nổi dậy Warsaw 1830 - 1831, những năm tháng học hành rồi tha hương ở Paris 1831 - 1833. Người đọc hiểu thêm được quan hệ của đất nước Ba Lan “nhỏ bé” so với nước Nga của các sa hoàng cũng như sự xuất hiện của một nhạc sĩ thiên tài sánh với Raphael của cây đàn dương cầm.

Ở những giai đoạn muộn hơn, với sự xuất hiện của George Sand, người tình của Chopin giai đoạn 1836 - 1838 rồi những sự kiện gắn với các địa danh mà Chopin đã kinh qua cho đến tận khi mất 1849.

Công việc sáng tạo khiến Chopin phải trả giá đắt khi mặc phải căn bệnh lao. Hành trình kỳ dị của Chopin với ngành y tế đồng nghĩa với việc ông đã trải qua mọi phương thức điều trị khả dụng, bao gồm trích máu, cho đỉa hút máu và làm rộp da, cũng như một loạt các chế độ ăn và dược phẩm không rõ nguồn gốc. Đáng kinh ngạc hơn, Chopin đã gặp hơn 35 bác sĩ trong suốt cuộc đời ngắn ngủi. Việc gặp nhiều bác sĩ đến vậy tiêu tốn của ông không ít tiền của trong suốt nhiều năm, và giúp giải thích tại sao đôi khi Chopin lại thiếu tiền đến vậy.

Có những thời điểm nó chỉ đơn giản là một sự bất tiện và không ảnh hưởng đến cuộc sống thường nhật. Nhưng có những lúc các hoạt động hằng ngày gần như phải ngừng lại vì các triệu chứng của ông ngày càng nặng nề: mệt mỏi mãn tính, ho không dứt, viêm thanh quản, khó thở và đau dây thần kinh - đã trở thành gánh nặng khiến ông không thể hoạt động bình thường. Trong chuyến hành trình kinh hoàng từ Majorca trở lại đất liền Tây Ban Nha, George Sand kể rằng Chopin đã ho ra “một đống máu”. Đây là thời điểm mười năm trước khi ông qua đời. Việc ông vẫn có thể sáng tác những tuyệt phẩm như các sonata giọng Si giáng thứ và Si thứ, Fantaisie Pha thứ, Polonaise-Fantaisie và Barcarolle trong thập niên cuối cùng này là một điều kỳ diệu.

Ở cuốn sách này, những “vai khách mời” cho một số nhân vật xung quanh Chopin được phục dựng chi tiết. Và nhờ đó, chân dung ông hiện ra rất sống động. Có những tia sáng mới chiếu rọi những khoảng thời gian quan trọng như thời thơ ấu của Chopin ở Ba Lan, mối quan hệ của Chopin với George Sand, xóa đi cái bóng của những câu chuyện thêu dệt và những lời đồn đại vô căn cứ. Những nhận xét của Alan Walker luôn đi cùng với căn cứ học thuật, và sự bao quát song hành với những chi tiết chọn lọc của một lối kể chuyện thu hút và trang nhã.

Fryderyk Chopin: Cuộc Đời Và Thời Đại là cuốn sách thứ 3 trong Tủ sách âm nhạc của Omega+

Trong thế giới âm nhạc, Chopin là trường hợp độc nhất vô nhị. Vượt trên sự khu trú của những quan tâm liên quan tới cây đàn piano, nhạc cụ chắc chắn gắn bó mật thiết với Chopin. Cuốn sách khắc họa Chopin cá tính sáng tác độc nhất vô nhị, một người “lạc lõng trong lịch sử âm nhạc”. Cáo buộc về việc Chopin không thể xử lý được cấu trúc trong những hình thức âm nhạc đồ sộ đã được gạt bỏ một cách khéo léo như cách tác giả chọn trích lời Franz Liszt: “Một vài trong số chúng [mazurka] còn có giá trị hơn cả những vở opera rất dài nào đó…”, hoặc trong cách tác giả phân tích Sonata giọng Si thứ với hình thức “nén cấu trúc” thay vì “thiếu cân xứng” như cách mà bản sonata này từng bị miệt thị.

Theo cách nói của F. Liszt, cùng với cây đàn piano, Chopin đã vượt qua được sự quyến rũ của dàn nhạc để rót đầy những mảnh nhỏ của giai điệu vào khuôn nhạc.
Thế nhưng, đây có lẽ cũng là lúc để xóa bỏ quan niệm phổ biến, dù chưa bao giờ có nhiều bằng chứng, rằng giữa Liszt và Chopin có mối quan hệ tình bạn bền chặt. Bất kể tình bạn thân thiết nào tồn tại giữa họ trong những năm đầu đều chỉ tồn tại trong thời gian ngắn và kết thúc trong sự bất hòa. Sự gắn kết chỉ giới hạn ở một vài yếu tố bên ngoài và không nên suy diễn quá nhiều.

Ngay cả mối liên hệ về âm nhạc giữa hai người cũng không đặc biệt sâu sắc. Đúng là Liszt ngưỡng mộ âm nhạc của Chopin, và trong những năm về sau, Liszt hoan nghênh nó vào các lớp học nâng cao có ảnh hưởng lớn của ông ở Weimar và những nơi khác; Liszt cũng đưa nó vào các buổi độc tấu cũng như đã có những buổi dạy đáng nhớ về các tác phẩm này. Nhưng sự ngưỡng mộ của Liszt không được đáp lại. Chopin đã chê bai thứ mà nghệ sĩ này coi là kỹ thuật sáo rỗng trong âm nhạc của Liszt và sự rực rỡ nông cạn của nó. Và Chopin đã chỉ trích Liszt về vai trò một ông lớn (grand seigneur), đặc biệt là vào những năm 1840 khi nghệ sĩ piano người Hungary đạt được thành công vô song với tư cách nghệ sĩ lưu diễn điêu luyện, khiến đám đông quỳ rạp dưới chân trong khi mình ban phát ân huệ. “Cảnh tượng chiến thắng” khiến Chopin chán nản và làm suy giảm tình bạn giữa họ.

Bất kỳ ai đang học chơi nhạc của Chopin cũng sẽ tìm thấy ở cuốn sách này những chỉ báo thú vị, thứ chắc chắn sẽ dẫn lối cho quá trình xử lý tác phẩm của họ. Một ví dụ điển hình cho điều này có thể được tìm thấy ở chương Chopin và phím đàn.

Triết lý về cách tiếp cận phím đàn mang tính bao quát của Chopin, như sự hâm mộ của Chopin dành cho giọng hát con người và sự độc đáo của từng ngón tay, được kết hợp cùng với những chi tiết tỉ mỉ như phương pháp Chopin chọn để bắt đầu dạy gam (giọng Si trưởng chứ không phải là Đô trưởng như thường thấy), cho tới tính “cách mạng” trong việc chọn số ngón tay, kỹ thuật “pedal phấp phới” và kỹ thuật thay ngón để duy trì dòng giai điệu. Khi lật lại phác thảo cuốn “Phương pháp chơi piano” dang dở của Chopin, ta có thể thấy những ý tưởng căn bản của Chopin về cách chơi piano. Tư thế tay lý tưởng, Chopin khẳng định là khi năm ngón tay được đặt trên các nốt Mi, Pha thăng, Son thăng, La thăng và Si. Điều này phù hợp với hình dáng tự nhiên của bàn tay và do đó là tư thế thoải mái nhất cho người chơi.

Ngoài ra, cuốn sách cũng góp phần làm sáng tỏ những huyền thoại thêu dệt như chuyện tình cảm động thời tuổi trẻ với một cô gái người Séc khi đi trị bệnh ở suối khoáng Reinerz hay tình yêu đồng tính giữa Chopin và người bạn Tytus qua những lá thư ướt át của nhà soạn nhạc.

Con người thực tế của Chopin không hẳn luôn sầu bi ảo não như trong những bản nocturne hoài thương nhất, ông quả thực có thể khiến mọi người cười như nắc nẻ với các trò nhái giọng bắt chước. Và tất nhiên, Chopin cũng không yêu cầu bác sĩ mở phanh cơ thể mình khi ông ra đi vì sợ bị chôn sống.

"Nhiều thông tin mới đã tới tấp xuất hiện ở mảng nghiên cứu Chopin trong những năm gần đây, và sẽ chẳng ích gì khi viết một cuốn tiểu sử khác về nhà soạn nhạc nếu không tận dụng điều đó” - tác giả Alan Walker chia sẻ

Như đã viết, cuốn sách của Alan Walker liệt kê đầy đủ tất cả sự kiện liên quan đến cuộc đời của Chopin, trong đó cả cái chết và đám tang. Đặc biệt, sách có phụ lục mà qua đó, công chúng càng hiểu sâu hơn con người Chopin (Bảng câu hỏi của Liszt liên quan đến cuộc đời của Chopin).

Cuốn sách kết thúc với sự uyên bác khiêm nhường khi cho rằng trong tương lai, sẽ còn có thêm nhiều nhân vật, nhiều câu chuyện mới được soi sáng. Và ở thì tương lai vô hạn đó, âm nhạc của Chopin sẽ tiếp tục mang lại niềm vui và sự ủi an, không giống như ở bất kỳ một nơi nào khác.

Đọc cuốn sách này, ta bỗng hiểu tại sao, bằng cách nào mà ngay cả những người hiện đại nhìn nhạc cổ điển như một con quái vật ba đầu gầm gứ ngấu nghiến cũng bị mê hoặc bởi những điệu waltz, những bản prelude, những nocturne, mazurka, polonaise của Chopin.

Ông đã chứng tỏ được rằng, một thiên tài có thể tập trung những dòng cảm hứng vô tận vào những hình thức nhỏ nhất của âm nhạc. Có lẽ Chopin sẽ kinh ngạc nếu biết rằng tên của ông đã được lịch sử khắc ghi bên cạnh những nhà soạn nhạc lãng mạn khác, bao gồm Schubert, Mendelssohn, Schumann và Brahms. Vào lúc sinh thời, đây dường như là điều bất khả, nhưng ngày nay, đó lại là điều hiển nhiên.