Sách chữa lành chưa lành?

Hoang mang tuổi 20, chênh vênh tuổi 30, khủng hoảng tuổi trung niên... khi những cụm từ trên càng trở nên quen thuộc trong xã hội, thì càng có nhiều người bắt đầu muốn quay vào bên trong để tìm ra câu trả lời cho những bất an trong đời sống nội tâm và cách nhanh nhất là mua sách tâm lý - chữa lành về đọc.

Theo khảo sát trên một số kênh thương mại điện tử, 2 dòng sách chữa lành có nhiều lượt bán là sách hướng về chủ đề khám phá bản thân và phân tích tâm lý. Tại TikTok Shop đã có một số đầu sách vượt qua mức 15.000 bản. Bên cạnh đó, những cuốn kinh điển hay của các tác giả nổi tiếng vẫn có lượng bán từ 50.000-80.000 bản. Lượng tương tác đối với các clip về dòng sách chữa lành dao động từ 10.000-25.000. Điều đặc biệt là mặc dù các nội dung này không cần quá đầu tư về mặt quay dựng, chúng vẫn thu hút lượng lớn người xem.

Đại diện một công ty sách cho biết, cộng đồng người Việt đang làm việc tại nước ngoài cũng là đối tượng tiềm năng của dòng sách tâm lý chữa lành. Với nhu cầu ngày càng lớn, các công ty sách, đơn vị phát hành đang nỗ lực tiếp cận nhóm độc giả này trong bối cảnh thương mại toàn cầu và phương tiện vận chuyển phát triển mạnh mẽ.

Bà Phạm Thủy, Trưởng phòng Truyền thông Thái Hà Books, cho biết sách chữa lành có thể được chia làm 2 loại theo độ tuổi. Đối với độc giả ở lứa tuổi trưởng thành, các cuốn sách mang nội dung nhẹ nhàng thiên về khám phá khả năng của bản thân, bài học cuộc sống từ sự vận động của xã hội. Còn với đối tượng trung niên, các cuốn sách mang nặng tính lý luận hơn về chủ đề trường năng lượng, phong cách sống... Bên cạnh việc phân loại theo độ tuổi, dòng sách chữa lành có thể chia theo nhiều nhánh nội dung nhỏ, chẳng hạn sách phân tích hành vi và suy nghĩ của người đối diện, sách cung cấp các kỹ thuật giảm căng thẳng... Mỗi dòng sách có tác dụng riêng.

Dạo một vòng các quầy sách, có thể thấy dòng sách tâm lý - chữa lành luôn chiếm vị trí hàng đầu và có nơi lên đến hàng trăm đầu sách. Tuy nhiên, bên cạnh những tác phẩm chất lượng, có không ít đầu sách chỉ là cắt ghép, xào nấu từ nhiều tác phẩm khiến kiến thức không liền mạch và nhất quán, thậm chí chứa đựng thông tin sai lệch, gây ảnh hưởng tiêu cực đến nhận thức và hành vi người đọc.

Ví dụ, từng có một số đầu sách tâm lý học đường trích dẫn những phương pháp giáo dục lỗi thời, cổ xúy cho việc áp đặt và trừng phạt trẻ em, đi ngược lại với các nghiên cứu khoa học về tâm lý phát triển. Hay như một số cuốn sách self-help đưa ra những lời khuyên khuôn sáo, thiếu thực tế nhưng lại vẽ lên một bức tranh thế giới màu hồng khiến người đọc ít trải nghiệm có thể bị sa đà trong thế giới ảo của sách.

Tại thị trường sách Việt Nam, không ít người cho rằng sách bán chạy là sách tốt. Nhưng với dòng sách tâm lý - chữa lành, các đầu sách bán chạy thường là vì được truyền thông tốt, bút pháp lôi cuốn và có lối kể chuyện ấn tượng chứ không hẳn là dựa trên các nghiên cứu bài bản hoặc trải nghiệm thực tế.

Ông Nguyễn Tuấn Quỳnh, Chủ tịch Saigon Books, cho biết khi chọn sách chữa lành, ông luôn đặt ra 3 tiêu chí rõ ràng: “Đầu tiên là tính chân thực và nguồn gốc đáng tin cậy. Một cuốn sách chữa lành tốt không chỉ dừng lại ở những lời an ủi hay khái niệm mơ hồ. Nó cần dựa trên những nghiên cứu khoa học, những triết lý có giá trị lâu dài hoặc trải nghiệm thực tế. Kế tiếp là khả năng ứng dụng cao, sách không phải để truyền cảm hứng trong chốc lát, mà quan trọng hơn là chúng phải cung cấp những phương pháp cụ thể, giúp độc giả có thể áp dụng vào cuộc sống, tự mình chuyển hóa. Cuối cùng là sự phù hợp với văn hóa Việt Nam. Một cuốn sách có giá trị thực sự khi nó có thể chạm đến độc giả bằng ngôn ngữ, tư duy và những trải nghiệm gần gũi với họ”.

Tương tự với nhận định trên, một nghiên cứu của Đại học Erasmus Rotterdam cũng chỉ ra rằng các sách tập trung vào vấn đề cụ thể (problem-focused) là có chứng cứ khoa học cho thấy tác dụng. Còn các cuốn sách tập trung vào quá trình phát triển (growth-oriented) thường cho thấy hiệu quả lẫn lộn.

Ông Quỳnh cho rằng dòng sách chữa lành cần một cách tiếp cận đặc biệt, bởi đây không chỉ là một thể loại sách đơn thuần, mà còn là một hành trình đồng hành cùng độc giả trong quá trình tìm lại sự cân bằng và an yên. Do đó, sách chữa lành không chỉ là sản phẩm để bán, mà cần được nuôi dưỡng trong một cộng đồng những người thực sự quan tâm đến chủ đề này. Đó là lý do Saigon Books thường tổ chức các buổi tọa đàm, workshop hoặc câu lạc bộ đọc sách, nơi mọi người có thể chia sẻ trải nghiệm, thực hành những điều họ đọc được, thay vì chỉ tiếp nhận thông tin một cách thụ động.

“Bên cạnh đó, nội dung của dòng sách này cần đi vào chiều sâu tinh thần, giúp độc giả thực sự thay đổi nhận thức về bản thân và thế giới xung quanh, thay vì chỉ mang đến những lời an ủi ngắn hạn. Tôi tin rằng một cuốn sách chữa lành tốt không chỉ giúp người đọc cảm thấy dễ chịu trong khoảnh khắc, mà còn phải khơi gợi quá trình tự nhận thức, dẫn dắt họ đến những thay đổi bền vững”, ông Quỳnh chia sẻ thêm.