Giáo dục khai phóng: Giải phóng cho giáo dục

Frank Jao – Người mang Đại học Fulbright đến Việt Nam

“Khi còn là học sinh trung học tại Hà Nội, Ngân chưa bao giờ nghĩ đến việc đi học đại học bên ngoài Việt Nam. Mọi việc thay đổi khi Giáo sư từ Bates College ghé qua lớp học Anh văn của cô. Mười hai tháng sau, Ngân thấy mình đang ở Lewiston, Maine, nơi người ta đội mũ bảo hiểm chơi bóng bầu dục, tôm hùm có càng và mùa đông đến sớm và ở lại rất lâu. Tại Bates, Ngân khám phá ra tình yêu với khoa học xã hội và giáo dục của mình”.

Lời tự giới thiệu mộc mạc ấy mang lại cho tôi cảm giác gần gũi, khiến tôi tìm đến cô Đinh Vũ Trang Ngân ngay khi quyết định viết về mô hình giáo dục khai phóng (liberal arts). Tuy đã có lịch sử vài trăm năm ở Mỹ và các nước phát triển khác, nhưng liberal arts chỉ mới nhận được nhiều sự quan tâm vài năm trở lại đây, cùng với sự ra đời của Đại học Fulbright Việt Nam (FUV).

Ngân đã trải qua 4 năm học tại Bates College, trường xếp thứ 23 trong số 233 trường liberal arts trên toàn nước Mỹ. Như những trường liberal arts khác, Bates College đặt tại một vùng ngoại ô xinh xắn, xanh tươi của thành phố Lewiston. Đây là một trường tư được thành lập từ năm 1855, trên diện tích 538.000m². Tuy lớn và lâu đời như vậy, mỗi năm Bates chỉ có tổng cộng khoảng 1.700 sinh viên theo học. Vì quy mô nhỏ nên mối quan hệ giữa các bạn học, giữa sinh viên và giáo viên ở Bates rất thân thiết.

Chương trình giáo dục đại cương được thiết kế để sinh viên có kiến thức rộng trên nhiều lĩnh vực, từ văn hóa xã hội cho đến kỹ thuật chứ không chuyên về một công việc cụ thể. Điểm thú vị tại Bates là nếu sinh viên không thấy hứng thú với 30 chuyên ngành tại trường, họ có thể thiết kế chuyên ngành riêng cho mình, dưới sự hướng dẫn của giáo sư. Giống như những sinh viên khác trong trường, cô đã tự khám phá bản thân qua những lớp học khác nhau trải trên diện rộng đó, để rồi cuối cùng tìm đến tình yêu với khoa học xã hội và giáo dục. Sự thông minh được làm phong phú thêm với kiến thức toàn diện và những phẩm chất tốt đã khiến cho những người cùng làm việc với cô rất cảm phục. “Tôi sẽ không ngần ngừ khen ngợi Ngân là con người có khả năng và đáng giá nhất”, Noel Thomas, giáo viên của Trang Ngân, từng nhận xét như vậy trên trang LinkedIn.

Đại học Kỹ thuật Olin College, liên tiếp 3 năm đứng thứ 3 trong số các trường kỹ thuật tốt nhất nước Mỹ, là một trường liberal arts khác ở Massachusetts. Từ khi bắt đầu lớp học đầu tiên vào năm 1997, trường đã không có một khoa chuyên biệt nào, tất cả học sinh đều được dạy trên một nền tảng văn hóa, kỹ thuật đa dạng.

Trong suốt 4 năm học, sinh viên dành khoảng 4/5 thời gian làm việc theo nhóm và kết hợp ý tưởng từ các môn học khác nhau, như sinh học và lịch sử trong một khóa học “6 vi khuẩn đã làm thay đổi thế giới”. Olin đã đón khoảng 700 trường quốc tế từ gần 50 quốc gia đến tham quan mô hình, trong đó Indian School of Design & Innovation ở Ấn Độ, Đại học Công nghiệp và Thiết kế Singapore và Đại học Pohang ở Hàn Quốc cũng đang áp dụng mô hình giảng dạy tương tự. Tại Việt Nam, FUV không những học hỏi Olin về cách giảng dạy mà còn trong cách tuyển chọn giáo viên. Giáo viên được mời về vì tính chuyên nghiệp trong giảng dạy chứ không dựa vào số báo cáo của họ được xuất bản. Tháng 8 vừa qua, một ứng viên đến từ Trường Quản lý Singapore dạy môn lãnh đạo và quản lý đã trải qua 2 tiết giảng thử tại trường, với sự đánh giá từ các cựu học viên của Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright (tiền thân của FUV).

Tỉ phú Elon Musk bắt đầu sự nghiệp bằng làm việc tại ngân hàng, tại đó anh nhận ra hệ thống thanh toán ngân hàng thiếu một điều gì đó. Điều này dẫn anh đến việc thành lập X.com, sau này là PayPal, một dịch vụ chuyển tiền trực tuyến. Sau khi bán PayPal, Elon Musk muốn phát triển tên lửa tư nhân giá rẻ, vì vậy anh xây dựng SpaceX để chế tạo tên lửa. Sau đó, vì muốn bảo vệ môi trường, Elon Musk thiết kế Tesla để chế tạo xe điện, đồng thời đầu tư vào công ty năng lượng mặt trời Solar City các trạm sạc xe điện hoàn toàn là năng lượng sạch. Bây giờ, anh đang tham gia Hyper Loop với mục tiêu xây dựng hệ thống vận chuyển người và hàng hóa siêu tốc.

Elon Musk đã là chuyên viên tài chính, kỹ sư công nghệ thông tin, kỹ sư tên lửa, kỹ sư xe hơi (chưa kể đến thiết kế mượt mà đẹp mê hồn của các thế hệ xe), anh nhảy từ lĩnh vực này đến lĩnh vực khác không liên quan đến nhau. Thành công của anh có thể được tóm gọn trong 3 yếu tố là khả năng học hỏi không ngừng, tính cách sáng tạo, thách thức mọi giới hạn và luôn có niềm tin vào điều mình tin tưởng. Elon Musk còn là bậc thầy truyền cảm hứng và có tinh thần doanh nhân. Đó là mục tiêu của liberal arts.

Khác với mô hình dạy học truyền thống tại Việt Nam, nơi học sinh là người tiếp thu thụ động, người thầy dạy đi dạy lại một nội dung chính từ năm này sang năm khác. Liberal arts tại FUV đưa người học vào vị thế chủ động, là người cùng thiết kế chương trình học. Chương trình học được hình thành từ sự tương tác giữa học viên và giáo viên, do vậy sẽ khác nhau mỗi năm, mà mỗi năm đều là độc nhất.

Câu hỏi gây bối rối của đa số phụ huynh và học sinh là “trường Fulbright sẽ dạy chuyên ngành gì?”. Bởi vì tương tự như mô hình liberal arts trên thế giới, FUV sẽ mang lại cho sinh viên một nền giáo dục đại cương thay vì đào tạo chuyên sâu phục vụ cho một ngành nghề cụ thể. Không giảng dạy các môn học chuyên sâu hoặc kỹ thuật, trường sẽ trang bị kiến thức toàn diện từ âm nhạc, hội họa đến kiến trúc, kỹ thuật. Trong suốt quá trình học, nhà trường luôn khuyến khích và hỗ trợ sinh viên trau dồi toàn diện các kỹ năng và phẩm chất giúp họ thành công trong sự nghiệp cũng như trong kế hoạch học tập sau đại học. Đó là khả năng suy luận, phân tích, khả năng viết và giao tiếp xã hội, tính độc lập, khả năng lãnh đạo, tinh thần trách nhiệm và sự sẵn sàng tiếp thu những ý tưởng và kinh nghiệm mới.

Giờ đây, khi là Giám đốc Chương trình Đại học tại FUV, ánh mắt cô Trang Ngân lấp lánh khi nói về việc thiết kế chương trình. “Phần thú vị nhất trong công việc của mình là đi khắp Việt Nam để gặp gỡ các học sinh trung học, để hiểu thêm về những hy vọng và mơ ước của các bạn”.

Thanh Hằng