Đón chim sau vườn nhà

Đa dạng sinh học cao, trong đó có các loài chim tự nhiên quý hiếm, Việt Nam có thể học được gì từ Anh và các nước trên thế giới?

“Có một ngành công nghiệp toàn cầu trị giá hàng tỉ đô chuyên nuôi chim hoang dã trong các khu vườn dân cư”, các nhà nghiên cứu, bao gồm Kate Plummer và Kate Risely, đã viết trong nghiên cứu đăng trên Tạp chí Nature Communications. “Chúng tôi thấy rằng số lượng thức ăn được cung cấp trong một khu vườn có ảnh hưởng lớn hơn đến sự phong phú và đa dạng của loài so với nhiệt độ mùa đông hoặc môi trường sống địa phương”.

Các khu vườn chiếm khoảng 1/4 tất cả các vùng đất đô thị ở Anh và hỗ trợ 133 loại chim, hơn một nửa các loài trên đất nước. Báo cáo đã nhận thấy những loài chim đến ăn trong vườn gia tăng dân số, bao gồm cả những loài trước đây hiếm khi xuất hiện nhưng sau này lại có mặt phổ biến nhờ chủng loại thức ăn đa dạng được thêm vào. Ngược lại, các loài không đến thăm sân sau để kiếm thức ăn không thấy có sự gia tăng về số lượng.

Hai trong số những loài chim hưởng lợi lớn nhất là kim oanh và bồ câu gỗ, với “dân số” nhảy vọt lên hơn 80% từ mức dưới 20% vào năm 1973. Trong những năm 1970, những người cho chim ăn bị thống trị bởi chim sẻ và chim sáo đá và chúng vẫn là một trong những loài thường thấy nhất, theo Big Garden Birdwatch 2019.

Sự phân chia rộng hơn rất quan trọng khi dân số đô thị tăng lên và tương lai của nhiều động vật hoang dã phụ thuộc vào cách chúng có thể thích nghi và phát triển trong môi trường thành phố. Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF) ước tính rằng gần 70% dân số thế giới sẽ sống ở các thành phố vào năm 2050.

Khi việc nuôi chim ở sân sau trở nên phổ biến hơn, ở đó cũng có sự gia tăng các hậu quả không lường trước được, bao gồm cả việc truyền một số bệnh, như nhiễm khuẩn trichomonosis, có thể lây lan nhanh chóng ở những người cho chim ăn nếu chúng không được khử trùng. Căn bệnh này có liên quan đến sự sụt giảm nghiêm trọng của quần thể chim xanh và chim hoa mai trong 2 thập niên qua.

Cũng có những thay đổi trong quần thể các loài động vật khác, khi chúng ăn cắp thức ăn, như sóc và chuột và những loài ăn thịt chim, như mèo và chim lớn hơn. Qua thời gian, hiểu được những thay đổi mà nó có thể mang lại là quan trọng hơn bao giờ hết. “Quyết định cá nhân của chủ nhà để nuôi chim hoang dã có thể tác động tích lũy đến các cộng đồng chim trên quy mô không gian lớn”, nghiên cứu viết. “Hiện tượng toàn cầu đang phát triển này có tiềm năng sâu sắc để tác động đến đa dạng sinh học hơn nữa và không nên đánh giá thấp”.

Nỗ lực đưa đời sống tự nhiên trở lại thành phố là xu hướng của nhiều thành phố. Nhiều hoạt động nhằm biến đổi những khu đô thị từ chỗ là nơi nguy hiểm chết chóc của động vật hoang dã thành nơi cư trú hấp dẫn và đáng sống cho chúng, bên cạnh cư dân thành phố. “Chúng ta nhận ra rằng việc quy hoạch, phát triển, kiến trúc và thiết kế công nghiệp đều đồng loạt muốn quét sạch các loài khác khỏi hành tinh này,” ông Mitchell Joachim, Giám đốc và đồng sáng lập của Terreform, một công ty kiến trúc và quy hoạch sinh thái, nói.

Tại Việt Nam, sự chú ý dành cho những loài chim hoang dã gia tăng trong những năm gần đây, với việc phát triển những tour du lịch sinh thái thưởng điểu trong tự nhiên và mạng lưới điểu học được biết đến nhiều nhất như Rừng Trị An (thuộc khu bảo tồn thiên nhiên văn hóa Đồng Nai), Vườn Quốc gia Tam Đảo, Vườn Quốc gia Tràm Chim (Đồng Tháp)... Với địa hình đa dạng, các loài chim cũng tìm thấy phân bố rộng rãi trên những hệ sinh thái khác nhau trải dài từ Nam tới Bắc, từ những vườn quốc gia đến những khu bảo tồn đất ngập nước.

Việt Nam là một trong những quốc gia có sự đa dạng lớn về hệ chim. Hệ chim của Việt Nam gồm 848 loài, trong đó có 13 loài đặc hữu, 3 loài do con người du nhập và 9 loài hiếm gặp. Có 1 loài hiện đã tuyệt chủng ở Việt Nam và không tính trong tổng số nêu trên và 43 loài bị đe dọa trên toàn cầu. Tuy nhiên, cùng với việc môi trường bị phá hủy, tốc độ đô thị hóa mạnh, hệ sinh thái và số phận nhiều loài chim cũng đang bị đe dọa.

“Có rất nhiều vấn đề phải đối mặt với việc bảo tồn các loài và môi trường sống ở Việt Nam, nhưng theo tôi, nhu cầu cấp thiết nhất là bảo tồn và bảo vệ hiệu quả những gì còn sót lại của môi trường sống tự nhiên Việt Nam. Rừng tự nhiên, đồng cỏ và vùng đất ngập nước đang biến mất với tốc độ đáng báo động dưới áp lực ngày càng gia tăng của con người. Một khi những môi trường sống này biến mất, phần lớn đa dạng sinh học độc đáo của Việt Nam cũng sẽ biến mất mãi mãi”, Richard Craik, người sáng lập Vietnam Birding, tâm sự nhân dịp xuất bản cuốn sách về chim của ông.

Trong bối cảnh đó, đặc biệt là việc đô thị hóa đang diễn ra mạnh mẽ dẫn đến việc mất đi sinh cảnh và nguồn thức ăn của các loài chim, có lẽ việc cho chim ăn như người Anh cũng nên được xem xét.