Doanh nghiệp Hybrid

Nhà hàng fine dinning Noir tại TP.HCM nổi tiếng với việc thực khách sẽ thưởng thức các món ăn trong bóng tối. Trải nghiệm “tắt thị giác” để kích thích các giác quan khác được lấy cảm hứng từ chính những nhân viên phục vụ tại nhà hàng - những người khiếm thị. Ngay bên cạnh Noir là Blanc, nhà hàng ngập ánh sáng nhưng lại thiếu vắng âm thanh khi những nhân viên tại đây chỉ sử dụng ngôn ngữ ký hiệu, họ là những người khiếm thính. Noir và Blanc được thiết kế để tạo công việc cho những nhân viên khuyết tật này.

Ở thái cực ngược lại, hệ thống trường học tư nhân Vinschool và bệnh viện tư nhân Vinmec được biết đến khi Vingroup, công ty mẹ, chuyển đổi các công ty con này từ chức năng kinh doanh thuần túy sang doanh nghiệp xã hội. Họ cam kết tái đầu tư 100% lợi nhuận cho phát triển hai lĩnh vực tương ứng là giáo dục và y tế.

Các ví dụ trên là minh chứng cho doanh nghiệp xã hội - sự tích hợp giữa doanh nghiệp từ thiện thuần túy và kinh doanh vì lợi nhuận thuần túy. “Thế giới đã chuyển từ mục tiêu thiên niên kỷ (MDGs) sang mục tiêu phát triển bền vững (SDGs),” bà Phạm Kiều Oanh, Giám đốc CSIP, giải thích về xu hướng doanh nghiệp tạo tác động lên xã hội, “các vấn đề không chỉ nằm ở nhóm yếu thế như người nghèo, phụ nữ và trẻ em, mà những vấn đề như biến đổi khí hậu và ô nhiễm môi trường đã tác động đến toàn bộ các quốc gia và tất cả các nhóm”.

Thế hệ trẻ, bao gồm thế hệ Y và Z, được dự báo sẽ chiếm hơn 50% lực lượng lao động Việt Nam trong vòng một thập niên tới, là thế hệ tiêu dùng có trách nhiệm, theo báo cáo của Nielsen. “Những người thế hệ Y sẵn sàng trả giá cao hơn cho những sản phẩm bền vững”, bà Oanh, người phụ nữ trong độ tuổi 50, cho biết, “họ khác biệt so với thế hệ chúng tôi”. Lãnh đạo của các doanh nghiệp xã hội tại Việt Nam phần lớn là những người trẻ tuổi trong khoảng 25-44 tuổi, chiếm gần 60%.

Không dừng lại ở những doanh nghiệp mới thành lập, những tập đoàn có bề dày lịch sử cũng tham gia vào quá trình tạo tác động lên xã hội ở Việt Nam. Thông qua EKOCENTER, Coca-Cola đầu tư cho các dự án phát triển những doanh nghiệp nhỏ và trung tâm cộng đồng do phụ nữ lãnh đạo. Trong khi đó, Minh Phú trở thành doanh nghiệp thủy sản lớn nhất thiết lập hệ thống nuôi trồng tôm sú sạch đồng sở hữu với nông dân.

Tuy vậy, so với bề dày lịch sử của loại hình doanh nghiệp xã hội và mức độ quan tâm trên thế giới thì Việt Nam dường như vẫn ở vạch xuất phát. Hội nghị với chủ đề “Doanh nghiệp tác động xã hội” do Seed Planter tổ chức vào mùa xuân vừa qua thu hút sự tham gia của hơn 300 bạn trẻ trong độ tuổi 20-40. “Đã có hàng ngàn người tham dự hội nghị về doanh nghiệp xã hội ở Đài Loan”, Hoàng Tuấn Anh, người tổ chức chương trình của Seed Planter, nói.

Trong thập niên qua, mối quan tâm đến doanh nghiệp xã hội và doanh nhân xã hội đã tăng lên đáng kể ở Việt Nam. Năm 2014 là cột mốc quan trọng cho phép hệ sinh thái doanh nghiệp xã hội phát triển hơn với sự hỗ trợ của các bên liên quan, khi loại hình doanh nghiệp này được chính thức công nhận trong luật định.

Hệ sinh thái hỗ trợ đã phát triển với các tổ chức trung gian mới, trường đại học, nhà tài trợ, học viện, nhà đầu tư và vườn ươm. Doanh nghiệp xã hội tại Việt Nam đánh giá cao sự hỗ trợ của các trung gian trong hệ sinh thái khi 3/4 trong số họ được hưởng lợi từ hoạt động trợ giúp.

“Chúng tôi đã thấy rằng khu vực doanh nghiệp xã hội ở Việt Nam rất đa dạng, sôi động và phát triển”, báo cáo của Hội đồng Anh và Viện Phát triển Kinh tế Trung ương (CIEM) nhận xét. Có một làn sóng mới của các doanh nghiệp xã hội khởi nghiệp ở Việt Nam, những doanh nghiệp có lợi nhuận và lạc quan về tương lai.

Doanh nghiệp xã hội được kỳ vọng tự tạo ra thu nhập cho các hoạt động tạo tác động xã hội của mình. Trên thực tế, 60% doanh nghiệp được Hội đồng Anh nghiên cứu thực sự đã tạo ra lợi nhuận và 6% đạt mức hòa vốn.

Nhưng các doanh nghiệp xã hội phải đối mặt với rào cản, đứng đầu là tuyển dụng nhân viên lành nghề và quản lý tài chính. Khi nói đến việc tiếp cận tài chính, tiếp cận nhà đầu tư và phạm vi đầu tư hạn chế là những rào cản chính. Chỉ có một số rất nhỏ các doanh nghiệp xã hội vay tiền thông qua các khoản vay, với các khoản tài trợ và vốn chủ sở hữu như là các lựa chọn thay thế phổ biến hơn.