Du lịch tìm bền vững

Năm năm trước, viên ngọc thô Lý Sơn vừa được phát hiện, mỗi ngày chỉ có một chuyến tàu cao tốc 90 phút đến hòn đảo trồng tỏi nổi tiếng này. Chỉ có vài nhà trọ ngay gần bến cảng, điện sẽ cúp sau 10 giờ tối, vài du khách hiếm hoi có thể hòa nhập vào tất cả hoạt động của người dân xứ đảo và biển xanh biếc, hoang sơ.

Giờ đây, Lý Sơn nổi tiếng hơn, có tới 6 chuyến tàu đến đây mỗi ngày, có khi chỉ tốn 1/3 thời gian nếu đi bằng tàu siêu cao tốc. Điện có cả ngày, một khách sạn Mường Thanh 150 phòng ngay trung tâm của đảo, bao quanh là hơn 100 nơi lưu trú khác. Chỉ nửa đầu năm 2018, Lý Sơn đã đón 150.000 lượt khách đến, số lượng bằng cả năm 2016.

Nhưng kéo theo sự sôi động của làn sóng du khách là diện tích trồng tỏi đang thu hẹp dần và biển ngập tràn rác thải. Ngành công nghiệp không khói một mặt giúp kinh tế địa phương phát triển, mặt khác lại kéo theo những hệ lụy không mong muốn như ô nhiễm môi trường, phá hủy cảnh quan thiên nhiên và bào mòn văn hóa địa phương đặc trưng.

Sự ô nhiễm tại hòn đảo có diện tích 10km2, cách đất liền 15 hải lý đáng báo động đến nỗi vào đầu năm 2018, Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế đã phát động một chiến dịch “Giảm một chai, cứu tương lai”, kêu gọi khách du lịch dùng chai nước tái sử dụng để giảm thiểu rác thải nhựa, với hơn 10 khách sạn tham gia làm điểm tiếp nước cho chương trình.

Thống kê mới công bố của Tổ chức Du lịch Thế giới (UNWTO) cho thấy, Việt Nam đứng thứ 6 trong 10 nước tăng trưởng du lịch mạnh nhất thế giới đầu năm 2017, đứng đầu châu Á về tốc độ phát triển du lịch. Với chiến lược phát triển du lịch đại trà, ngành du lịch Việt Nam đã đạt được những con số tăng trưởng ấn tượng về lượng khách du lịch. Tuy nhiên, đây lại là xu hướng mà ngành du lịch thế giới đang hạn chế.

Ở châu Á, UNESCO từng lên tiếng cảnh báo đối với Indonesia khi văn hóa bản địa ở Bali gần như biến mất do phát triển du lịch quá nóng. Cố đô Ayutthaya, di sản văn hóa thế giới nổi tiếng của Thái Lan, cũng nhận nhiều cảnh báo khi hoạt động du lịch có khả năng làm biến đổi các giá trị căn bản của di tích đã được Công ước Bảo tồn Di sản văn hóa thiên nhiên ghi nhận.

Những điểm đến như Cinque Terre, Công viên Quốc gia Zion và Machu Picchu đang giới hạn số lượng du khách hằng năm. Amsterdam, Barcelona và Seychelles đang hạn chế việc phát triển quy mô lớn. Bhutan và Venice tính phí và thuế lên du khách, trong khi những điểm đến như Koh Tachai trong Công viên Quốc gia Similan đều đang cấm du khách.

UNWTO định nghĩa du lịch bền vững là cách dịch chuyển và khám phá một điểm đến trong khi vẫn tôn trọng nền văn hóa, môi trường và con người ở nơi đó. Thông thường đây đơn giản là định nghĩa của du lịch và thuật ngữ “bền vững” là dư thừa. Thật không may, nhiều người không du lịch theo cách này.

Ngành du lịch thu hút gia tăng đầu tư vào sân bay, máy bay, đường sắt, cảng biển, khách sạn và những điểm thu hút du lịch, đặc biệt đối với những thành phố lớn, những di sản thiên nhiên và văn hóa quốc gia và những nơi có phong cảnh đẹp khác. Điều này có thể tốt cho việc phát triển kinh tế trong ngắn hạn, nhưng không tốt cho cư dân khi việc phát triển du lịch được tiến hành theo cách không quan tâm đến cảnh quan, môi trường.

Khi một công viên quốc gia hay khu di sản mới được thiết lập, người dân bản xứ và người dân tộc thiểu số bị buộc phải di dời qua nơi ở khác. Những nhà phát triển bất động sản mua đất đai, rồi người dân địa phương bị giới hạn hoặc không thể tiếp cận các nguồn tài nguyên thiên nhiên như bờ biển nữa. Mặc dù người dân địa phương có công ăn việc làm mới, họ thường chỉ làm những công việc có kỹ năng thấp và được trả lương thấp, trong khi cơ hội để phát triển hơn rất hạn chế.

Dù vậy, có ít doanh nghiệp liên quan đến du lịch và điểm đến tích hợp bền vững vào trong suy nghĩ và hành động của họ. Thậm chí, số người đầu tư vào việc bảo vệ nguồn tạo ra thu nhập cho việc kinh doanh của họ là điểm đến họ đang khai thác còn ít hơn nữa. Không vì vậy mà UNWTO cho rằng đây là một thị trường ngách, trái lại, khi phát động năm Du lịch Bền vững 2017, họ lạc quan về triển vọng mở rộng thị trường khi du khách ngày càng có ý thức hơn.