Rừng nhiệt đới Amazon có thể sớm trở thành thảo nguyên do biến đổi khí hậu

Theo The Guardian, các nhà nghiên cứu đã cảnh báo rằng phần lớn rừng Amazon có thể sắp mất đi bản chất riêng biệt và chuyển từ rừng mưa nhiệt đới có tán cây kín sang thảo nguyên mở với ít cây hơn do hậu quả của cuộc khủng hoảng khí hậu.

Cụ thể hơn, vào cuối thế kỷ này, 40% diện tích rừng nhiệt đới Amazon có nguy cơ bị biến đổi thành một hệ sinh thái khô hơn nhiều vì lượng khí thải gây hiệu ứng nhà kính làm giảm lượng mưa cần thiết để duy trì hệ sinh thái độc đáo của nó.

Các nhà nghiên cứu tin rằng nếu con người tiếp tục khai thác Amazon (và phần còn lại của hành tinh) với tốc độ nhanh, tỉ lệ mưa sẽ tiếp tục giảm, hỏa hoạn và hạn hán sẽ tăng lên, khiến rừng nhiệt đới Amazon dần trở thành xavan hay còn gọi là đồng cỏ hoặc thảo nguyên. 

Hiện tại, Amazon có thể "phục hồi một phần sau khi mất rừng hoàn toàn", nhưng thời gian càng kéo dài thì khả năng phục hồi càng ít.

Rừng nhiệt đới và xavan

Rừng nhiệt đới là một khu rừng nhiệt đới tươi tốt, đa dạng sinh học với nhiệt độ ấm áp nhất quán và lượng mưa cao, được bao phủ bởi những tán cây. 

Các rừng nhiệt đới Amazon là nhà của hơn 3 triệu loài, chiếm khoảng 10% đa dạng sinh học của hành tinh. Nó cũng là nơi cung cấp khoảng 6% lượng oxy trên thế giới, đồng thời hấp thụ một lượng đáng kể carbon dioxide từ khí quyển.

Ngược lại, xavan là đồng cỏ hoặc rừng cây nằm trong hoặc tiếp giáp với vùng nhiệt đới, nằm giữa phổ của quần xã sinh vật sa mạc với quần xã sinh vật rừng nhiệt đới. Trong một xavan, các cây quá cách xa nhau để có một tán cây khép kín, thay vào đó chúng được che chắn một cách lỏng lẻo bởi một tán cây mở.

Rừng đặc biệt nhạy cảm với những thay đổi ảnh hưởng đến lượng mưa trong thời gian dài và cây cối có thể chết nếu các khu vực không có mưa quá lâu. Điều này gây ra những tác động đáng kể đến tự nhiên với việc mất môi trường sống nhiệt đới, cũng như khí hậu do rừng bị thu hẹp làm mất khả năng hấp thụ khí thải nhân tạo.

Nó cũng làm tăng nguy cơ hỏa hoạn. Ở Amazon, hỏa hoạn có thể gây ra các điểm bùng phát. Hỏa hoạn và sau đó là phá rừng, cùng với biến đổi khí hậu là một hằng số ở Amazon. 

Một nhóm các nhà khoa học có trụ sở tại châu Âu đã sử dụng dữ liệu khí quyển mới nhất hiện có để mô phỏng cách các khu rừng nhiệt đới có thể phản ứng với sự thay đổi lượng mưa. Đặc biệt, họ đã mô phỏng ảnh hưởng của việc tiếp tục phát thải do đốt nhiên liệu hóa thạch từ nay đến cuối thế kỷ này.

Thông thường, đất được sử dụng để chăn nuôi gia súc để lấy sữa và thịt. Nó cũng được sử dụng để khai thác mỏ, trồng đậu nành để làm thức ăn cho gia súc và thu hoạch gỗ xẻ với dầu cọ. Chăn nuôi gia súc đóng góp vào hơn 80% nạn phá rừng ở Amazon.

Càng nhiều đám cháy xảy ra ở Amazon, nạn phá rừng và hạn hán càng nhiều, sẽ đẩy nhanh tốc độ xavan hóa của Amazon. Nguồn ảnh: AFP.

Các loài vĩnh viễn mất tích

Sau khi ra đi, sự phục hồi của rừng nhiệt đới sẽ mất nhiều thập kỷ để trở lại trạng thái ban đầu. Và do rừng nhiệt đới là nơi cư trú của phần lớn các loài sinh vật trên toàn cầu, nên tất cả những điều này sẽ vĩnh viễn mất đi.

Những thay đổi dự kiến về lượng mưa và khí hậu có thể làm giảm hoàn toàn rừng nhiệt đới Amazon trước cuối thế kỷ này. Nguồn ảnh: Nature Communications.

Tác giả nghiên cứu Arie Staal từ Trung tâm Khả năng chống chịu Stockholm nói rằng: rừng nhiệt đới thường tự tạo ra lượng mưa thông qua hơi nước, duy trì mức độ cây và thậm chí mở rộng phạm vi tiếp cận của chúng.

Nghiên cứu được công bố trên tạp chí Nature Communications đã khám phá khả năng phục hồi của các khu rừng mưa nhiệt đới dưới hai kịch bản khắc nghiệt bổ sung.

Đầu tiên, các nhà nghiên cứu xem xét tốc độ phát triển của rừng trên thế giới nếu chúng đột ngột biến mất. Nghiên cứu thứ hai xem xét điều gì sẽ xảy ra nếu rừng mưa bao phủ tất cả các vùng nhiệt đới trên trái đất.

Nhiều khu rừng nhiệt đới trên thế giới sẽ phải vật lộn để phát triển trở lại sau khi bị mất, dẫn đến sự kết hợp giữa rừng và đồng cỏ giống như xavan.

Ngoài sự mất mát của Amazon, nhóm nghiên cứu nhận thấy rằng rừng ở lưu vực Congo có nguy cơ chuyển thành xavan và những đầm lầy lớn sẽ không quay lại sau khi biến mất.

Theo tác giả nghiên cứu Ingo Fetzer cũng từ Trung tâm khả năng chống chịu Stockholm, “Rừng nhiệt đới trên khắp các châu lục rất nhạy cảm với sự thay đổi toàn cầu và có thể nhanh chóng mất khả năng thích ứng”. 

Có thể bạn quan tâm:

► Không thể ngăn chặn biến đổi khí hậu, nhưng chúng ta có thể chuẩn bị tốt hơn