Lần đầu sau nhiều năm, CO₂ Trung Quốc giảm nhờ năng lượng sạch

Tăng trưởng thần tốc của nền kinh tế Trung Quốc trong vài thập niên qua đã phải trả giá đắt về môi trường. Hàng núi than đá được đốt để vận hành các nhà máy, thải hàng chục tỉ tấn khí CO₂ vào khí quyển. Việc sản xuất khối lượng khổng lồ thép và xi măng phục vụ xây dựng càng khiến lượng khí thải tăng cao. Năm ngoái, Trung Quốc thải ra hơn 12 tỉ tấn CO₂, chiếm hơn 30% tổng lượng phát thải toàn cầu.

Tuy nhiên, theo phân tích công bố ngày 15/5 bởi Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và Không khí Sạch (CREA, Phần Lan), có dấu hiệu cho thấy lượng phát thải CO₂ của Trung Quốc đang giảm. Trong 12 tháng tính đến hết tháng 3/2025, khí thải của quốc gia này giảm 1% so với cùng kỳ năm trước. Thông tin này mang đến sự lạc quan thận trọng cho giới bảo vệ môi trường. Với quy mô phát thải khổng lồ, nếu Trung Quốc thực sự đã đạt đỉnh và xu hướng giảm được duy trì, bức tranh khí hậu toàn cầu có thể thay đổi đáng kể. (Mỹ đã đạt đỉnh phát thải năm 2007, Anh vào thập niên 1970.)

Trung Quốc từng chứng kiến lượng khí thải giảm trước đây, như năm 2022 khi các biện pháp kiểm soát dịch bệnh COVID-19 làm gián đoạn sản xuất. Tuy nhiên, khi các nhà máy mở cửa trở lại, lượng phát thải cũng nhanh chóng tăng vọt. Lần này thì khác, hoạt động công nghiệp vẫn ổn định trong khi khí thải lại đi xuống.

Nguyên nhân chính là do hệ thống sản xuất điện của Trung Quốc ngày càng ít phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch. Than đá vẫn chiếm tỉ trọng lớn, song quốc gia này đang đầu tư vào các nguồn năng lượng sạch với quy mô chưa từng có. Hiện khoảng một nửa số nhà máy điện hạt nhân đang xây dựng trên thế giới nằm ở Trung Quốc. Năm ngoái, nước này bổ sung thêm 79 gigawatt (GW) điện gió, nâng tổng công suất lên 440GW, gấp hơn bốn lần tổng công suất điện của Vương quốc Anh từ mọi nguồn (khoảng 100GW).

Đáng chú ý nhất là tốc độ triển khai điện mặt trời. Riêng năm 2024, Trung Quốc đã đấu nối thêm 277GW vào lưới điện, nâng tổng công suất lên khoảng 600GW, hơn gấp đôi so với Mỹ (240GW). Xu hướng này tiếp tục tăng mạnh trong năm 2025, khi nhiều sa mạc và sườn đồi khắp Trung Quốc được phủ kín bởi các tấm pin mặt trời. Nhờ đó, sản lượng điện sạch đang tăng nhanh hơn cả nhu cầu tiêu thụ điện.

Tuy nhiên, vẫn còn những yếu tố có thể khiến khí thải quay đầu tăng trở lại. Một trong số đó là thời tiết. Nếu mùa hè quá nóng và khô, mực nước các hồ chứa sẽ giảm, làm sụt giảm sản lượng thủy điện, vốn chiếm khoảng 10% tổng điện năng tại Trung Quốc. Trong khi đó, nhu cầu sử dụng điện lại tăng cao do người dân bật điều hòa nhiều hơn. Đối với kịch bản này, nhà chức trách có thể phải quay lại dùng than để bù đắp thiếu hụt. Nỗi lo về tình trạng cắt điện diện rộng như năm 2022 tại miền Nam Trung Quốc vẫn chưa nguôi. Cơ quan Năng lượng Quốc gia Trung Quốc cảnh báo rằng nhu cầu điện mùa hè năm nay có thể vượt năm ngoái tới 100GW.

Một rủi ro khác là tốc độ triển khai năng lượng tái tạo có thể chững lại, trong khi nhu cầu điện vẫn tăng đều. Theo ông Lauri Myllyvirta từ CREA, lưới điện Trung Quốc vốn được thiết kế để phục vụ các nhà máy nhiệt điện than, nên cần được nâng cấp để truyền tải hiệu quả điện tái tạo từ nơi sản xuất đến nơi tiêu thụ, cũng như đảm bảo khả năng tích trữ. Ngoài ra, Trung Quốc cần cải cách thị trường điện để ưu tiên nguồn sạch. Tuy nhiên, các nhóm lợi ích từ ngành than, vốn có ảnh hưởng chính trị mạnh, đang tìm cách trì hoãn các cải cách này.

Sau nhiều năm tăng trưởng nóng, ngành năng lượng tái tạo Trung Quốc cũng đang đối mặt với một số bất ổn. Hiện tại, các doanh nghiệp xây dựng trang trại điện gió và điện mặt trời được phép bán điện cho lưới với mức giá cố định. Tuy nhiên, từ ngày 1/6 tới, các dự án mới sẽ phải bán điện theo giá thị trường, nhiều khả năng thấp hơn. Cùng lúc, một số nhà sản xuất tấm pin mặt trời cũng đang gặp khó khăn tài chính do dư thừa nguồn cung.

Dù vậy, câu hỏi hiện nay không còn là liệu Trung Quốc có đạt đỉnh phát thải hay chưa, mà là chuyện gì sẽ xảy ra sau đó. Mức giảm 1% mỗi năm vẫn chưa đủ. Để đạt mục tiêu trung hòa carbon vào năm 2060 như cam kết, Trung Quốc cần đẩy nhanh tốc độ cắt giảm phát thải trong những năm tới.

Có thể bạn quan tâm:

Tiền mặt không thể cứu được tỉ lệ sinh giảm ở Trung Quốc

Nguồn The Economist