WSJ: Việt Nam sẽ cần thêm nhiều năm nữa để trở thành công xưởng của thế giới

Khi thương chiến Mỹ - Trung ngày một leo thang, đây được coi là thời cơ để Việt Nam tỏa sáng và trở thành một trung tâm sản xuất. Nhưng thực tế là Việt Nam, hay các điểm sản xuất thay thế tiềm năng khác, sẽ cần nhiều năm để có thể thay được Trung Quốc.

Trung Quốc có một chuỗi cung ứng chuyên môn hóa, cho các sản phẩm như điện thoại thông minh, thang nhôm, máy hút bụi và các sản phẩm khác, điều khó tìm thấy ở Việt Nam. Tại đây cũng chưa có nhiều nhà máy có chứng nhận an toàn để phục vụ cho thị trường Mỹ và cũng như các loại máy móc đắt đỏ.

Việt Nam, có dân số bằng 1/10 của Trung Quốc, đã rơi vào tình trạng thiếu lao động khi các nhà sản xuất toàn cầu đổ xô thiết lập nhà máy ở đây để tránh thuế quan của Mỹ.

Wing Xu, Giám đốc của Omnidex Group, công ty chuyên sản xuất máy bơm cho McLanahan -  một nhà sản xuất thiết bị công nghiệp có trụ sở tại Pennsylvania, cho biết: “Bất cứ thứ gì bạn cần, Trung Quốc đều có thể đáp ứng, bởi họ có 15 năm phát triển tốt”.

Omnidex đã chuyển một phần sản xuất sang Việt Nam, nhưng trong số hơn 80 bộ phận của một máy bơm được sử dụng trong các hoạt động khai thác mỏ, các nhà máy ở đây chỉ có thể sản xuất 20 bộ phận. Wing Xu  chia sẻ: “Bạn không thể chuyển doanh nghiệp của mình sang Việt Nam và tìm thấy những gì bạn đang tìm kiếm”.

Các nhà lãnh đạo doanh nghiệp cho biết họ đang chuẩn bị cho một cuộc chiến kéo dài giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới. Rất ít công ty đang có kế hoạch rời khỏi Trung Quốc hoàn toàn, nhưng các công ty sản xuất nhiều ở nước này đang khẩn trương tìm cách đa dạng hóa. Một số công ty đang chuyển một phần dây chuyền sản xuất của họ sang các nước Đông Nam Á hoặc các nơi khác, trong khi tiếp tục sản xuất ở Trung Quốc cho thị trường Trung Quốc và những thị trường khác trừ Mỹ, chiến lược được gọi với cái tên "Trung Quốc cộng 1".

Kết quả là, một bức tranh sản xuất toàn cầu mới đang bắt đầu hình thành, các nhà điều hành nói. Các nhà máy muốn dịch chuyển sản xuất ra khỏi Trung Quốc đã lựa chọn những điểm đến khác nhau ở các nước đang phát triển, một phần nhỏ khác là đến Mỹ nhờ vào sự tự động hóa. Dù vậy, số lượng các nhà sản xuất trong chuỗi cung ứng rời Trung Quốc là chưa đáng kể.

Một nhà máy thuộc Công ty CP Phát triển Công nghiệp BW tại tỉnh Bình Dương đã được thuê bởi một công ty chế biến gỗ của Nhật Bản có kế hoạch  sản xuất tại đây vào tháng 9.

Câu hỏi mà mọi người đang tự hỏi là: 'Chúng ta nên đi đâu?' Giang Le, một nhà phân tích của công ty tư vấn chiến lược Control Risks tại Singapore, tự hỏi. “Câu trả lời là không rõ ràng”.Việc tạo ra các cụm công nghiệp mới sẽ không thể xảy ra trong một đêm. Việt Nam cung cấp lao động giá rẻ, nhưng dân số 100 triệu là quá nhỏ bé so với con số 1,3 tỷ của Trung Quốc, và đường, cảng hiện đang rơi vào tình trạng quá tải. Ấn Độ có nhân lực, nhưng thiếu trình độ kỹ thuật và các quy tắc của chính phủ tương đối khắt khe.

GoPro, nhà sản xuất máy ảnh có trụ sở tại California, đang chuyển phần lớn sản xuất tại Mỹ sang Guadalajara ở Mexico trong khi vẫn duy trì hoạt động tại Trung Quốc cho các thị trường khác.

Công ty TNHH Techtronic Industries, sản xuất máy hút bụi Hoover, sẽ thành lập một nhà máy mới tại Việt Nam và tăng công suất tại các chi nhánh ở Mississippi. Công ty cho biết sẽ duy trì một số sản xuất tại Trung Quốc trong ít nhất một thập kỷ tới.

Trong 20 năm qua, Trung Quốc đã phát triển một hệ thống các nhà cung cấp gần nhau, giúp sản xuất nhanh hơn, ít tốn kém hơn và hiệu quả hơn. Bây giờ, khi những nơi sản xuất trở nên cách xa nhau, chi phí có thể tăng lên, thời gian giao hàng kéo dài hơn.

Các công ty bắt đầu nghiêm túc lập kế hoạch với những quy tắc khắt khe, rằng bao nhiêu phần của một sản phẩm cần được sản xuất tại một quốc gia, ví dụ Việt Nam, để được coi là Made in Vietnam, Willy C. Shih, một nhà kinh tế chuyên về sản xuất tại Harvard Business Schoolm cho biết. Thời kỳ giao thương hữu hảo đã qua, ông nói thêm.

Đây là cơ hội mà Việt Nam đã chờ đợi. Các nhà sản xuất giày thể thao và quần áo đã chuyển đến đây nhiều năm trước vì tiền lương của Trung Quốc tăng lên. Công ty điện tử khổng lồ Hàn Quốc Samsung đã đầu tư nhiều tỷ USD. Việt Nam đang mong muốn mở rộng hơn nữa các ngành công nghiệp điện tử và kỹ thuật, vốn ở những nấc thang cao hơn trong chuỗi giá trị.

Các khu công nghiệp đang nhận được vô số những lời đề nghị hợp tác. Công ty phát triển công nghiệp BW, được hỗ trợ bởi Warburg Pincus, đã bắt đầu xây dựng các nhà máy cho thuê vào năm ngoái và hiện đã kín lịch cho đến tháng 12. Giám đốc tiếp thị Michael Chan của công ty cho biết một số người đi thuê gấp gáp đến nỗi họ đến thăm địa điểm và ký hợp đồng thuê chỉ trong một tuần.

Công ty Hanel PT của Việt Nam, chuyên sản xuất thiết bị điện tử  thiết bị báo cháy và cảm biến chuyển động, cho biết họ đang đàm phán thỏa thuận lớn nhất từ trước đến nay với các công ty lớn của Nhật Bản.

Công ty TNHH Seditex, một công ty có trụ sở tại TP.HCM và chuyên tư vấn kết nối các công ty nước ngoài với các nhà máy địa phương, gần đây đã nhận được 20 yêu cầu một tuần bằng cả 1 tháng so với trước. Các công ty nước ngoài muốn biết về việc sản xuất hàng loạt sản phẩm gồm ba lô, tai nghe Bluetooth, vali và quần áo.

Một tổ hợp nhà máy ở tỉnh Bình Dương nhìn từ trên cao.

Ông Frank Vossen, người sáng lập Seditex, cho biết các công ty, vốn đã quen với hoạt động tại Trung Quốc, đang phải vật lộn để thích nghi: “Tại Việt Nam, không có giải pháp nào sẵn có, chúng tôi phải thăm dò và kiểm tra thực tế”.

Nhân công ngày một khan hiếm. Quản lý một nhà xuất khẩu đường ống và vòi cho biết công ty của mình nhận được rất nhiều đơn đặt hàng cho các sản phẩm bị đánh thuế, nhưng chỉ có thể tuyển 30 trong số 100 công nhân cần thiết.

Sự dịch chuyển sản xuất tới Việt Nam đã diễn ra từ lâu. Những người di chuyển sớm như Nike bắt đầu mua giày từ các nhà máy Việt Nam vào giữa những năm 1990. Khi mức lương tối thiểu ở Trung Quốc tăng lên, nhiều đơn đặt hàng quần áo, đồ chơi và giày dép đã chuyển sang các nước có chi phí sản xuất rẻ hơn ở Bangladesh, Myanmar và Việt Nam.

Canon bắt đầu sản xuất máy in tại Việt Nam vào năm 2012. Tuy nhiên, chuỗi cung ứng cho các sản phẩm như máy in và camera là rất lớn và rất khó thiết lập lại. Trong số 175 nhà cung cấp của Canon tại Việt Nam, chỉ có 20 công ty địa phương và chủ yếu làm các bộ phận nhựa và bao bì. Gần như tất cả các thành phần điện tử đến từ Nhật Bản, Trung Quốc và Đài Loan.

Tốc độ dịch chuyển sản xuất sang Việt Nam đã bắt đầu tăng tốc vào năm ngoái. Christopher Devereux đã thành lập một công ty có tên ChinaSavvy vào đầu những năm 2000. Doanh nghiệp này chuyên nhận đơn đặt hàng từ các công ty phương Tây cho các sản phẩm kim loại phức tạp và làm việc với các nhà máy ở Trung Quốc để sản xuất chúng với giá mà ông là "giá Trung Quốc". Cuối năm 2018, sau khi Mỹ áp thuế, khách hàng của ông bắt đầu hỏi: Làm thế nào nhanh chóng rời khỏi Trung Quốc? Ông Devereux đã kiểm tra hàng chục nhà máy tại Việt Nam, đôi khi sáu nhà máy một ngày và đổi thương hiệu cho công ty của mình là Omnidex để mang tầm vóc toàn cầu hơn.

Đầu năm 2019, Peter Zhao, người chịu trách nhiệm sản xuất các sản phẩm công cụ điện tử cho ECM Industries, một công ty có trụ sở tại Wisconsin, đã từ bỏ hy vọng cuộc chiến thương mại sẽ kết thúc. Ông lên Google để tìm kiếm các công ty trung gia ở Đông Nam Á và đã liên hệ với Seditex có trụ sở tại Việt Nam.

Ông Zhao đã nhờ Seditex tìm một nhà máy có kinh nghiệm chế tạo đồng hồ vạn năng, đo điện áp và hiện đang được sản xuất tại Trung Quốc. Seditex đã lùng khắp mạng lưới nhưng vẫn không thể tìm ra. Viettronics là công ty gần đáp ứng với yêu cầu nhất.

Một chuyên gia R&D của Viettronic đã tháo dỡ chiếc đồng hồ vạn năng mẫu mà ông Zhao đã gửi. Kết luận của vị chuyên gia này: Công ty có thể tìm nhà cung cấp địa phương cho vỏ và dây cáp nhựa của thiết bị và lắp ráp đồng hồ vạn năng trong nhà máy ở đây, nhưng một số bộ phận chính, như mạch tích hợp, sẽ cần phải được nhập khẩu.

Đó là một vấn đề đối với ông Zhao. Ông đã quen với việc mua gần như mọi thứ ở Trung Quốc kể từ khi việc sản xuất đồng hồ vạn năng chuyển đến đó một thập kỷ trước từ Đài Loan. Theo thời gian, các nhà máy Trung Quốc đã điều chỉnh ra một mô hình của riêng họ, dựa trên mạng lưới cung ứng ưu việt của mình. Zhao không quan tâm đến các vấn đề về thiết kế hay tìm kiếm linh kiện, thứ ông bận tâm chỉ là sản phẩm cuối cùng và giá là bao nhiêu.

Để chuyển sản xuất sang Việt Nam, ông cho biết sẽ phải phát triển chuỗi cung ứng xuyên biên giới từ đầu, tìm nhà cung cấp ở Trung Quốc cho các bộ phận mà Việt Nam không thể thực hiện và đàm phán các tiêu chuẩn chất lượng và giá cả. Nhưng ông cho biết mình không có nhân lực hay ngân sách cho việc này.

Tuy nhiên, ông vẫn đang suy nghĩ về việc môi giới cho một quan hệ đối tác, trong đó các công ty Trung Quốc sẽ sản xuất các bộ phận chính, công ty Việt Nam sản xuất vỏ nhựa và lắp ráp sản phẩm. Dù vậy, ông ấy lo lắng nếu có sự cố xảy ra, các nhà cung cấp Trung Quốc và Việt Nam sẽ đổ lỗi cho nhau. Ông chia sẻ: “Rất rủi ro. Mọi thứ có thể sẽ diễn ra không như ý muốn và chi phí sẽ rất cao”.