Thủy sản Bình An: Mây xanh và địa ngục

Áo sơ mi xanh, quần nâu, dép không quai hậu, khuôn mặt tròn ítcười và giọng nói đặc chất Nam Bộ, không rào trước đón sau, ít ai nghĩ rằngngười đàn ông này từng cứu một công ty từng được xem là niềm tự hào của ngànhthủy sản thoát khỏi thời kỳ kinh hoàng nhất. Ông cũng được xem là “người hùng”giúp tái sinh hơn chục công ty thủy sản ở đồng bằng sông Cửu Long thoát khỏiviễn cảnh nợ nần và phá sản trong suốt 3 năm qua.

Người hùng bất đắc dĩ này chưa từng được biết trong vai tròdoanh nhân. Trước khi xảy ra vụ nợ nần của Công ty Thủy sản Bình An do vợ ông,bà Nguyễn Thị Diệu Hiền, điều hành, ông là cán bộ của Sở Giao thông Cần Thơ vàhiệu trưởng của một trường dạy nghề. Biến cố gia đình buộc ông phải lao vàogiải quyết những thứ hỗn độn, nguy hiểm không thể lường trước, điều mà ông đangviết lại trong tập hồi ký “Mây xanh và địa ngục” của mình.

“Chú xem phim hình sự thế nào thì chuyện Bình An cũng y hệtvậy. 5 tháng giải cứu Bình An đối với tôi thực sự là điều khủng khiếp”, ông bộcbạch. Và thế là, trong căn phòng ấm cúng tại một khách sạn ở TP.HCM, ông TrầnVăn Trí, ngồi cạnh con dâu (người đẹp, diễn viên Quỳnh Chi) và cháu nội (concủa Trần Văn Chương, Quỳnh Chi) bắt đầu chia sẻ với NCĐT về những ngày giôngbão và những kế hoạch mới chưa từng được hé lộ.

Dữ kiện về quá trình tái cơ cấu nợ Bianfishco vẫn cần phảikiểm chứng thêm, nhưng những điều ông Trí tiết lộ về cuộc giải cứu ngoạn mụcnày chắc chắn là câu chuyện lý thú hiếm thấy trong kinh doanh ở Việt Nam.

Bianfishco trước và sau tái cơ cấu (Nguồn: Báo cáo tài chính Bianfishco 2013)

Những ngày giông bão

Đến lúc này, cảm xúc của ông như thế nào?

Tôi vẫn khẳng định những điều xảy ra cho Bình An chỉ là tainạn, là nỗi đau đớn tột cùng của gia đình chúng tôi. Tôi cũng khẳng định lạilần nữa, vợ tôi bị ung thư từ năm 2008, đã trải qua phẫu thuật ngặt nghèo tạiSingapore, nhưng vẫn rất cố gắng để tiếp tục điều hành công ty. Năm 2012 là nămtồi tệ khi ai đó muốn nhân cơ hội vợ tôi chữa bệnh ở nước ngoài để giành lấy cơngơi này.

Nhưng rõ ràng Bình An đã thiếu nợ nông dân rất nhiều vàdường như không có khả năng chi trả, thưa ông?

Nợ khi ấy là 265 tỉ đồng trong khi doanh thu hơn 100 triệu USD(hơn 2.100 tỉ đồng), tôi dám nói là hoàn toàn chi trả được nếu vợ tôi không đichữa bệnh. Ai đó (một nhóm lợi ích nào đó, hay đối thủ cạnh tranh nào đó) muốnnhân cơ hội này để giành lấy quyền kiểm soát Bình An. Mọi thứ đã được họ chuẩnbị sẵn. Vợ tôi thì hôn mê ở nước ngoài, còn ở Việt Nam tiền bán cá thu về bịphong tỏa ở ngân hàng, tôi không thể rút tiền thì làm sao giải quyết đượcchuyện gì. Nếu vợ tôi không bệnh thì có lẽ đã không đến nỗi.

Vậy sao ông không cầu cứu các thành viên hội đồng quảntrị hoặc những cổ đông khác?

Tôi tự phong cho mình là Chủ tịch Hội đồng Quản trị luôn, bởikhi đó có còn ai trong Hội đồng Quản trị đâu. Họ chạy “mất dép” rồi. Rút kinhnghiệm của Bình An, tôi khuyên, không nên có quá nhiều thành viên Hội đồng Quảntrị mà không sở hữu cổ phần. Cái dở của Bình An lúc trước là nhiều thành viêntrong Hội đồng Quản trị có tên, có năng lực nhưng lại chẳng có tiền. Nhìn tớinhìn lui, xung quanh mình chẳng còn ai, tiền cũng không, tôi tự cho mình quyềnhành Tổng Giám đốc để từng bước cứu cơ ngơi và danh dự của vợ cùng gia đình.

Khi đó báo chí đã liên tục đưa tin về việc nông dân kéođến gây áp lực với ông?

Tôi là người rất nóng tính, nhưng đã cố kềm mình lại. Tôikhông muốn một lần nữa mắc vào cái bẫy mà ai đó muốn bẫy tôi, vợ tôi và giađình tôi. Những người đòi nợ Bình An lúc ấy, nông dân thì ít mà dân thấtnghiệp, hoặc giang hồ được ai đó thuê mướn thì nhiều. Tay họ cầm loa, miệng họkêu gào, máy ảnh, máy quay phim khắp nơi, xem chừng rất chuyên nghiệp. Tôichẳng ngỡ ngàng vì trong đầu tôi đã nhận diện được đó chính là một kịch bảnhoàn hảo được chuẩn bị sẵn. Có lẽ họ muốn dồn tôi vào chỗ buộc phải kháng cự,rồi mang hình ảnh không hay của tôi đi tuyên truyền, tạo điều kiện thuận lợi đểhọ “xử lý” tôi.

Vậy ông làm sao?

Tôi bẫy lại họ chứ sao. Tôi tổ chức nhiều cuộc họp, nói thẳngvới bà con nông dân rằng Bình An thiếu nợ bà con, vợ tôi thì lâm trọng bệnh, vìthế, nhà máy, tài sản của Bình An thuộc quyền sở hữu của bà con. Nếu cá nhânnào, tổ chức nào đụng vào nhà máy này thì xem như vi phạm pháp luật. Và tôi sẵnsàng báo với chính quyền can thiệp khi điều này xảy ra. Do đó, dù sự cố lùm xùmnhư vậy nhưng một cọng cỏ trong Bình An cũng không mất. Trong lúc đó, tôi tiếptục tìm đến những người có thể giúp đỡ mình giải quyết chuyện nợ và tái cơ cấu.

Còn công nhân khi đó ủng hộ hay chống đối ông?

Công nhân cũng nhiều loại người khác nhau. Khi xảy ra sự cố,quả thực là có một số công nhân của Bình An bị thuê mướn (theo tôi biết là họđược ai đó trả 20 triệu đồng/người) “quậy”chúng tôi tưng bừng. Họ vin vàochuyện lương lậu (lúc đó Bình An cũng khó khăn trong việc giải quyết lương đúnghạn) và ăn theo các chủ nợ. Tình cảnh lúc đó đúng là “thù trong giặc ngoài”.

Ông đã làm gì để cứu Bình An?

Khi Ngân hàng SHB vào, chúng tôi đã rất nỗ lực để tái cấu trúcmọi thứ. Họ cho tôi vay, tôi thương thảo với họ đủ thứ trên đời. Tôi còn nhớnhư in sự cố Bình An trong năm 2012, bắt đầu bùng nổ ngày 7.3 (lúc họp báo) vàkết thúc vào ngày 25.8 (lúc SHB cấp giấy phép cho tôi tiến hành trả nợ cho nôngdân), ngang ngửa với thời gian quân dân ta đánh trận Điện Biên Phủ. Đến tháng12 năm đó thì chúng tôi đã trả hết nợ.

Tôi nghĩ việc SHB vào Bình An là tínhiệu rất tốt, làm tiền đề để chúng tôi giải quyết chuyện nợ nần. Doanh thu khiđó của Bình An khoảng hơn 100 triệu USD, nên tôi mới nói số nợ chúng tôi mắckhông phải là không có khả năng giải quyết. Ngoài ra, tôi dám nói rằng, con cácủa Bình An có thương hiệu rất tốt ở nước ngoài. Bà Thị trưởng ở California(Mỹ) ngạc nhiên khi con cá của một người châu Á đủ sức thâm nhập thị trường lớnvà khó tính này của thế giới (nhân sự kiện Bianfishco mở văn phòng tại Mỹ). Chonên, quyết tâm của tôi khi ấy, là phải cố gắng bằng mọi giá, tìm đến những sựgiúp đỡ tốt nhất có thể, giải cứu Bình An.

Có chủ nợ nào đe dọa tính mạng của ông và các con không?

Mỗi ngày tôi nhận hơn 700 tin nhắn và cuộc gọi, ngày qua ngày,tháng qua tháng. Rất khủng khiếp. Tôi cũng còn nhớ có một sự việc đặc biệt. Chủmột doanh nghiệp thủy sản ở Hậu Giang đến ép tôi phải tuyên bố phá sản (Bình Annợ tiền cá của vợ ông ta), có sự tham gia của xã hội đen. Tôi không rõ ông tacó mục đích gì khác ngoài chuyện ép chúng tôi phá sản. Một sự toan tính để thâutóm công ty chăng? Hay là cứ giết nhanh một đối thủ trong lúc nó gặp khó rồimình sẽ thành bá chủ? Tôi nói, tôi không phải là Chủ tịch Hội đồng Quản trịthực sự, nên không thể ra quyết định phá sản được.

Vì sao khi có dấu hiệu làm ăn khó khăn, Bình An vẫn làmthương hiệu theo cách mà nhiều người chỉ trích, đó là tổ chức đám cưới ngôngcho con trai?

Tôi có một đứa con trai thôi. Ở đất Sài Gòn này, việc vợ chồngtôi cố gắng làm đám cưới cho con trai mình ở White Palace là xa xỉ lắm sao? Tôinói thật, đám cưới chỉ khoảng vài trăm triệu đồng, mà nhà gái, nhà trai chia sẻnhau. Báo chí chỉ trích, đề cập đến dàn xe khủng khi rước dâu, giá như vợ chồngtôi có thì cũng mừng. Toàn là xe của anh em bằng hữu hỗ trợ trong ngày vui củagia đình chúng tôi.

Tôi rất bức xúc khi có một thông tin đá xoáy chúng tôi theokiểu “ở Nghệ An có một đám cưới rước dâu bằng xe trâu mà vẫn hạnh phúc”, còncon trai đại gia Diệu Hiền rước dâu bằng xe khủng. Thiết nghĩ, con trâu nuôi làđể cày, lấy thịt, chẳng nhẽ lúc rước dâu, chúng tôi lại cho xe trâu chạy ngoàiđường lộ từ Sài Gòn về Cần Thơ hay sao? Cái này là vi phạm giao thông chứ còngì nữa (tôi biết rất rõ nha, Thủ tướng ban hành Nghị định 36 về nghiêm cấm súcvật di chuyển trên đường!). Mà rước dâu bằng xe trâu xa xôi vậy, chắc con dâutôi nó “đẻ” giữa đường quá! Thôi thì “nhà sập bìm bìm leo, dây chó đẻ nó cũngbò”!

Vợ ông, bà Diệu Hiền, đã bắt đầu và kết thúc với con cátra. Ông có nghĩ mình căm ghét và sẽ từ bỏ nghề này?

Nếu quay lại lịch sử, tôi hỏi bạn có ai thích con cá trakhông? Nghe thôi đã ghê, bởi con cá này hồi xưa nuôi bằng “phế phẩm” của người.Nhưng chúng tôi yêu con cá này lắm. Tôi biết vợ tôi đã rất nỗ lực để tuyêntruyền công nghệ nuôi cá hiện đại đến bạn bè thế giới, để họ tin vào con cá tracủa Việt Nam.

Chúng ta xuất khẩu đến 90% cá tra ra thế giới, không ở đâu có môitrường thuận lợi để nuôi cá như Việt Nam. Nhiều lúc Mỹ còn muốn đưa con cá travào sách đỏ nữa kìa. 1 hecta mặt nước nuôi cá thu được ít nhất cũng 500.000USD/vụ, một năm 2 vụ là thu về được 1 triệu USD. Tôi hỏi bạn, có làm gì bằngnuôi cá không? Nông dân nuôi cá trúng mùa có nhà lầu, xe hơi là chuyện dễ nhưbỡn. Dĩ nhiên, lĩnh vực đầu tư này cũng cần vốn không nhỏ. Vậy thì con cá cólàm nên tội gì đâu?

Thời thế tạo anh hùng

Sau khi tái cấu trúc, ông có thể chia sẻ tình trạng củaBình An?

Tôi không còn trực tiếp điều hành Bình An nữa, nhưng tôi biếtCông ty vẫn tập trung nuôi, chế biến cá, sản xuất thức uống Collagen rất tốtsau khi được tái cấu trúc. Tôi mừng vì những gì vợ tôi đã xây dựng tiếp tụcđược phát triển. Tôi đặt cho mình sứ mệnh tiếp tục đến với những công ty yếukém khác để tái cấu trúc. Thay vì đi chùa thì tôi làm mấy việc này, chẳng lãnhđồng xu cắc bạc nào cả (dù ở vài doanh nghiệp tôi có giữ vị trí Chủ tịch Hộiđồng Quản trị với quyền lực thật sự). Không vì tiền, chỉ là tôi vui và cảm thấyđó là điều nên làm.

Vậy ông xem việc tái cấu trúc các doanh nghiệp là nghềmới của mình trong tương lai?

Sức người có hạn, sau mỗi lần tái cấu trúc, tôi giao lại chonhững người điều hành thực sự của nó. Riêng ở Bình An, cơ nghiệp bao năm của vợtôi, tôi đã từ nhiệm tất cả đến giờ phút này (vì yêu cầu tất yếu của M&A).Tôi chỉ còn là một cổ đông nhỏ. Có đối tác Mỹ hỏi tôi học ngành gì mà dám đitái cấu trúc một loạt mấy công ty. Tất cả là kinh nghiệm xương máu thôi. Bảnthân tôi cũng rất hào hứng khi giúp các công ty cùng ngành tái cấu trúc để cóthể tồn tại như Thủy sản Phương Nam, Công ty Thực phẩm Sông Hậu, Thủy sản MinhTrí (Vĩnh Long), Ngư Long (Đồng Tháp). Nhưng tôi sẽ ngưng công việc này trongtương lai không xa để quay về điều hành Thủy sản Phương Nam.

Trong quá trình tái cấu trúc doanh nghiệp và tái cơ cấunợ, ông nghĩ mình được thuận lợi và khó khăn gì?

Khi tôi làm đề án tái cấu trúc mấy doanh nghiệp trong ngành,có ngân hàng nói tôi là tư nhân mà làm tái cấu trúc gì, chuyện đó là của Nhànước. Nhưng tôi quan niệm việc cấp bách thì không của riêng ai, huống chi Nhànước cũng đang hỗ trợ doanh nghiệp rất nhiều. Tôi lấy ví dụ, hồi xưa, nợ ngắnhạn quá ngắn (1 năm), con cá chưa kịp lớn thì nợ đã đến hạn. Bây giờ, Chính phủcho kéo giãn nợ từ 1 năm thành 3 năm, còn nợ dài hạn thì từ 12 năm thành 15năm, lãi suất cũng giảm, chỉ còn 7%, so với thời gian Bình An gặp nạn là hơn20%. Tôi nghĩ Thống đốc Nguyễn Văn Bình đã có quyết sách rất thiết thực vềnhững điều này. Nhân cơ hội này mình cứ làm tới. Và còn nhiều sự giúp đỡ xungquanh nhưng tôi xin không nêu đích danh.

Nếu về Công ty Thủy sản Phương Nam, ông sẽ làm gì?

Phương Nam là công ty thủy sản tư nhân đứng thứ hai về kimngạch xuất khẩu tôm trong cả nước, không thua gì các doanh nghiệp Nhà nước. Lúctôi tái cấu trúc công ty này, người ta bàn ra tán vào, nói tôi là “lo cho ốcchưa xong, đi lo cho sò”. Tôi vẫn cứ làm, vì thấy tình trạng Phương Nam khi đóbi đát quá.

Các ngân hàng tìm thứ gì siết nợ được ở Phương Nam thì siết. Nhưngbây giờ, sau 8 tháng tái cấu trúc, chúng tôi bắt đầu tập trung vào kinh doanhvà chứng minh cho mọi người thấy khả năng tái phát triển của công ty này. Tôiđang là cổ đông lớn, giữ 35% cổ phần công ty này và vào vị trí Phó Chủ tịch.Trước mắt, hơn 80 khách hàng đã quay lại với Phương Nam, nhu cầu khá lớn đếnnỗi chúng tôi chẳng cần tiếp thị ở hội chợ để tìm khách.

Sau vụ việc Bình An, mà như ông nói là bị ai đó giậtdây, ông nghĩ thế nào về sự cạnh tranh trong ngành này?

Ba tôi ở dưới nhà “mần” khô cá tra để bán. Một kí khô cá tralà 200-300 ngàn, trong khi doanh nghiệp làm cá chuyên nghiệp đầu tư rất nhiều,cực nhọc rất nhiều, lúc xuất hàng qua Mỹ chỉ thu về 2,6 USD/kg (tương đương50.000 đồng). Đó là do cạnh tranh không lành mạnh về giá. Rồi từ đó, Mỹ đặtnghi vấn mình được Nhà nước bảo hộ phá giá. Chuyện này có đâu! Lỗi ở doanhnghiệp hết. Cạnh tranh không lành mạnh, làm suy yếu lẫn nhau. Vậy thì về làmkhô bán cho dân mình còn sướng hơn xuất khẩu.

Tôi thấy lạ, doanh nghiệp mìnhvẫn còn tư duy đánh nhau trong cái ao nhà. Quan điểm của tôi là nếu giỏi thì điđá gà ngoài. Đó là chưa kể đến chuyện thương lái Trung Quốc chỉ cần qua đâytăng giá tôm lên một chút, vài ngàn đồng thôi, là có thể gom hết của nông dân.Mình lo đánh nhau, không lo chuyện này là chết chứ chẳng chơi.

Vậy ông sẽ làm gì để hiện thực hóa điều ông vừa nói?

Tôi sẽ dành sức lực cho Công ty Phương Nam. Và từ công ty nàytôi sẽ tạo ra một nhóm, nơi mà các doanh nghiệp Việt cùng ngành sẽ không cạnhtranh bán phá giá, không gian lận thương mại, hỗ trợ nhau hướng đến phát triểnbền vững, hỗ trợ người nông dân và triển khai bao tiêu sản phẩm.

Bây giờ, một mình ông cáng đáng mọi thứ?

Đâu có, sắp nhỏ cũng phụ tôi rất nhiều. Con trai tôi đang ở Mỹđể tìm kiếm, giao dịch với các bạn hàng. Còn con dâu đang làm trợ lý cho tôi.Nhưng tôi không muốn gia đình mình lên mây xanh hay xuống địa ngục nữa. Chúngtôi chỉ xin được Bình An.

Nguồn Gafin/Nhịp cầu đầu tư