Thế hệ kế thừa ở Reliance

Mỗi năm cuộc họp cổ đông thường niên của  Berkshire Hathaway  luôn là một trong những sự kiện được trông đợi nhất hành tinh khi thu hút hàng chục ngàn nhà đầu tư từ trên khắp thế giới về tề tựu ở Omaha, bang Nebraska, Mỹ để được nghe những lời vàng từ ông chủ của nó là nhà đầu tư huyền thoại Warren Buffett. Ở Ấn Độ, đại hội cổ đông thường niên của Reliance Industries cũng thu hút hàng ngàn cổ đông từ hàng chục quốc gia về tề tựu chỉ mong được diện kiến vị doanh nhân xuất sắc Mukesh Ambani, Chủ tịch Hội đồng Quản trị kiêm Giám đốc Điều hành Reliance Industries.

Mukesh - thuộc Top 10 tỉ phú thế giới và là người đàn ông giàu thứ 2 châu Á với tài sản ròng 91 tỉ USD, theo Bloomberg Billionaires Index - là thế hệ kế thừa thứ 2 ở Reliance Industries. Cha của ông, Dhirubhai Ambani là người sáng lập nên Reliance Industries và đã đưa một công ty thương mại và dệt may nhỏ trở thành đế chế khổng lồ ở Ấn Độ nhờ khả năng đánh hơi các cơ hội đầu tư và kinh doanh. Sau khi Dhirubhai qua đời, Reliance Industries đã tiếp tục bành trướng mạnh mẽ trở thành tập đoàn đa quốc gia lớn nhất Ấn Độ dưới sự lãnh đạo của Mukesh Ambani với 3 mũi nhọn chính: năng lượng, bán lẻ và viễn thông - kỹ thuật số.

Reliance Indusries có ảnh hưởng rất lớn đến nền kinh tế Ấn Độ. Với vốn hóa thị trường hơn 200 tỉ USD, doanh thu của tập đoàn này tương đương 3% GDP của Ấn Độ. Trong số 500 doanh nghiệp đại chúng lớn nhất nước này, Reliance chiếm 6% doanh số và lợi nhuận, 7% tổng vốn hóa thị trường và 18% hoạt động đầu tư vốn. Jio, công ty viễn thông của Reliance, đang cung cấp dịch vụ cho 410 triệu người Ấn Độ và là một trong nhiều canh bạc khổng lồ của Mukesh (ông đã chi 32 tỉ USD vào Jio), mang đến lợi nhuận kếch xù cho Reliance trong nhiều năm qua. Reliance Retail Ventures cho đến nay cũng là doanh nghiệp bán lẻ lớn nhất Ấn Độ, với 15.000 cửa hàng, đang điều hành các siêu thị điện tử tiêu dùng, thực phẩm, thời trang, trang sức, giày dép, quần áo... cũng như nền tảng bán lẻ online JioMart. Các công ty hóa dầu và lọc dầu của Reliance cũng nằm trong những doanh nghiệp lớn nhất thế giới. Những canh bạc táo bạo như vậy đã đưa Reliance đụng độ trực diện với các công ty lớn từ Vodafone đến Amazon, nhờ đó đã mang đến tiếng tăm cho Mukesh. “Tôi nghĩ ông là doanh nhân phi thường nhất trong thế hệ của ông tại Ấn Độ và cũng là trong Top 2-3 trên thế giới”, Nandan Nilekani, đồng sáng lập Infosys, nhận xét.

Với quy mô và tầm quan trọng như thế, bất cứ thay đổi nào ở cấp lãnh đạo tại Reliance cũng sẽ tác động đến cả nền kinh tế Ấn Độ. Đó là lý do cuộc họp cổ đông thường niên năm nay, thường tổ chức vào tháng 6 hoặc tháng 7 hằng năm, càng thu hút sự chú ý khi Mukesh đã 65 tuổi và đang trong quá trình chuyển giao sang thế hệ kế thừa thứ 3. Điều khiến cổ đông thắc mắc là đến giờ này thời điểm diễn ra đại hội cổ đông thường niên vẫn chưa được “lên lịch”, một số ý kiến cho rằng sự chậm trễ này có thể có liên quan đến câu chuyện chuyển giao quyền lực ở Reliance.

Từ cuối năm ngoái, tại sự kiện Reliance Family Day, Mukesh Ambani lần đầu tiên công khai về kế hoạch chuyển giao cho thế hệ kế thừa trẻ hơn. Tại sự kiện này, ông tuyên bố Reliance sẽ trở thành một trong những tập đoàn đa quốc gia Ấn Độ hùng mạnh và tiếng tăm nhất trên thế giới trong những năm tới, nhờ vào dấn thân vào mảng năng lượng xanh và sạch, cũng như sự tăng trưởng mạnh mẽ của các mảng bán lẻ và viễn thông. “Reliance đang trong quá trình chuyển giao quyền lực quan trọng từ thế hệ đi trước sang thế hệ lãnh đạo trẻ hơn và quá trình này sẽ tăng tốc nhanh hơn”, ông nói.

Gần đây, 3 người con của ông gồm cặp song sinh Akash và Isha (30 tuổi) và con trai út Anant (26 tuổi) đã được đề bạt lên các vị trí quan trọng trong Tập đoàn. Cuối tháng 6 vừa qua, Reliance tuyên bố Akash sẽ thay Mukesh giữ chức Chủ tịch Hội đồng Quản trị của Jio Infocomm - doanh nghiệp đã lột xác nền kinh tế số Ấn Độ bằng cách cung cấp dịch vụ dữ liệu di động siêu rẻ vào năm 2016. Mukesh vẫn giữ ghế Chủ tịch Hội đồng Quản trị ở công ty mẹ Jio Platforms. Một số nguồn tin cũng cho hay Isha sẽ trở thành Chủ tịch Hội đồng Quản trị ở Reliance Retail Ventures. Akash và Isha đều là thành viên Hội đồng Quản trị của Reliance Retail Ventures và Jio Platforms kể từ tháng 10/2014. Anant cũng được cho là sẽ được giao điều hành một phần mảng năng lượng tại Tập đoàn. Anant đang là thành viên Hội đồng Quản trị của các công ty năng lượng tái tạo, dầu mỏ và hóa chất của Reliance Industries.

Những người con của Mukesh được đánh giá là hạt giống tốt trong giới kinh doanh. Tốt nghiệp Đại học Brown, Akash ghi dấu ấn trong các nỗ lực tạo ra hệ sinh thái số xung quanh dịch vụ 4G của Jio và tung ra điện thoại JioPhone tập trung vào thị trường Ấn Độ vào năm 2017 nhằm chuyển người sử dụng từ 2G lên 4G. Doanh thu và lợi nhuận ròng của Jio trong năm tài chính kết thúc vào tháng 3/2022 đã tăng lần lượt 10,3% và 23% so với năm trước đó.

Trong khi đó, Isha, tốt nghiệp Đại học Yale và từng là chuyên gia tư vấn tại McKinsey, đã thúc đẩy bước đột phá thương mại điện tử của Reliance vào ngành bán lẻ thời trang vào năm 2016 khi thành lập cổng mua sắm trực tuyến Ajio. Isha và Akash cũng tham gia vào việc thâu tóm một loạt các startup. Cặp song sinh này từng có mặt trong đội ngũ thương thảo với Meta khi hãng này quyết định đầu tư gần 6 tỉ USD vào Jio Platforms. Tại các cuộc họp cổ đông thường niên những năm gần đây, Isha và Akash phụ trách giới thiệu các sản phẩm mới và trình diễn nhiều ứng dụng công nghệ như thực tế ảo.

Bằng cách đưa 3 người con vào các vị trí chính thức tại Tập đoàn, Mukesh muốn tránh phạm phải cùng sai lầm của cha mình. Sau sự ra đi đột ngột của cha mà không để lại di chúc vào năm 2002, Mukesh đã rơi vào cuộc chiến giành quyền kiểm soát Reliance với người em trai Anil. Đến năm 2005, người mẹ đã phải dàn xếp bằng cách chia tách tài sản trong Công ty. Theo đó, Mukesh Ambani được chia mảng lọc dầu, hóa dầu, dầu khí và mảng dệt trong khi Anil nhận về mảng viễn thông, quản lý tài sản, giải trí và năng lượng. Nhưng mối thù địch giữa 2 anh em vẫn cứ dai dẳng, kéo theo những trận chiến pháp lý gay gắt và các thương vụ bị trục trặc do bất hòa giữa 2 anh em.

Mukesh không muốn điều đó xảy ra cho các con của mình. “Đó là một quá trình kế thừa được chuẩn bị rất kỹ lưỡng. Mukesh Ambani muốn đảm bảo tính liên tục của đế chế kinh doanh. Hiện tại, sẽ không có gì thay đổi với Tập đoàn nhưng Mukesh sẽ có mặt ở đó để dẫn dắt thế hệ lãnh đạo kế tiếp”, ông Sankaran Manikutty, cựu Giáo sư từng giảng dạy tại Viện Quản trị Ấn Độ ở Ahmedabad, nhận định.

Cuộc chuyển giao quyền lực diễn ra tại một thời điểm cực kỳ quan trọng cho Reliance khi Tập đoàn đang đặt các canh bạc khổng lồ vào mảng thương mại điện tử, năng lượng xanh và bành trướng mảng bán lẻ khắp Ấn Độ. Vào năm 2020, Jio Platforms đã gọi được hơn 25 tỉ USD từ các nhà đầu tư lớn của Thung lũng Silicon là Google và Meta Platforms. Tập đoàn cũng có tham vọng đối đầu với Amazon.com ở Ấn Độ. Ở mặt trận năng lượng xanh, Mukesh đang cạnh tranh gay gắt với ông trùm than đá và cơ sở hạ tầng Gautam Adani. Để có phần thắng trong sân chơi này, Mukesh đang dốc hàng tỉ USD vào toàn bộ chuỗi giá trị của năng lượng mặt trời, pin và hydro. 

Quá khứ cho thấy không phải mọi canh bạc của Mukesh đều thành công. Một thương vụ được trông đợi với Saudi Aramco đã thất bại. Nỗ lực tiếp quản nhà bán lẻ gặp khó khăn Future Retial cũng đang là mớ bòng bong. Một số chuyên gia phân tích thậm chí đặt dấu hỏi về sự khôn ngoan của Reliance trong các thương vụ M&A gần đây. Thậm chí một nhà phân tích còn mô tả chiến lược M&A này là “cứ tiêu tiền rồi cầu nguyện?”. Mukesh nói rằng không thể chỉ suy nghĩ trong ngắn hạn mà phải có tầm nhìn trong hàng thế kỷ.

Giống như cha mình, Mukesh luôn thích đặt cược vào các siêu dự án đầy rủi ro (nhưng có cơ hội mang lại lợi nhuận cao) ở Ấn Độ. Mảng viễn thông - kỹ thuật số, chẳng hạn, đòi hỏi Mukesh phải đầu tư số tiền khổng lồ. Có thể thấy, tài sản của mảng này hiện giờ là 49 tỉ USD, theo số liệu của Bloomberg, tăng từ mức gần như bằng 0 cách đây 1 thập kỷ.

Mức đầu tư khủng cũng có nghĩa là tỉ suất lợi nhuận trên vốn đầu tư của Tập đoàn khá khiêm tốn: dưới 10% mỗi năm trong 1 thập kỷ qua. Tuy nhiên, Reliance có chi phí vốn rất tốt nhờ lợi nhuận hoạt động cao và nợ rất ít, một lợi thế được đánh giá là mang lại giá trị lớn cho thế hệ kế thừa. Fitch Ratings cũng đánh giá tín nhiệm ngoại tệ của Reliance ở mức BBB, cao hơn 1 bậc so với nợ quốc gia của Ấn Độ. Lợi nhuận ở mảng lọc dầu ở đang ở mức cao mặc cho việc áp thuế xuất khẩu xăng dầu gần đây của Chính phủ. Jio cũng đang có lượng khách hàng đông đảo. Mảng bán lẻ của Reliance cũng đang sinh lợi và bành trướng mạnh mẽ. 

Một thuận lợi khác cho thế hệ kế thừa là Reliance có một dàn quản lý kỳ cựu và rất trung thành. Nhưng ngày Mukesh lui hẳn về hậu trường sẽ là mất mát lớn cho Reliance. Bởi lẽ, Mukesh luôn được xem là động lực chính đằng sau mọi mặt hoạt động của Reliance từ chiến lược cho đến tài chính. Ông được đánh giá là có khả năng giải quyết các vấn đề phức tạp nảy sinh từ tư pháp, chính trị, kinh tế của Ấn Độ tốt hơn bất cứ ai. Dù ở trong mảng viễn thông, năng lượng hay bán lẻ, ông cũng lèo lái Reliance một cách thành công, hưởng lợi từ vô số các quy định mà làm khốn khổ những đối thủ khác. Có được năng lực này sẽ là một yêu cầu quan trọng đối với vị trí đứng đầu ở Reliance. “Tôi chắc chắn dù cho ai là lãnh đạo kế tiếp - Isha, Akash hay Anant thì cũng sẽ làm giàu thêm di sản quý giá của Reliance”, Mukesh nói.