Sự thật Công thư 1958 của cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng

Nội dung phỏng vấn thạc sĩ Hoàng Việt - một nhà nghiên cứu lâu năm về biển Đông - để bạn đọc hiểu rõ các vấn đề về công thư của cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng gửi Thủ tướng Chu Ân Lai ngày 14-9-1958.

Xin ông cho biết về bối cảnh ra đời cũng như mục đích của công thư ngày14-9-1958 mà cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng gửi cho Tổng lý Quốc vụ viện Chu Ân Lai?

- Trong thời gian từ năm 1956 đến năm 1965, lúc này sự can thiệp của Hoa Kỳ vàochiến tranh Việt Nam ngày càng lên cao, Việt Nam Dân chủ cộng hòa (VNDCCH) phải tận dụng tất cả mọinỗ lực để giành chiến thắng trên chiến trường.

Với sức mạnh hạn chế của mình, VNDCCH đã phải tranh thủ sự giúp đỡ của các quốcgia khác, đặc biệt là từ Trung Quốc, một quốc gia vốn nằm cạnh Việt Nam, và cũng là một trong các"anh cả" của chủ nghĩa cộng sản. Đã có nhiều sự phối hợp từ quân đội VNDCCH và Giải phóng quânTrung Quốc.

Năm 1949, lực lượng quân sự của VNDCCH đã giải phóng Trúc Sơn (thuộc lãnh thổ củaTrung Quốc) từ tay của Quốc dân đảng và sau đó trao lại cho Giải phóng quân Trung Quốc.

Rồi năm 1957, Hồng quân Trung Quốc đã chiếm đảo Bạch Long Vĩ rồi sau đó trao trảlại cho phía VNDCCH.

Phía Trung Quốc còn nhắc là Việt Nam chiến đấu không chỉ bảo vệ lãnh thổ của ViệtNam, mà còn đối với cả lãnh thổ Trung Quốc trước sự đe dọa của Hoa Kỳ.

Lúc này trật tự thế giới được chia thành hai phe: tư bản chủ nghĩa do Hoa Kỳ đứngđầu và xã hội chủ nghĩa do Liên Xô, Trung Quốc đứng đầu.

Sau khi CHND Trung Hoa chiến thắng Quốc dân đảng, Quốc dân đảng phải chạy sang ĐàiLoan, CHND Trung Hoa muốn giải phóng Đài Loan bằng vũ lực, nhưng Hoa Kỳ đã trợ giúp cho Đài Loan,từ đó đã dẫn đến cuộc chiến giành các đảo Kim Môn, Mã Tổ.

Năm 1958 cũng là năm đầu tiên của Hội nghị công ước luật biển lần thứ nhất nhómhọp, các quốc gia tranh cãi các quan điểm pháp lý về các vùng biển khác nhau.

Phía Hoa Kỳ cho rằng lãnh hải chỉ bao gồm 3 hải lý, còn Trung Quốc và một số quốcgia khác ủng hộ quan điểm lãnh hải có chiều rộng 12 hải lý.

Chính vì vậy, Thủ tướng Trung Quốc Chu Ân Lai đã đưa ra một công hàm để khẳng địnhchiều rộng lãnh hải của Trung Quốc là 12 hải lý mà ta thấy Thủ tướng Phạm Văn Đồng có nhắc đếntrong công thư ngày 14-9-1958 của mình.

Trong tinh thần ủng hộ Trung Quốc, Thủ tướng Phạm Văn Đồng đã có thư phúc đáp choviệc đồng ý công nhận "hải phận"- tức lãnh hải của Trung Quốc là 12 hải lý.

Như vậy, công thư này cho thấy nó mang một sự cam kết về mặt chính trị hơn là vềpháp lý, đây cũng là một hình thức mà các nước xã hội chủ nghĩa thường hay sử dụng để thể hiện tìnhđoàn kết trong tinh thần anh em trong phong trào vô sản quốc tế.

Vậy tại sao Trung Quốc lại có lập luận khác về giá trị pháp lý của công thưnày?

- Sau này, phía Trung Quốc hay sử dụng công thư này để biện minh rằng Việt Nam đãchính thức công nhận chủ quyền của Trung Quốc đối với hai quần đảo Hoàng Sa, Trường Sa. Họ cũngbiện minh rằng khi CHXHCN Việt Nam bác bỏ điều này và cho rằng Việt Nam có đầy đủ chủ quyền mộtcách hợp pháp đối với Hoàng Sa, Trường Sa tức là Việt Nam đã vi phạm tới nguyên tắc estopel (tức làViệt Nam không thể đã thừa nhận lúc năm 1958 rồi sau này lại không thừa nhận, như vậy là mâu thuẫntrong lập luận của mình).

Để phân tích về giá trị pháp lý của công thư, ta thấy như sau:

Thứ nhất, công thư này nhằm trả lời cho một công hàm của Chính phủ Trung Quốc doThủ tướng Chu Ân Lai ký về việc "công nhận hải phận 12 hải lý" là một tuyên bố đơn phương. Yếu tốchủ yếu trong tuyên bố đơn phương là việc thể hiện sự mong muốn. Sự thể hiệnmong muốn này cầnphải được giải thích bằng cách phân tích đối tượng và mục tiêu của tuyên bố đơn phương này trongcác diễn biến lịch sử.

Việc giải thích ý chí của một quốc gia trong một tuyên bố đơn phương như vậy cầnphải được diễn giải một cách thận trọng, và đối tượng của sự cam kết trong tuyên bố đơn phương đóphải được xác định chính xác. Lịch sử hình thành và ra đời của công thư như đã được trình bày ởtrên.

Vậy công thư này có thể được hiểu là một tuyên bố từ bỏ chủ quyền của phía VNDCCHkhông? Đối với các yêu sách về lãnh thổ trong luật quốc tế, cũng như sự từ bỏ các yêu sách đó phảiđược trình bày một cách rõ ràng và không có suy diễn. Tuy nhiên, công thư do Thủ tướng Phạm VănĐồng ký này không chứa đựng bất kỳ sự từ bỏ rõ ràng nào về chủ quyền đối với Hoàng Sa, Trường Sa.Nội dung công thư không thể hiện một sự bắt buộc từ bỏ chủ quyền.

Và thêm nữa, đối với các sự chuyển nhượng lãnh thổ, thì Thủ tướng VNDCCH không cóthẩm quyền quyết định việc ấy, mà phải là cơ quan quyền lực tối thượng ở Việt Nam là Quốc hội. Vàcuối cùng, VNDCCH không thể quyết định hoặc chuyển giao một thứ mà VNDCCH không có thẩm quyền quảnlý theo công pháp quốc tế, và cũng không kiểm soát nó trong thực tế.