Quý I: Thu, chi ngân sách vẫn nóng

Ngân sách, một trong những vấn đề cần được lưu ý, PGS.TS Nguyễn Đức Thành, Viện trưởng Viện Nghiên cứu kinh tế và Chính sách (VEPR), ngày 10.4, cho biết tại Công bố Báo cáo Kinh tế vĩ mô quý I/2018.

Quý I, tổng thu ngân sách tính đến ngày 15.3, ước đạt 216,7 nghìn tỷ đồng. Trong đó, thu nội địa là 175,5 nghìn tỷ đồng, chiếm tới gần 81,0% tổng thu, số liệu từ Tổng cục Thống kê.

Theo đó, các khoản thu nội địa lớn, gồm thu từ doanh nghiệp ngoài quốc doanh là 383, nghìn tỷ đồng, thu từ doanh nghiệp FDI là 36,8 nghỉn tỷ đồng, thu từ doanh nghiệp Nhà nước là 33 nghìn tỷ đồng. 

Thế nhưng, tổng chi ngân sách nhà nước chỉ ước đạt 229,1 nghìn tỷ đồng, bằng 16,5% dự toán năm. Trong đó, chi thường xuyên bằng 173,2 nghìn tỷ đồng, chiếm tới 75,6% tổng chi. Nguồn nội lực cho phát triển kinh tế dài hạn là chi đầu tư phát triển chỉ chiếm 14,2% tổng chi ngân sách nhà nước.

Điều này, theo PGS Thành, một mặt cho thấy quy trình phân bổ dự toán chi tiêu đầu tư công vẫn còn rất chậm. Nhưng mặt khác, thực trạng này tiếp tục phản ảnh sự thiếu cân bằng của tổng chi ngân sách.

Báo cáo Kinh tế vĩ mô quý I ghi nhận cơ cấu thu ngân sách những năm gần đây đã được điều chỉnh cho phù hợp tình hình mới. Số liệu dự toán ngân sách nhà nước qua các năm của Bộ Tài chính thể hiện rõ sự dịch chuyển cơ cấu nguồn thu ngân sách trong bối cảnh thế giới nhiều biến động.

Dự toán nguồn thu dầu thô được điều chỉnh giảm dần qua các năm 2015-2017, sau cuộc khủng hoảng giá dầu từ cuối năm 2014, từ 10,2% năm 2015 xuống 5,4% và 3,2% lần lượt trong các năm 2016 và 2017.

Theo báo cáo này, Chính phủ trong năm 2018, vẫn giảm dự toán thu ngân sách từ dầu thô còn 2,7% trong bối cảnh giá dầu dần phục hồi. PGS Thành cho đây là “chủ trương đúng” khi giảm sự phụ thuộc của thu ngân sách nhà nước vào nguồn tài nguyên thiên nhiên có hạn.

Chính phủ, để thu hút đầu tư tư nhân và FDI, đã liên tiếp hạ thuế suất thuế thu nhập doanh nghiệp những năm gần đây nên tỷ trọng nguồn thu từ loại thuế này cũng giảm dần. Và để bù đắp cho sự sụt giảm tổng thu ngân sách, Chính phủ buộc phải tăng các khoản thu nội địa khác.

Cùng với đó, Bộ Tài chính đã đề xuất dự thảo tăng thuế suất VAT. Tuy nhiên, ông Thành cho rằng việc tăng thuế suất VAT một mặt tăng gánh nặng thuế lên người dân, gián tiếp đẩy một bộ phận vào khu vực kinh tế phi chính thức; mặt khác cũng không đảm bảo sẽ tăng được tỷ trọng thu thuế VAT trong tổng thu ngân sách.

Để đảm bảo cân đối thu chi, người đứng đầu VEPR cho rằng cần cải thiện nguồn thu thông qua tăng hiệu quả hành thu, tăng hiệu quả thu trên các loại thuế đã có và thuế suất hiện thời, thay vì vội vã áp thêm các loại thuế mới hoặc tăng thuế suất. Việc này cần có sự cải cách ngay trong nội bộ ngành thuế. 

Một giải pháp đi liền là duy trì nỗ lực kiểm soát tiêu ngân sách, đặc biệt là chi thường xuyên. Bởi vì, chi thường xuyên luôn ở mức cao trên 70% tổng chi qua các năm, một phần nguyên nhân tới từ bộ máy nhà nước và đoàn thể cồng kềnh, lãng phí, kém hiệu quả.

Thâm hụt ngân sách và nợ công luôn là mối quan tâm hàng đầu của người dân. Tuy nhiên,  nguồn lực cho phát triển kinh tế dài hạn là chi đầu tư phát triển chưa có nhiều cải thiện.

PGS. TS Thành cho rằng, Chính phủ cần tiếp tục thực hiện các biện pháp quyết liệt để thắt chặt chi thường xuyên như các chính sách tinh giảm biên chế, sắp xếp lại và tinh giản bộ máy, hạn chế chi tiêu cho các tổ chức đoàn thể, thoái vốn khỏi các doanh nghiệp nhà nước như đã và đang thực hiện.

Trên thực tế, thu ngân sách từ hoạt động xuất nhập khẩu trong dự toán ngân sách được điều chỉnh giảm về tỷ trọng trong bối cảnh Việt Nam đã hội nhập sâu rộng với thế giới. Việc cắt giảm hàng rào thuế quan thương mại là điều kiện bắt buộc khi Việt Nam tham gia ký kết các Hiệp định thương mại song phương hay đa phương.

Chính phủ buộc phải tăng các thu nội địa như thuế thu nhập cá nhân, thuế bảo vệ môi trường, thu về nhà đất… để bù đắp cho sự suy giảm tỷ trọng thu ngân sách từ hoạt động xuất nhập khẩu và từ dầu thô.

Chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan cho rằng sức ép của ngân sách, đặc biệt là chi thường xuyên, là quá lớn, bắt buộc phải cải cách bộ máy nhà nước. Quản trị quốc gia cần phải tăng cường tính minh bạch, trách nhiệm giải trình, tính hiệu năng của bộ máy.

Để tăng thu ngân sách, có thể bán bớt bán tài sản nhà nước, nhưng tiền đó không nên dùng trở lại nuôi bộ máy nhà nước mà phải sử dụng cho việc tiếp tục cải cách hành chính, tăng đầu tư công và cải cách giáo dục, đào tạo. Tới đây, để cạnh tranh được với thế giới, bà Lan cho rằng, vấn đề số 1 vẫn là thể chế, từ đó mới giúp cho nền kinh tế nâng cao năng lực cạnh tranh, còn nếu chỉ nói đến cải thiện môi trường kinh doanh là chưa giải quyết đến gốc rễ vấn đề.