Nước biển miền Trung 'đạt chuẩn' để tắm và nuôi thủy sản

8h sáng 22/8, Bộ Tài nguyên và Môi trường chủ trì hội nghị công bố hiện trạng môi trường biển từ Hà Tĩnh đến Thừa Thiên - Huế, sau sự cố xả thải của Formosa làm hải sản chết hàng loạt.

​Chủ trì hội nghị là Bộ trưởng Tài nguyên và Môi trường Trần Hồng Hà, cùng các ông Châu Văn Minh (Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam), Võ Tuấn Nhân (Thứ trưởng Tài nguyên) và đại diện lãnh đạo tỉnh Quảng Trị.

Trước đó tại tại cuộc họp báo ngày 30/6, Chính phủ công bố thủ phạm khiến cá biển miền Trung chết hàng loạt là Công ty Gang thép Hưng nghiệp Formosa Hà Tĩnh. Doanh nghiệp đã thừa nhận sai phạm, chấp nhận đền bù 500 triệu USD để khắc phục hậu quả. Tuy nhiên, câu hỏi chất lượng biển miền Trung thế nào, người dân tắm và ăn cá đánh bắt trong phạm vi 20 hải lý trở xuống có làm sao không thì còn bỏ ngỏ.

Giáo sư Mai Trọng Nhuận, nguyên Giám đốc Đại học Quốc gia Hà Nội, trình bày bản báo cáo kết quả đánh giá hiện trạng môi trường biển 4 tỉnh miền Trung từ Hà Tĩnh đến Thừa Thiên - Huế. Để có kết quả này, nhóm nghiên cứu đã thực hiện 6 phương pháp tiếp cận. Trong đó các nhà khoa học đã thực hiện quan trắc nước biển (tầng mặt, tầng giữa, tầng đáy) trầm tích, màng bám keo tụ, hệ sinh thái và sinh vật biển. Nhóm đã lấy 211 điểm lấy mẫu.
 
Về mẫu nước, có tất cả 36 tuyến khảo sát với tổng số 146 điểm lấy mẫu trên tổng chiều dài khoảng 348 km biển, trong đó 32 tuyến khảo sát ra đến độ sâu 30 m; 96 điểm quan trắc (64 điểm ven bờ cách bờ biển từ 1,5 đến 5 km, 32 điểm gần bờ cách bờ biển 10 km). Có 4 tuyến khảo sát đặc biệt ra đến độ sâu 60 m nước với tổng số 44 điểm quan trắc (8 điểm ven bờ, 36 điểm gần bờ); 6 điểm quan trắc trong các đầm phá, làng ven bờ như Tam Giang - Cầu Hai, Lập An.

Thông số quan trắc căn cứ quy chuẩn Việt Nam và các thông số đặc trưng của sự cố môi trường như Phenol, Cn, Fe…

Sau khi chiếu một loạt thông số kỹ thuật, ông Mai Trọng Nhuận giải thích, kết quả quan trắc đánh giá hiện trạng, diễn biến và mức độ ô nhiễm của môi trường biển, hệ sinh thái và ven biển 4 tỉnh miền Trung cho thấy, các thông số đặc trưng môi trường biển, trầm tích biển ở phần lớn khu vực nằm trong giới hạn quy định quy chuẩn Việt Nam, đạt chuẩn với vùng bãi tắm, thể thao dưới nước nuôi trồng thủy sản và bảo tồn thủy sinh.

Một số khu vực có dòng xoáy cục bộ như Sơn Dương, phía đông của Nhật Lê (hòn Sơn Chà), khả năng phân tán chất trong nước kém hơn, đồng thời khả năng tích lũy độc tố trong trầm tích cao hơn cần được theo dõi, giám sát chặt chẽ. Sự kiểm soát chặt chẽ các nguồn phát thải từ đất liền và do cơ chế làm sạch tự nhiên của môi trường, hàm lượng các chất ô nhiêm từ sự cố môi trường đang có xu hướng giảm. Hệ sinh thái rạn san hô, cỏ biển và nguồn lợi hải sản ở khu vực sau những tác động của sự cố môi trường bị suy thoái mạnh cả về đa dạng sinh học và quy mô nay bắt đầu có sự phục hồi tích cực.

Về chất lượng hải sản đánh bắt, theo số liệu giám sát của Bộ Y tế từ ngày 28/4 đến tháng 8//2016 kết quả kiểm nghiệm đánh giá mức độ an toàn của các mẫu hải sản lấy tại 4 tỉnh miền Trung cho thấy, hàm lượng một số chất ô nhiễm trong hải sản đã giảm dần theo thời gian. Thời gian tới, Bộ Y tế sẽ cùng Bộ Nông nghiệp giám sát hải sản đánh bắt tại các vùng biển an toàn được Bộ Tài nguyên công bố.

Để tiếp tục theo dõi đánh giá diễn biến chất lượng môi trường và các hệ sinh thái biển ven bờ khu vực miền Trung, giám sát nguồn tác động từ dự án, khu công nghiệp, cơ sở sản xuất, Bộ Tài nguyên sẽ triển khai đồng bộ hoạt động quan trắc, giám sát trên biển, trên đất liền, nhất là nguồn phát thải từ Formosa. 

Bộ cũng sẽ kết nối dữ liệu, xây dựng hệ thống thông tin, cơ sở dữ liệu và ứng dụng công nghệ hiện đại để giám sát cảnh báo ô nhiễm môi trường biển. Bộ huy động sự tham gia của các bộ ngành, cộng đồng dân cư trong giám sát nguồn xả thải môi trường. Các doanh nghiệp trong quá trình đầu tư cần tuân thủ nghiêm quy định của pháp luật, trong đó có pháp luật về bảo vệ môi trường.

PGS.TS Trịnh Văn Tuyên, Viện trưởng Công nghệ Môi trường (Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam, thông tin, sau sự cố thủy sản chết hàng loạt ở miền Trung, Bộ Tài nguyên cùng các cơ quan quản lý nhà nước đã lập ra hội đồng để đánh giá chất lượng môi trường biển. Đây là nhiệm vụ cực kỳ quan trọng. Cách lấy mẫu sáng tạo, phù hợp với điều kiện Việt Nam.

Theo TS Tuyên, trước đây khi chưa biết nguyên nhân cá chết như thế nào, Bộ Tài nguyên đã đưa ra một vùng rộng để nghiên cứu từ Hà Tĩnh đến Huế và một số tỉnh khác. Khi đó các đối tượng nghiên cứu cũng khác. Tuy nhiên, khi có nguyên nhân rõ ràng thì các đối tượng nghiên cứu và phân tích nhiều hơn, ví dụ trầm tích được đưa vào phân tích. Hệ sinh thái biển được đưa thêm vào để làm rõ. 

Phạm vi nghiên cứu cũng được co hẹp, chỉ tập trung vào 4 tỉnh có biển bị ô nhiễm. Lần này, các chuyên gia đầu ngành với dàn thiết bị được chuẩn bị kỹ, cách lấy mẫu cũng được sáng tạo và trang bị công nghệ cao. Các nhà khoa học đã lấy xi lanh hút từng mẫu để phân tích thay vì lấy gầu múc. Và hiện nay, kết quả nghiên cứu cho thấy chúng ta có thể yên tâm hơn về chất lượng nước biển vì các nồng độ chất ô nhiễm đang đạt quy chuẩn của chúng ta.

Theo PGS.TS Trịnh Văn Tuyên, gần đây nhất trong tháng 8, qua theo dõi tổng phenol môi trường nước biển không tăng chút nào mà giảm đi. Giải pháp tiếp theo không nhất thiết phải quan trắc nhiều điểm, nhiều chỉ tiêu. Hầu hết chất nguy hiểm đã giảm, tuy nhiên một số điểm như các hố vẫn còn tích tụ màng phenol, vẫn chưa hết hẳn, vì thế chúng ta phải tiếp tục giám sát các điểm này xem đã an toàn chưa. 

Một giải pháp nữa là phải giám sát môi trường ở khu Formosa để không để xảy ra sự cố như trước đây nữa. Ngành tài nguyên môi trường cũng phải xây dựng các trạm quan trắc tự động môi trường biển. Với nỗ lực quản lý, giám sát môi trường như hiện nay, biển miền Trung dần dần sẽ được trở lại như ngày xưa.

TS Chu Hồi: Cần đưa ra giải thích cặn kẽ hơn

PGS.TS Nguyễn Chu Hồi, nguyên Phó tổng cục Biển và Hải đảo, cho biết sau sự cố môi trường do Fomosa gây ra ở vùng biển ven bờ 4 tỉnh miền Trung, chúng ta có nỗ lực ở giai đoạn 1, đó là tập trung xác định được nguồn, nguyên nhân gây ra sự cố môi trường này. Đây là nỗ lực lớn và sự vào cuộc khẩn trương của các cơ quan Chính phủ, nhà khoa học, quản lý cùng bộ ngành. Hội thảo hôm nay thông báo kết quả hiện trạng môi trường xem như kết quả giai đoạn 2, tức là sau khi xác định nguồn nguyên nhân chúng ta xem xét thực trạng môi trường sau sự cố thế nào. 

Các nhà khoa học đã chọn phương pháp, đối tượng cũng như phạm vi nghiên cứu để cố gắng trả lời cơ bản giai đoạn 2 là nhận dạng yếu tố và thực trạng môi trường hiện thế nào, tập trung vào chất gây ô nhiễm chính, đồng thời tập trung vào các yếu tố cộng sinh đi kèm chất gây ra ô nhiễm chính. Vì vậy kết quả được đánh giá là đáng tin cậy. 

Tuy nhiên, tập thể tác gia nên biên soạn lại những điểm nóng và chưa nóng về môi trường thông qua các đề xuất của địa phương, rồi gửi địa phương phương để họ có căn cứ chung tay cùng Trung ương giải thích hiện tượng. Những gì thực tiễn đặt ra, nhất là câu hỏi từ địa phương như tắm biển được chưa, tắm ở đâu, đánh cá được chưa, đánh khu vực nào, ăn cá toàn hay chưa là câu hỏi chính mà nhóm cần tiếp cận sẽ đắt hơn. Không nhất thiết điều tra diện rộng vì sự cố xảy ra khá lâu. 

Phần kết nối giải thích một số hiện tượng có tính chất dị thường như phenol trong nước có xu hướng tan, giảm so với trước, nhưng tăng so với một số nghiên cứu. Còn phenol dưới đáy giảm, nghiên cứu nên có thêm bình luận để thấy cơ chế, từ đó tiếp tục đặt ra nhiệm vụ nghiên cứu biết chỗ nào tích tụ nhiều hơn để lẫy mẫu. Trong kiến nghị cần nêu rõ vùng biển nào bảo vệ, ưu tiên đánh bắt trước.

Phương pháp đánh giá môi trường của Việt Nam ngang bằng với Mỹ, châu Âu

40 năm nghiên cứu về môi trường ở Đức, TS Friedhelm Schroeder tham gia đoàn quốc tế điều tra môi trường biển thời gian qua, đánh giá cao khối lượng công việc của các đoàn chuyên gia nghiên cứu. Trước thực trạng khi nghiên cứu các dấu vết ô nhiễm đã phân tán, trên môi trường chỉ còn cá chết và các rạn san hô bị ảnh hưởng, chúng tôi đã cùng các chuyên gia Việt Nam lấy mẫu cụ thể. Đây là công việc mà chính phủ Việt Nam chỉ đạo làm rất khẩn trương nhưng cũng phải thận trọng. 

Chương trình giám sát, phân tích lần này rất kỳ công, chúng tôi đánh giá rất là chính xác, hiện thực và là kết quả nỗ lực của tập thể chuyên gia trong và ngoài nước. Liên quan đến phần phương pháp đánh giá, tôi nhận thấy các nhà khoa học, chuyên gia, tổ công tác đã có những phương pháp đánh giá mang tính tiếp cận cao, ngang bằng với các phương pháp ở Mỹ, châu Âu đang sử dụng. Chính vì vậy chúng tôi đánh giá kết quả phân tích này rất đáng tin cậy.

Chất độc xyanua đã sạch, phenol vẫn còn ở một số nơi

Liên quan đến 2 thông số xyanua và phenol, TS Friedhelm Schroeder, thông tin qua quan trắc cho thấy cyanua qua thời gian đã sạch. Phenol vẫn còn nhưng đã có chiều hướng giảm dần và nằm trong ngưỡng cho phép ở Việt Nam. Ngoài ra, còn một số hố, bẫy thủy lực cần giám sát thêm để theo dõi các thông số phenol chìm sâu ở dưới thay đổi như thế nào. Tóm lại, các thông số đảm bảo cho hoạt động bơi lội, du lịch là hoàn toàn an toàn tuyệt đối. 

Và để chứng minh cho quý vị, chiều nay tôi sẽ ra biển bơi cho quý vị xem vì tôi cũng là người rất thích bơi lội. Một thông tin rất là quan trọng và tôi được nghe ý kiến của các chuyên gia, Bộ Tài nguyên Môi trường có một chương trình quan trắc môi trường, kế hoạch toàn diện để kiểm soát ô nhiễm của 4 tỉnh này. Trong tương lai chúng ta phải kiểm soát tốt không chỉ ở Fomosa mà nhiều tỉnh khác, phải đảm bảo công nghệ cao và khả năng ứng phó với thảm họa.

Bộ Y tế cần giám sát và trả lời cá ăn được chưa?

Về câu hỏi cá ăn được chưa, TS Friedhelm Schroeder nhắc lại thông tin hiện cá nhỏ đã quay trở lại vùng biển 4 tỉnh, chúng ta cần giữ chứ không được đánh bắt ngay lập tức, cũng phải nghĩ tới việc thu hút các loài cá khác mang lại nguồn lợi thủy hải sản. Tuy nhiên, để biết đã ăn được chưa Bộ Y tế cần giám sát kỹ và đưa ra những khuyến cáo cụ thể. 

TS Friedhelm Schroeder tiếp tục nhấn mạnh đại đa số khu vực ở vùng biển miền Trung đã an toàn, vẫn còn một số nơi như tôi đề xuất ở trên có hàm lượng phenol dù trong tiêu chuẩn, song vẫn còn tồn đọng, thì nên rà soát và lấy mẫu phân tích. Trong 1-2 tuần tới cơ quan chức năng Việt Nam hoàn toàn có số liệu rõ ràng để phân tích việc đó. Cá nhân tôi nghĩ nó sẽ an toàn.

Sắp tới sẽ có rất nhiều câu hỏi cho giới chức và nhà khoa học về mức độ tin cậy của số liệu này. Tôi kiến nghị các phân tích tiếp theo cần có đối chứng gửi từ các cơ quan khoa học lận cận như Australia, Nhật Bản. Chúng ta cần chứng tỏ cho công chúng, những người không làm khoa học đó là cách tiếp cận hợp lý, chính xác. Liên quan nuôi trồng thủy sản, hiện cá nhỏ đã về và chúng ta cần có kế hoạch bảo vệ. Hiện chất lượng môi trường khá tốt nhưng cần phân ích đánh giá chất lượng nước để nuôi trồng thủy sản, phố biến rộng rãi tới địa phương.

Biển sạch là hoàn toàn tự nhiên, đúng quy luật 

GS.TS Trần Nghi, người nhiều năm nghiên cứu môi trường, trầm tích biển, đánh giá đây là kết quả nghiên cứu bước 1, chúng tôi chờ nghiên cứu bước 2 lúc đó mới có kết luận khi nào môi trường 4 tỉnh thật sự có thể đánh bắt, cá ăn được, biển trở lại bình thường. Đây chưa phải là kết thúc nghiên cứu để trả lời thỏa đáng cho dân, nhưng tôi đánh giá cao cách tiếp cận nghiên cứu của tác giả. Ngay ban đầu có vụ Formosa này, nếu để quy luật tự nhiên thì tất yếu chất độc sẽ bị đào thải và trầm tích dưới biển sẽ trong sạch, nhưng vấn đề là thời gian nào. 

Nhất trí với chuyên gia Đức đánh giá, sau thời gian biển sẽ trong sạch hoàn toàn, tuy nhiên để kiểm soát đánh giá được thời gian nào nước biển sạch hoàn toàn, chúng ta phải tiếp tục lấy mẫu. Bây giờ ta chỉ lấy mẫu tại một số điểm, ví dụ các vị trí ở hố thủy lực, không cần tập trung dày đặc như này. Lấy 4 mẫu vị trí như nhau, thời gian như nhau để phân tích. Lấy mẫu này ở 3 lớp trầm tích, lớp màng cho tới lớp đáy từ 5 cm đến 50 cm và phải lấy phương tiện hút màng này một cách cẩn thận. Cứ như vậy sẽ khẳng định khi nào nước biển đạt ngưỡng cho phép.

Hướng đặt ra như Bộ Tài nguyên hiện nay là chuẩn xác, tuy nhiên hoạt động giám sát Formosa cần phải chặt chẽ, đảm bảo chắc chắn không xả thải tiếp, nếu không các quá trình nghiên cứu sẽ không còn ý nghĩa. Thời gian này và sắp tới, tôi khẳng định biển sẽ sạch trở lại như trước, đây không phải là trở ngại và nó là quy luật. Việc này tôi không phải động viên hay có tính chất chính trị gì cả. Trước đây khi sự cố môi trường xảy ra, tôi cũng về Quảng Bình, chính những người thân của tôi cũng tỏ ra rất bức xúc vì môi trường biển bị hủy hoại, tuy nhiên sau những quy trình đánh giá khoa học, khách quan cho thấy biển sẽ sạch là hoàn toàn tự nhiên.

Nguồn VnExpress