Nhật rời Trung Quốc, nhưng không chọn Việt Nam?

Không phải quyết tâm 'suông'

Dường như xưa nay quá trình hoạch định chính sách của Việt Nam yếu, và luôn phải thay đổichính sách liên tục, là do thiếu sự nghiên cứu, điều tra, khảo sát, cũng như một cơ sở dữ liệu, đầyđủ. Theo dõi sự phát triển của Việt Nam hai thập kỷ qua, ông có nhận ra điều này không?

Đúng vậy. Nhiều doanh nghiệp Nhật Bản phàn nàn, từ nhiều năm nay, rằng sự bất định, hay mơ hồ,của chính sách ở Việt Nam đã ảnh hưởng nhiều đến việc tính toán chiến lược kinh doanh của họ.

Tuy nhiên, xây dựng cơ sở dữ liệu là một quá trình vất vả, nghiêm túc, lâu dài và tốn nhiều tiềnbạc, chứ không phải cứ hạ quyết tâm "suông" là được.

Là cố vấn cao cấp của JICA (Cơ quan Hợp tác Quốc tế Nhật Bản), ông có tư vấn cho tổ chức nàydành một phần viện trợ để giúp Việt Nam xây dựng những cơ sở dữ liệu, và một thể chế hoạch địnhchính sách, không?

Xưa nay, phần lớn ODA của Nhật tập trung vào phát triển hạ tầng cứng như cầu đường, bến cảng,sân bay... Nhưng trong thời gian tới, một khoản ODA cũng sẽ được dành cho xây dựng thể chế, hay xâydựng năng lực. Và vai trò của tôi ở JICA cũng là để thúc đẩy điều đó.

Hiện nay, tôi và Đại sứ Yasuaki Tanizaki đang tập trung vào củng cố 5 lĩnh vực chính. Đó là xâydựng chiến lược công nghiệp ở Việt Nam, đào tạo nhân lực ở nhiều cấp độ (từ giáo dục đại học đếnđào tạo nghề, đào tạo hộ lý), chính sách tiền tệ, sửa đổi hiến pháp và sản xuất phát hành đồng tiềncủa Việt Nam, thay vì phụ thuộc vào công nghệ của Úc.

Từ đầu năm nay, Bộ Tài chính - Tổng cục Tài chính Nhật Bản đã thảo luận với các cơ quan tươngnhiệm của Việt Nam về hướng giải quyết nợ xấu của các ngân hàng Việt Nam, cũng như những biện pháp,trong đó có cả pháp lý, để ứng phó với nguy cơ đổ vỡ của nền kinh tế "bong bóng xà phòng", bắt đầutừ giao dịch bất động sản.

Thế còn về sửa đổi hiến pháp?

Cục Pháp chế Hạ viện Nhật, cũng như các chuyên gia hàng đầu về Hiến pháp như Giáo sư HasebeYasuo (Đại học Tokyo), hay Giáo sư Takami Katsutoshi (Đại học Sophia), đã tiến hành chương trình hỗtrợ tri thức cho ban soạn thảo sửa đổi hiến pháp của Việt Nam, gồm Bộ Tư pháp và Ủy ban Pháp luậtQuốc hội.

Những vấn đề gì được phía Nhật tư vấn cho phía Việt Nam?

Chủ nghĩa lập hiến, cơ cấu chính trị, nhân quyền, hay tính độc lập của tòa án.

Bẫy lao động giá rẻ

Vào tháng 8/2010, tôi đã thấy ông trong cuộc hội thảo tại Viện Khoa học Xã hội Việt Nam liênquan đến hoạch định chính sách công nghiệp, đặc biệt là công nghiệp hỗ trợ. Sau hơn 2 năm, đã cónhững bước tiến gì chưa ông?

Việt Nam cứ quẩn quanh mãi với việc xác định những ngành công nghiệp mũi nhọn mãi vẫn chưa xong,trong khi thế giới đã thay đổi nhiều rồi. Chẳng hạn, với ngành công nghiệp ô tô đã có sự thay đổihướng phát triển sang xe chạy điện.

Vị Giáo sư Hungary mà chúng ta cùng nghe trình bày tại Hội thảo Việt Nam học, có nói rằng ưuthế lao động giá rẻ, như Việt Nam đang triệt để khai thác hiện nay, cũng là một cái bẫy lớn. Ôngnghĩ thế nào?

Đúng vậy. Việt Nam không nên chọn con đường này nữa, bởi người lao động Việt Nam rất thông minh,nhanh nhẹn, và khéo tay. Ngoài việc nâng cao kỹ năng, nói chung là chất lượng lao động, Việt Namcần xây dựng một thể chế phù hợp với tình hình mới.

GS Tsuboi tại hội thảo về hoạch định chính sách công nghiệpViệt Nam 8.2010 tại Hà Nội. Ảnh: Huỳnh Phan

Ông có nghĩ việc tiếp tục sản xuất kinh doanh ở Trung Quốc sẽ an toàn cho các nhà đầu tưNhật Bản? Liệu sẽ có một số nhà đầu tư Nhật sẽ chuyển một phần sản xuất sang Đông Nam Á, trong cáixu thế Trung Hoa cộng một, hoặc chuyển luôn nhà máy đi khỏi Trung Quốc? Liệu có cơ hội gì cho ViệtNam, tuy có vẻ không còn nhiều hấp dẫn về thu hút đầu tư, nhưng, lại rất đang rất khát vốnkhông?

Anh nói đúng, vấn đề này ở Nhật Bản đang là vấn đề nóng hổi, và đúng như anh nghĩ. Nhưng, rấttiếc, đa phần các nhà đầu tư chọn Indonesia, hay Thái Lan, chứ số chọn Việt Nam rất ít.

Tôi nghĩ Việt Nam, trong bối cảnh như anh nhận xét, mà không nắm bắt cơ hội này thì thật uổng.Nhưng làm thế nào để nắm bắt lại là chuyện khác. Các doanh nghiệp Nhật Bản đặc biệt quan ngại về sựbất định về luật pháp của Việt Nam, tức là khó tiên đoán được trong tương lai sẽ thay đổi theo kiểugì.

Nhật Bản đã từng khởi xướng chương trình "Sáng kiến chung Nhật - Việt", nhằm cải thiện mốitrường kinh doanh - đầu tư ở Việt Nam. Bây giờ, khi quan hệ hai nước đã là đối tác chiến lược, phíaNhật Bản có những đề xuất gì mới không?

Là một đối tác chiến lược, Nhật Bản nghiên cứu rất kỹ và hiểu rất rõ những điểm yếu của ViệtNam. Đó không chỉ về trình độ phát triển kinh tế, mà còn là trình độ điều hành xã hội, đấtnước.

Nhật Bản mong muốn Việt Nam mạnh hơn nữa, không chỉ trong ngắn hạn, chẳng hạn như tăng cường sứcmạnh quân sự, mà cả trong tương lai dài, bằng cách khắc phục những điểm yếu, để thực sự trở thànhmột nước có vị thế trong khu vực.

Để khắc phục được những nhược điểm trên, và thúc đẩy quan hệ đối tác chiến lược Nhật - Việt,chúng ta trước tiên phải nhanh chóng giải quyết ba vấn đề trọng tâm là hoàn thiện hệ thống phápluật và khả năng điều hành làm nền tảng cho sự phát triển kinh tế, phát triển nguồn nhân lực vàhoạch định chính sách phát triển công nghiệp chủ lực (mũi nhọn).

Nếu được yêu cầu cho một lời khuyên về việc chọn ngành công nghiệp chủ lực, hay mũi nhọn,ông sẽ khuyên Việt Nam thế nào?

Theo tôi, Việt Nam nên chọn những ngành liên quan đến gia công chế biến nông sản, hay liên quanđến môi trường.

Xin cảm ơn ông.