Mở rộng không gian tài chính: Việt Nam nên chọn 3 trong 8 giải pháp chung

Việt Nam đang nỗ lực cải cách hệ thống quản lý tài chính công nhằm giải quyết các thách thức như nợ công đang ở mức cao và thu ngân sách hiện không đáp ứng đủ nhu cầu chi tiêu phát triển.

Oxfam và BTAP đã tổ chức một hội thảo hôm 18.10, để giới thiệu các công cụ quản lý ngân sách nhà nước, chia sẻ kinh nghiệm quốc tế và đưa ra các khuyến nghị cho Việt Nam.

Ưu đãi thuế lớn và dàn trải

Báo cáo “Đánh giá chính sách ưu đãi thuế của Việt Nam” do Oxfam thực hiện năm 2017, cho thấy chính sách ưu đãi thuế của Việt Nam lớn và dàn trải. Cạnh đó, ưu đãi về thời gian miễn thuế, giảm thuế của Việt Nam dài hơn và có phạm vi rộng hơn một số nước trong khu vực.

Cũng theo tổ chức này, Việt Nam áp dụng chính sách ưu đãi thuế khá cao cho các dự án đầu tư vào các địa bàn kém phát triển hay các khu kinh tế. Những ưu đãi thuế có thể thúc đẩy hành vi chuyển giá, chuyển lợi nhuận, gây xói mòn cơ sở thuế. 

Đã có nhiều ý kiến khác nhau liên quan đến vấn đề thuế đối với các doanh nghiệp tại Việt Nam. Theo báo cáo Cạnh tranh Toàn cầu của Diễn đàn kinh tế thế giới giai đoạn 2017-2018, ba yếu tố quan trọng nhất được công ty lựa chọn không phải ưu đãi thuế, mà là cơ sở hạ tầng, chất lượng nguồn nhân lực và ổn định xã hội.

Tuy nhiên, một báo cáo của Ngân hàng thế giới năm 2014, lại cho thấy, có 85% các nhà đầu tư ở Việt Nam khẳng định các chính sách ưu đãi thuế là không cần thiết. Vì vậy, Việt Nam cần rà soát và loại bỏ những ưu đãi thuế không cần thiết, đồng thời giảm thiểu việc trốn thuế và tránh thuế qua các cơ chế giám sát, đặc biệt thực hiện tốt Nghị định 20/2017/NĐ-CP - Quy định về quản lý thuế đối với các doanh nghiệp có giao dịch liên kết. 

Chỉ tập trung 3 nội dung chính

TS. Marthew Martin, Giám đốc Tổ chức Tài chính Phát triển Quốc tế, thuộc DFI, cho rằng Việt Nam cần một nguồn lực tài chính lớn để đạt được các mục tiêu về Phát triển Bền vững SDGs.

Muốn vậy, vị Giám đốc tổ chức Tài chính Phát triển Quốc tế cho rằng, “Việt Nam cần mở rộng không gian tài chính”, tức là những tiềm năng để tăng chi tiêu cho phát triển mà không làm tổn hại đến sự bền vững của hệ thống tài chính công cũng như nền kinh tế.

Đang có 8 giải pháp chung để mở rộng không gian tài chính. Tuy nhiên, TS. Marthew Martin cho rằng, các giải pháp như nới lỏng chính sách tài khóa hay vay nợ để đầu tư phát triển đều không phù hợp trong bối cảnh Việt Nam đang cố gắng kiểm soát lạm phát và nợ công hiện đang tiến đến mức trần 65% GDP.

"Việt Nam chỉ nên tập trung vào ba nội dung chính: Tái cơ cấu lại các khoản chi ngân sách; Nâng cao hiệu quả chi ngân sách thông qua các cơ chế minh bạch và có sự tham gia của công chúng trong giám sát chi tiêu và nâng cao hiệu quả thu ngân sách bằng các giải pháp khác nhau, như hạn chế gian lận thuế, bãi bỏ các ưu đãi thuế không cần thiết", TS. Matthew Martin đưa khuyến nghị.

Việt Nam có thể học kinh nghiệm quốc tế trong việc sử dụng ba công cụ hỗ trợ quản lý ngân sách nhà nước như TS. Marthew Martin gợi mở, để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách, duy trì và tăng chi ngân sách cho an sinh xã hội, nhằm đạt được các mục tiêu phát triển công bằng và bền vững.

Song, từ những quan sát diễn biến kinh tế trong nước, TS. Vũ Sỹ Cường, Học viện Tài chính, cho rằng, Việt Nam cần nghiên cứu áp dụng các công cụ mới như phân bổ ngân sách dựa trên kết quả nhằm đảm bảo ngân sách chi tiêu tốt hơn cho các mục tiêu định hướng và đạt được các kết quả mong đợi.

Hơn nữa, để làm được việc này, theo TS. Cường, sự hợp tác giữa các cơ quan và Bộ, ngành trong việc cùng xây dựng kế hoạch ngân sách cho những mục tiêu phát triển chung là rất cần thiết.

Trong thập kỷ qua, Việt Nam đã đạt được những kết quả đáng khích lệ về giảm nghèo nhờ đầu tư ngân sách cho các chương trình giảm nghèo và phát triển xã hội. Tuy nhiên, tốc độ giảm nghèo hiện nay đang chững lại, tỷ lệ nghèo ở miền núi vẫn đang ở mức cao, nghèo đa chiều đã trở thành vấn đề hiện hữu tại các khu vực đô thị và bất bình đẳng đang trở thành một thách thức mới.

Ông Nguyễn Quang Thương, Phó Giám đốc Trung tâm Phát triển và Hội nhập, cho rằng Việt Nam cần nâng cao hiệu quả chi tiêu ngân sách bằng các cơ chế minh bạch và giám sát, cũng như tiếp tục cải thiện các quy định chính sách cũng như thực hành về công khai ngân sách nhà nước.

Theo quan sát của ông Thương, đến nay một số tài liệu về ngân sách đã được công bố theo quy định của Luật Ngân sách Nhà nước 2015. Tuy nhiên, các tài liệu này không đủ chi tiết để công chúng và các tổ chức xã hội giám sát chi tiêu ngân sách một hiệu quả.