Giá dầu có thể xuống 20 USD/thùng, vì sao?

Đây là 2 câu hỏi được đặt ra sau khi dầu mất giá tới 50% trong năm nay và trong khi không ai có đủ tự tin để trả lời câu hỏi thứ nhất, thì câu hỏi thứ hai dường như có vẻ dễ dàng.

Giá dầu ở mức thấp sẽ diễn ra trong thời đủ dài để một trong 2 sự kiện sau diễn ra. Khả năng thứ nhất, cũng là điều giới kinh doanh và nhà phân tích mong đợi, đó là Arab Saudi sẽ tái lập sức mạnh độc quyền của OPEC ngay khi đạt được các mục tiêu địa chính trị hoặc kinh tế - đã đẩy giá dầu tuột dốc.

Khả năng thứ hai là thị trường dầu toàn cầu sẽ tiến tới trạng thái cạnh tranh thông thường, trong đó, giá dầu được ấn định dựa vào chi phí sản xuất cận biên chứ không phải dựa vào sự độc quyền của Arab Saudi hay OPEC. Đây dường như là viễn cảnh xa vời, nhưng ít nhiều tương tự diễn biến của thị trường dầu trong 2 thập kỷ từ 1986-2004.

Dù tình huống nào diễn ra, thì quá trình này cũng sẽ cần nhiều thời gian. Hiện chưa rõ liệu giá dầu giảm trong vài tháng qua đã đủ để Arab Saudi hoặc phá vỡ trục Nga-Iran hoặc kìm hãm sự tăng trưởng dầu đá phiến tại Mỹ hay chưa. Và cũng chưa rõ liệu thị trường dầu có thể nhanh chóng chuyển từ sự thống trị của OPEC sang trạng thái cạnh tranh thông thường hay không.

OPEC đã mất khả năng kiểm soát giá dầu?

Giới đầu tư đặt cược giá dầu lên có thể sẽ cảm thấy thất vọng. Điều tốt nhất họ có thể hy vọng là sự thiết lập phạm vi giao dịch mới với giá thấp hơn khi cuộc chiến nhiều năm xoay quanh sự thống trị của Trung Đông và thị phần kết thúc.

Câu hỏi đặt ra là liệu giá dầu hiện tại ở 55 USD/thùng đã sát với mức sàn hoặc mức trần của phạm vi giao dịch mới hay chưa.
 
Thời gian 40 năm kể từ khi OPEC lần đầu tiên chứng tỏ sức mạnh của khối năm 1974 có thể được chia làm 3 giai đoạn.

Giai đoạn 1, từ 1974-1985, giá dầu WTI ngọt nhẹ của Mỹ dao động ở 48-120 USD/thùng, điều chỉnh theo thời giá hiện tại. Giai đoạn 2, từ 1986-2004, giá dầu ở 21-48 USD/thùng (không tính giai đoạn khủng hoảng Nga năm 1998 và chiến tranh Iraq năm 1991). Giai đoạn 3, từ năm 2005 đến nay, giá dầu quay lại mốc năm 1974-1985 ở 50-120 USD, không tính giai đoạn khủng hoảng tài chính 2008-2009.

Điều đáng chú ý là 10 năm qua, giá dầu lại quay lại mốc tương tự giai đoạn 1974-1985, thập kỷ đầu tiên chịu sự thống trị của OPEC, nhưng 19 năm từ 1986-2004 lại ở một trạng thái hoàn toàn khác biệt.

Có thể lý giải sự khác biệt này bằng sự sụp đổ quyền lực của OPEC vào năm 1985 và sự dịch chuyển từ độc quyền sang cạnh tranh trong 20 năm tiếp đó, và tình trạng độc quyền lại được thiết lập vào năm 2005 khi OPEC tận dụng sự tăng trưởng nhu cầu của Trung Quốc.

Như vậy ranh giới giữa độc quyền và cạnh tranh xoay quanh mốc 50 USD/thùng. Nhưng 50 USD/thùng là giá trần hay giá sàn trong những năm tới?

Có nhiều lý do để dự đoán giá dầu sẽ giao dịch ở 20-50 USD/thùng như đã diễn ra trong giai đoạn 1986-2004.

Áp lực công nghệ và môi trường đang kéo giảm nhu cầu dầu trong dài hạn và đe dọa biến phần lớn lượng dầu có chi phí cao bên ngoài Trung Đông thành “tài sản mắc kẹt” tương tự trữ lượng than đá khổng lồ không ai muốn trên trái đất.

Trong dài hạn, áp lực kéo giảm giá dầu bao gồm khả năng dỡ bỏ đòn trừng phạt đối với Iran và Nga và sự kết thúc cuộc nội chiến ở Iraq và Lybia – sẽ có thêm một lượng lớn dầu thô được đưa ra thị trường.

Cuộc cách mạng dầu đá phiến ở Mỹ có lẽ là luận cứ vững chắc nhất cho sự trở lại của thời kỳ giá cạnh tranh thay vì cơ chế độc quyền của OPEC. Tuy dầu đá phiến có giá thành tương đối cao, song hoạt động sản xuất có thể bắt đầu hoặc dừng dễ dàng hơn rất nhiều và rẻ hơn so với các giếng dầu thông thường.

50 USD/thùng là giá trần hay giá sàn trong những năm tới?

Điều này có nghĩa là các hãng sản xuất dầu đá phiến sẽ là “người chi phối” trên thị trường dầu toàn cầu thay thế vị trí của Arab Saudi.

Trên thị trường cạnh tranh thực sự, Arab Saudi và các nước sản xuất khác có chi phí thấp sẽ luôn bơm lượng dầu với sản lượng tối đa, trong khi dầu đá phiến có thể điều chỉnh theo nhu cầu, dừng khi nhu cầu thấp và nâng sản lượng khi nhu cầu tăng. Logic cạnh tranh này cho thấy chi phí sản xuất dầu đá phiến của Mỹ, ước khoảng 40-50 USD/thùng, trong tương lai sẽ là mức trần cho giá dầu toàn cầu, chứ không phải giá sàn.

Mặt khác, cũng có vài luận cứ hợp lý cho rằng sự độc quyền về giá của OPEC ở 50-120 USD/thùng sẽ được tái thiết lập ngay khi thị trường thử thách mức đáy 50 USD/thùng. Các thành viên OPEC rất quan tâm đến việc ngăn chặn sự quay lại của cơ chế giá cạnh tranh.

Tuy việc thao túng giá dầu ngày càng khó khăn hơn khi các nhà sản xuất dầu Mỹ tăng thị phần, song OPEC có thể cố gắng áp đặt “quy tắc” định giá nếu có thể hất cẳng nhiều nhà sản xuất dầu Mỹ vào năm tới.

Nguồn DVO/Reuters