ESOP sao cho lợi đôi đàng?

Theo diễn biến trên sàn chứng khoán, cổ phiếu BVH của Bảo Việt đã giảm giá nhiều phiên, tính từ ngày 24.4. Nguyên nhân được giới phân tích xác định, do lượng cổ phiếu ESOP giá rẻ, Bảo Việt phát hành cho cán bộ công nhân viên từ năm ngoái, nay đã được đưa vào giao dịch một phần (60%). Điều này khiến cổ phiếu BVH bị bán mạnh và cổ đông bị ảnh hưởng.

Thực tế, so sánh giá phát hành cổ phiếu ESOP và giá thị trường thì những cán bộ công nhân viên của Bảo Việt, mua vào cổ phiếu ESOP ở thời điểm năm ngoái đến nay đã có thể kiếm lời hơn 150%. Với mức lời hấp dẫn ấy, không có lý do gì mà người mua cổ phiếu ESOP lại không bán ra. Chính điều này khiến cổ đông ấm ức. Thị trường đã phản ứng tiêu cực bằng những phiên rớt sàn liên tục, bất chấp tình hình kinh doanh quý I/2019 của Bảo Việt khả quan, với lợi nhuận tăng 19% so với cùng kỳ.

Không riêng gì Bảo Việt, nhiều công ty cũng đã tỏ ra ưu ái khi phát hành cổ phiếu ESOP cho cán bộ công nhân viên. Mức giá mà các doanh nghiệp này đưa ra thường bằng mệnh giá (10.000 đồng/cổ phiếu) hoặc chiết khấu lớn so với giá thị trường. Chẳng hạn, PNJ quyết định phát hành cổ phiếu ESOP với giá 20.000 đồng/cổ phiếu, chỉ bằng 1/5 so với giá thị trường. Hay Masan Consumer (MCH) dự tính phát hành cổ phiếu ESOP theo giá 10.000 đồng/cổ phiếu trong khi thị giá MSC xấp xỉ 90.000 đồng/cổ phiếu.

Các cổ đông thường hiểu mục đích này của Công ty. Bằng chứng là phần lớn các kế hoạch phát hành cổ phiếu ESOP đều được đại hội đồng cổ đông thông qua. Tuy nhiên, khi cổ đông ngày càng chịu nhiều rủi ro từ biến động thị trường và khó kiếm lời trong đầu tư chứng khoán, thì họ dễ bất bình trước việc cán bộ công nhân viên công ty được hưởng những ưu đãi đặc biệt từ cổ phiếu ESOP, với giá mua vào thấp, lại sớm được phép tự do chuyển nhượng cổ phiếu.

Một số doanh nghiệp như Coteccons (CTD) cũng muốn thông qua phát hành cổ phiếu ESOP để giảm sức chi phối từ các cổ đông lớn. Ý định này được cổ đông lớn nhìn thấy và căng thẳng giữa đôi bên là khó tránh khỏi. Kết cục là trong đại hội cổ đông vừa qua, Coteccons cũng gác lại dự tính phát hành cổ phiếu ESOP.

Điều này đặt ra những áp lực mới, buộc các công ty phải suy nghĩ đến giải pháp hướng đến cân bằng quyền lợi các bên.Công ty Cổ phần Đầu tư Thế Giới Di Động (MWG) hiện là doanh nghiệp đầu tiên nghĩ đến phương cách phát hành cổ phiếu ESOP khác biệt. Cụ thể, MWG dự kiến phát hành cổ phiếu ESOP năm 2019 theo cách cho phép quyền chọn mua hoặc không. Điểm khác biệt nữa là cổ phiếu ESOP sẽ phát hành theo giá thị trường chứ không ưu đãi giá.

Ông Nguyễn Đức Tài, Chủ tịch Hội đồng Quản trị MWG, cho rằng, nếu thử nghiệm thành công, trong vòng 3 năm tới, MWG sẽ phát hành cổ phiếu ESOP dạng này và sẽ không bị hạn chế chuyển nhượng. Vì còn trong giai đoạn thử nghiệm, MWG chỉ định phát hành với số lượng không đáng kể, khoảng 50.000 quyền chọn mua, tương ứng 50.000 cổ phiếu. Lâu dài, MWG vẫn định hướng không chế số lượng cổ phiếu ESOP, tối đa chỉ phát hành 3% lượng cổ phiếu lưu hành. Ngoài ra, MWG cũng dựa trên tăng trưởng lợi nhuận ròng và tăng trưởng giá cổ phiếu MWG để tính toán số lượng cổ phiếu ESOP phát hành.

Đây là cách phát hành cổ phiếu ESOP đang được giới tư vấn khuyến khích. Bởi cách này giảm được nhiều mâu thuẫn giữa cổ đông và nội bộ công ty. Khi số lượng phát hành cổ phiếu ESOP không nhiều so với tổng cổ phiếu lưu hành thì giao dịch cổ phiếu ESOP sẽ không tác động đáng kể lên thị trường. Phương án phát hành cổ phiếu ESOP dựa trên kết quả kinh doanh và diễn biến giá cổ phiếu cũng trở nên thuyết phục hơn. Đặc biệt, khi chào bán cổ phiếu ESOP theo giá thị trường, cổ đông sẽ rất yên tâm.

Vấn đề là để làm được cách này, cổ phiếu của doanh nghiệp phải thật hấp dẫn, đủ khiến cán bộ công nhân viên ham muốn sở hữu, còn nhà đầu tư không muốn bán đi. Khi đó, nhà đầu tư sẽ săn lùng cổ phiếu. Điển hình cổ phiếu VNM của Vinamilk, VJA của Vietjet từng rất thu hút giới đầu tư. Nhưng thực tế, không nhiều doanh nghiệp tự tin như vậy. Bởi ngoài câu chuyện kinh doanh, giá cổ phiếu còn tùy thuộc biến động thị trường và các yếu tố khác. Ví dụ, trong quý I/2019, nhiều cổ phiếu như SRA của Sara, LHG của Long Hậu, APG của Chứng khoán An Phát... vẫn giảm giá, trái ngược với kết quả kinh doanh khả quan của doanh nghiệp.

Ông Phan Lê Thành Long, Giám đốc Viện Kế toán Quản trị Công chứng Úc, cho biết, doanh nghiệp khi phát hành cổ phiếu ESOP nên đưa ra các điều kiện ràng buộc chặt chẽ về sự gắn bó của các nhà quản lý và nhân viên được quyền mua ESOP, gắn hiệu quả hoạt động trong dài hạn của họ với quyền mua cổ phiếu từ gói ESOP. Riêng cổ đông công ty cần trang bị kiến thức về ESOP để có thể đưa ra các quyết định phù hợp khi công ty đề xuất phát hành cổ phiếu ESOP.