Chính sách thuế đi 'ngược' thế giới

Trên thế giới, một số nước cũng áp dụng việc đánh thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) đối với nước ngọt có ga không cồn. Tuy nhiên, sau một thời gian không dài, nhiều nước đã phải dỡ bỏ vì những tác động tiêu cực của nó.

Đơn cử tại Pháp, sau gần hai năm áp dụng thuế TTĐB cho nước giải khát không cồn đã không đạt mục đích nâng cao sức khỏe cộng đồng. Bởi tuy mức tiêu thụ loại mặt hàng này giảm, nhưng người tiêu dùng lại chuyển sang sử dụng các mặt hàng thay thế khác với hàm lượng đường và các chất phụ gia tương đương hoặc thậm chí cao hơn. Kết quả là, ngành công nghiệp nước giải khát bị ảnh hưởng nặng nề.

Đáng nói hơn là nền kinh tế cũng chịu nhiều tác động tiêu cực bởi sự phân bổ mức tăng giá không đồng đều giữa các mặt hàng chịu thuế và không chịu thuế.

Ở Đan Mạch, mức thuế TTĐB trên nước giải khát đã giảm xuống còn một nửa từ tháng 7 năm 2013 và được miễn hoàn toàn kể từ đầu năm 2014. Động thái này diễn ra trong hoàn cảnh nước này đã thất bại trong việc áp thuế TTĐB cho chất béo, vốn được các chuyên gia và quan sát viên lấy làm ví dụ điển hình cho tác động tiêu cực của việc áp dụng một loại thuế mang tính phân biệt.

Chính phủ Đan Mạch kết luận, phần thâm hụt ngân sách sau khi dỡ bỏ thuế TTĐB cho nước giải khát có ga sẽ được bù đắp bởi phần doanh thu vốn bị mất đi hằng năm từ việc người dân mua các mặt hàng này từ các nước láng giềng. Trong một báo cáo gần đây, ông Niels Hald, Tổng thư ký Hiệp hội Nước giải khát Đan Mạch đánh giá: “Động thái này cho thấy chính phủ Đan Mạch đã nhận thức được bản chất thụt lùi của loại thuế này, tác động tiêu cực của nó tới cơ hội việc làm tại các địa phương gần biên giới, và hậu quả môi trường bất lợi của thương mại xuyên biên giới”.

Trước đó, Hà Lan đã quyết định xóa bỏ thuế TTĐB với nước ngọt có ga từ năm 2012, sau một thập niên loại thuế này là chủ đề gây tranh cãi. Cộng hòa Ireland cũng gỡ bỏ thuế TTĐB cho nước giải khát có ga từ năm 1992, sau hàng chục năm áp dụng.

Nghiên cứu năm 2003 của Bahl, Bird và Walker trên Tạp chí Tài chính Công (Public Finance Review) chỉ ra rằng việc khoản thu thuế TTĐB 16 triệu bảng Ai len bị mất đi hằng năm được bù đắp đáng kể với khoản thu bổ sung từ thuế giá trị gia tăng, thuế thu nhập doanh nghiệp, khoản tiết kiệm chi phí quản lý thuế, cùng với những lợi ích không thể đo đếm của mức tăng tỷ lệ việc làm, mức tăng sản lượng của nền kinh tế.

Bắt con tép, mất con tôm

Theo một chuyên gia trong lĩnh vực này, tại khu vực Đông Nam Á, VN là nước có mức tiêu thụ nước ngọt có ga ít thứ hai khu vực. VN đứng sát hai nước láng giềng của ASEAN đang áp dụng thuế TTĐB cho nước giải khát không cồn, trong đó có nước ngọt có ga là Lào và Campuchia.

Trong bối cảnh ASEAN trên lộ trình xích lại gần nhau hơn với sự hình thành của Cộng đồng Kinh tế ASEAN (AEC) vào năm 2015, VN sẽ được hưởng lợi từ thương mại biên giới với mức chênh lệch giá các loại nước giải khát không cồn. Đây là cơ hội cho ngành sản xuất nước ngọt có ga trong nước theo tiến trình hội nhập. “Trong trường hợp nước ngọt có ga không phải chịu thuế TTĐB, đóng góp của loại mặt hàng này vào doanh thu quốc dân vẫn sẽ được duy trì ở mức không nhỏ” - chuyên gia này nhận định.

Ngược lại, nếu chúng ta áp dụng thuế TTĐB, giá các loại nước ngọt này sẽ tăng lên đáng kể. Trong bối cảnh hiện nay, nhiều người tiêu dùng chắc chắn sẽ thay đổi nhu cầu, quay sang sử dụng sản phẩm thay thế tương đương khác như ở một số quốc gia nói trên. Như vậy, mục đích của việc áp thuế TTĐB không đạt mà còn khiến ngành công nghiệp sản xuất nước có ga lao đao, tác động tiêu cực lên nền kinh tế, nhất là trong giai đoạn khó khăn hiện nay