Chiến lược thâu tóm của vua cá

Với hơn 5cuộc thâu tóm trong vòng 5 năm, ông chủ của Thủy sản Hùng Vương Dương Ngọc Minhđang đứng vào hàng ngũ hiếm hoi những nhà lãnh đạo doanh nghiệp Việt thực hiệnchiến lược tăng trưởng bằng M&A một cách lão luyện.

Và ngườiđàn ông được biết đến với biệt danh “vua cá” này có thể vẫnchưa ngừng lại.

Cuối tháng 12.2013 các nhà đầu tư khá bất ngờ khi Công ty Cổphần Hùng Vương thông báo tổ chức Đại hội Cổ đông bất thường để thông qua kếhoạch huy động vốn bằng cách phát hành thêm 30 triệu cổ phiếu, trong đó có 20triệu bán cho 2 đối tác chiến lược Singapore. Tổng giá trị phát hành theo mệnhgiá là 300 tỉ đồng. Bất ngờ ở chỗ Hùng Vương lúc đó không thiếu tiền.

Mảnh ghép hoàn hảo

Trong cuộc trò chuyện bên lề buổi Đại hội, Chủ tịch kiêm TổngGiám đốc Dương Ngọc Minh mới tiết lộ nhiều điều quan trọng. Theo ông Minh, việcông chọn đối tác là tổ chức tài chính Singapore vì họ có quan hệ tốt với mộttập đoàn siêu thị nắm thị phần lớn ở Indonesia. Thông qua việc hợp tác với tậpđoàn siêu thị, sản phẩm của Hùng Vương sẽ có mặt ở thị trường tiêu dùng có hơn240 triệu dân này.

Một tham vọng khác cũng được hé lộ. Ông chủ của Hùng Vương chobiết sẽ hợp tác đưa hàng vào khoảng 50 chợ tại Mỹ, thông qua con đường hợp tácvà mua từ 30-51% cổ phần tại các chợ này. Theo ông Minh, doanh thu hằng năm củacác chợ nói trên vào khoảng 700 triệu USD cho các mặt hàng nhập khẩu từ ViệtNam như nông sản, thực phẩm, hàng tiêu dùng, như gạo, bún, miến, phở, sữa, càphê, gia vị…

Rõ ràng, mục đích của ông Minh không chỉ là huy động vốn. Cáccổ đông mới được ông Minh kỳ vọng sẽ mang lại mảnh ghép hoàn hảo cho HùngVương. Ông trùm ngành chế biến thủy sản này vẫn còn thiếu khâu thương mại vàphân phối chính để đưa sản phẩm ra thị trường nhanh chóng.

Mô hình sở hữu tập đoàn Hùng Vương

Hùng Vương là một trong số ít các doanh nghiệp xuất khẩu doanhthu hàng trăm triệu đô của Việt Nam có chuỗi kinh doanh khép kín khá hoànchỉnh. 8 nhà máy chế biến của Hùng Vương và Agifish có công suất chế biến hàngtrăm ngàn tấn cá mỗi năm. Nguồn cá được lấy từ 350 ha diện tích vùng nuôi mà họđang sở hữu, giúp công ty này chủ động được 70% nguyên liệu. Trong khi đó, vớicông suất 1 triệu tấn thức ăn gia súc/năm, Việt Thắng cộng với Hùng Vương TâyNam và Hùng Vương Vĩnh Long hoàn toàn đảm bảo nguồn thức ăn cho cá và tôm.

Hệ thống khép kín bao gồm thức ăn - con giống - nuôi trồng -chế biến - xuất khẩu này đã tạo ra lợi thế cạnh tranh có thể nói là vô song choHùng Vương, khi có thể kiểm soát được toàn bộ chuỗi giá trị. Tuy nhiên, thứ màHùng Vương không thể kiểm soát được là thị trường.

Dù có những thị trường truyền thống khá ổn định nhưng đối vớicác doanh nghiệp xuất khẩu đầu ra là thứ khó kiểm soát nhất. Nó không chỉ phụthuộc vào chính sách của nước nhập khẩu mà còn vào các nhà phân phối.

Rủi rotại thị trường Mỹ là một ví dụ. Theo Công ty Chứng khoán Maybank Kim Eng, sảnlượng và giá trị cá tra xuất khẩu sang Mỹ đang đóng góp lần lượt 14% và 19% vàotổng doanh số của Hùng Vương.

Trong khi đó, Bộ Thương mại Mỹ (DOC) đang điềutra áp thuế chống bán phá giá cho cá tra của Hùng Vương (bao gồm cả Agifish)với mức 2,15 USD/kg. Kết quả sẽ được công bố vào cuối tháng 3 này. Và nếu bịkết luận phải áp thuế thì để giữ thị phần, Hùng Vương có thể phải chấp nhậnđánh đổi lợi nhuận của mình giữ giá cho nhà phân phối, hoặc là tìm một thịtrường khác thay thế.

Đường tắt M&A

Dương Ngọc Minh bước chân vào lĩnh vực cá tra một cách khá tìnhngờ. Ông kể rằng, năm 2003, Tiền Giang mở Khu Công nghiệp Mỹ Tho và kêu gọi đấugiá xây nhà máy. Ông quyết định xây nhà máy đông lạnh để chế biến cá ngừ, vốnlà mặt hàng xuất khẩu rất được ưa chuộng trong những năm đó. Nhưng khi nhà máyxây xong thì cá ngừ bị thất mùa, nhà máy đói nguyên liệu. Ông bỏ cá ngừ, chuyểnsang chế biến cá tra xuất khẩu. Đây là thời điểm mà ngành cá tra bắt đầu pháttriển nóng ở Việt Nam, hàng loạt doanh nghiệp như Nam Việt, Vietfish, Agifishhay Bianfishco đã phất lên nhờ con cá tra.

Doanh thu và lợi nhuận của Hùng Vương

Riêng Hùng Vương phải đến năm 2008 mới bắt đầu nổi lên như mộtông lớn trong ngành cá, khi ông Minh bắt đầu chiến lược khai phá những thịtrường mới, đặc biệt là Đông Âu và Nga. Nổi bật trong số đó là bản hợp đồng lớnvà dài hạn cung cấp cá cho quân đội Ukraine. Năm 2009 Nga mở cửa thị trường chothủy sản Việt Nam thì ngay trong năm đó Hùng Vương đã dẫn đầu cả nước về kimngạch xuất khẩu vào thị trường này.

Tuy nhiên, cột mốc quan trọng nhất quyết định sự tăng trưởng ấntượng của Hùng Vương là khi ông chủ của nó quyết định dùng chiến lược thâu tóm.

Nếu như năm đầu tiên thành lập, 2003, doanh số của Hùng Vươngchỉ đạt vỏn vẹn 8 tỉ đồng, thì đến 2012 họ đã xác lập kỷ lục doanh thu 8.000 tỉđồng, gấp 1.000 lần. Một mũi tên trúng hai đích, chiến lược thâu tóm không chỉgiúp Hùng Vương tăng trưởng nhanh mà còn là những mảng ghép chiến lược hoàn hảocho con đường phát triển bền vững của doanh nghiệp này.

Cuối năm 2008, Hùng Vương trở thành cổ đông lớn của Agifish khinắm giữ 19,03% vốn. Đến năm 2010, công ty này nâng tỉ lệ sở hữu lên trên 51% vàchính thức nắm quyền điều hành Agifish. Với 200 tỉ đồng mua cổ phiếu, HùngVương trở thành công ty mẹ của một doanh nghiệp với hơn 3.500 công nhân có taynghề. “Nếu đầu tư từ đầu cũng mất 2 năm, chưa tính tới chi phí xây dựng thươnghiệu, mạng lưới thị trường”, ông Minh tính toán.

Năm 2008 cũng là thời điểm Hùng Vương bắt đầu mua cổ phần Nhàmáy Thức ăn Chăn nuôi Việt Thắng và đến đầu năm 2013 thì đạt tỉ lệ sở hữu55,31%. Nếu mua Agifish giúp rút ngắn thời gian đầu tư thì việc mua lại thức ănchăn nuôi Việt Thắng có vai trò chiến lược quan trọng đối với Hùng Vương.

“Việc nắm trong tay công ty chế biến thức ăn chăn nuôi sẽ giúpHùng Vương chứng minh được nguồn gốc và bảo đảm dư lượng kháng sinh đúng tiêuchuẩn xuất khẩu”, ông Minh nói.

Nhà máy chế biến thủy sản của Hùng Vương

Đây là chuyện đau đầu của ngành thủy sản khi Việt Nam nằm trongtop 3 nước đứng đầu về số lượng sản phẩm bị từ chối nhập khẩu tại 3 thị trườnglớn nhất thế giới là châu Âu, Mỹ và Nhật. Gần đây đến lượt Hàn Quốc và Mexicocũng đã thông báo ngừng nhập khẩu tôm sú và tôm thẻ Việt Nam do dư lượngEthoxyquin - một chất bảo quản giá rẻ được sử dụng phổ biến trong thức ăn chănnuôi thủy sản ở Việt Nam - quá cao.

Chưa dừng lại ở đó, giữa năm 2011, ông Minh lại bỏ ra 37 tỉđồng, chấp nhận trả gấp đôi giá thị trường để mua 2,8 triệu cổ phiếu của Côngty Cổ phần Xuất nhập khẩu Lâm Thủy sản Bến Tre. “Rất khó để Hùng Vương đi kiếmvùng nuôi cỡ 20 ha vào thời điểm hiện nay. Đây là một mức giá hợp lý để sở hữumột công ty có 800 ha mặt nước nuôi trồng, tương đương khoảng hơn 1.000 hađất”, ông Minh phân tích.

“Họ đã có sẵn cơ sở vật chất và con người. Vấn đề là thay đổicách nhìn và cách làm thôi”, ông lý giải cho chiến lược tăng trưởng bằngM&A của mình. Theo ông, các công ty mà Hùng Vương tham gia đều có nền tảngcủa một doanh nghiệp tốt, có cơ sở hạ tầng để đẩy mạnh xuất khẩu. Điểm yếu làcách quản trị doanh nghiệp dẫn đến hiệu quả làm ăn thấp. Chỉ cần kết hợp vớikinh nghiệm quản lý của Hùng Vương là có thể hoàn thiện.

Thực tế, khi mua lại doanh nghiệp nào ông Minh cũng đều có lýdo hợp lý và thuyết phục được cổ đông. Nhiều người trong ngành nhận xét ông làngười rất giỏi về chuyên môn và kinh doanh. Tuy nhiên, giới tài chính cũng chiasẻ với nhau câu chuyện rằng ông Minh làm được điều này còn nhờ một cộng sự đắclực về mặt tài chính, đó chính là SSI.

SSI là công ty chứng khoán bảo lãnh cho Hùng Vương phát hànhlần đầu gần 60 triệu cổ phiếu vào cuối tháng 11.2009, đồng thời trở thành cổđông và tham gia vào Hội đồng Quản trị của Hùng Vương từ đó đến nay.

Trở lại nghề tôm

Bên cạnh mục tiêu hoàn thiện chuỗi giá trị và tăng trưởngnhanh, những động thái M&A của Hùng Vương vài năm gần đây cho thấy dườngnhư doanh nghiệp này đang chuyển dần trọng tâm sang con tôm. Thủy sản Bến tre,Chế biến Thủy sản Tắc Vân, Công ty Cổ phần Thực phẩm Sao Ta đều là tên tuổi lớntrong ngành chế biến tôm xuất khẩu của Việt Nam. Dù chưa nắm cổ phần chi phối ởcác công ty này nhưng giới phân tích đều nhận định rằng đây sẽ là mục tiêuchính của Hùng Vương trong thời gian tới.

Nước cờ này một lần nữa cho thấy tầm nhìn của Dương Ngọc Minh,khi con cá tra đang bước vào giai đoạn thoái trào.

5 năm gần đây, ngành cá tra đã gặp rất nhiều khó khăn, sản xuấtvà xuất khẩu chững lại, biến động theo chiều hướng xấu. Theo Hiệp hội Chế biếnvà Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP), kim ngạch xuất khẩu vào châu Âu, thịtrường chủ lực của Việt Nam, đã giảm với tốc độ trung bình trên 5% mỗi năm;thậm chí năm 2012 giảm tới 18,8%.

Nếu bỏ qua câu chuyện thoái trào của cá tra thì hiệu quả kinhdoanh, đặc biệt là vòng quay vốn, của việc nuôi tôm cũng ngắn hơn so với cátra. Đây cũng là lý do khiến ông Minh quyết định đầu tư mạnh vào tôm. “Hiệu quảnuôi cá phải chờ 6 tháng, còn nuôi tôm chỉ 3 tháng, trong khi các điều kiện đểtham gia ngành là như nhau”, ông nói.

Năm 2013 xuất khẩu cá tra mang về cho Hùng Vương khoảng 300triệu USD, trong khi tôm dù mới tham gia cũng đã đóng góp 150 triệu USD.

Chuyện vua cá chuyển sang nuôi tôm cũng khiến nhiều người thắcmắc và đều được ông Minh lý giải rằng ông tin vào kinh nghiệm nhiều năm của cáccông ty mình đầu tư. Tuy nhiên, ít người biết duyên nợ của ông với tôm đã béntừ rất sớm. Đây cũng là giai đoạn gắn với biến cố của cuộc đời ông.

Sinh năm 1956, xuất thân là thanh niên thành phố, Dương NgọcMinh tham gia thanh niên xung phong xây dựng vùng Duyên Hải (nay là huyện CầnGiờ, TP.HCM). Ở nơi heo hút đó, Nông trường Duyên Hải được thành lập, áp dụngthí điểm mô hình nuôi tôm, lấy thu bù chi. Được bổ nhiệm làm Phó Giám đốc Nôngtrường phụ trách sản xuất kinh doanh, Dương Ngọc Minh tập hợp đội ngũ cộng sự,tiến hành cải tạo môi trường sản xuất, rồi mới tích nước nuôi tôm, tìm nguồngiống tốt và thức ăn phù hợp.

Đến năm 1984, ông được bổ nhiệm làm Giám đốc Công ty Đông lạnhHùng Vương, một doanh nghiệp nhà nước tại quận 6, TP.HCM. Công ty do ông điềuhành đã nhanh chóng vươn lên vị trí hàng đầu trong ngành xuất khẩu thủy sản,với giá trị xuất khẩu hơn 30 triệu USD/năm. Nhưng đến năm 1995, tỉ giá biếnđộng chóng mặt khiến những món nợ nhập khẩu máy móc, thiết bị trở nên quá sứcchi trả, công ty phá sản. Giám đốc Dương Ngọc Minh phải ra tòa và nhận án tù vìgây thiệt hại kinh tế nghiêm trọng.

Trong phiên tòa phúc thẩm, ông bị buộc thêm tội lập quỹ tráiphép và lãnh án 10 năm tù. Sau 6 năm cải tạo tại trại giam Xuân Lộc, ông đượcđặc xá trước thời hạn. Năm 2003, ông thành lập công ty riêng, tiếp tục giữ cáitên Hùng Vương như một duyên nợ đã gắn bó với mình ngày trước.

Không biết những thăng trầm trong cuộc đời có tác động thế nàođến cách sống của Dương Ngọc Minh, nhưng nếu gặp ông ngoài đời ít ai nghĩ ônglà một đại gia bởi phong cách giản dị.

Quần jeans, áo pull, trong tay thường trực 2 cái điện thoạiNokia, một cái là 6010 và một cái là 2100, nhưng lại không dễ liên lạc được vớiông, bởi hầu như ông chỉ mở điện thoại trong khoảng 2 tiếng đồng hồ vào buổisáng và giờ nghỉ trưa, rồi tắt máy. Những người hay ra vào quán cà phê bêntrong khách sạn Rex trên đường Nguyễn Huệ có lẽ cũng khó nhận ra vị khách quencủa quán này là ông chủ của một công ty có giá trị hàng ngàn tỉ.

Theo công bố của VnExpress, năm 2013 ông là người giàu thứ 13trên sàn chứng khoán, với khối tài sản trên 1.000 tỉ đồng. Con số này mới chỉtính số cổ phần khoảng 36% của ông ở Hùng Vương, tuy nhiên con số thực tế cóthể lên đến 60% nếu tính cả số cổ phần ông nhờ người thân đứng tên.

Kết thúc cuộc trò chuyện với NCĐT, ông Minh nói thêm rằng mìnhđang ấp ủ một lĩnh vực kinh doanh khác, đó là ngành giấy. “Có một nhà máy sảnxuất giấy carton lớn của Mỹ đang gặp khó khăn và cần bán giá rẻ. Có thể chúngtôi sẽ hợp tác với công ty của ông David Dương để kinh doanh lĩnh vực này”, ôngtiết lộ.

Quá trình M&A của Hùng Vương