Châu Á mất mùa lúa gạo, an ninh lương thực bị đe dọa

Gần một thập kỷ sau khi giá gạo toàn cầu tăng vọt, các nước sản xuất lúa gạo hàng đầu châu Á đang phải hứng chịu đợt hạn hán nghiêm trọng, đe dọa làm giảm sản lượng và đẩy tăng giá gạo - lương thực của 1/2 dân số thế giới.

Thời tiết khô hạn đang ảnh hưởng tiêu cực đến nước xuất khẩu gạo số 1 thế giới - Ấn Độ, trong khi nước cung cấp số 2 thế giới - Thái Lan - đang đối mặt với năm hạn hán thứ 2 liên tiếp. Diện tích canh tác tại Việt Nam - nước xuất khẩu gạo lớn thứ 3 thế giới - cũng đang đối mặt với tình trạng thiếu nước tưới tiêu do mực nước sông Mekong thấp bất thường.

3 nước trên - Ấn Độ, Thái Lan và Việt Nam - cung cấp khoảng 43 triệu tấn gạo, tương đương hơn 60% thương mại gạo toàn cầu.

James Fell, nhà kinh tế học tại Hội đồng Ngũ cốc Quốc tế (IGC), cho biết, đến nay giá gạo vẫn chưa có sự phản ứng mạnh mẽ nào trước hiện tượng thời tiết khô nóng vì lượng gạo lưu kho tại Ấn Độ và Thái Lan vẫn rất cao, nhưng điều này không thể kéo dài mãi.

Lượng gạo lưu kho tại 3 nước xuất khẩu hàng đầu dự báo sẽ giảm 1/3 vào cuối năm nay xuống còn 19 triệu tấn, ghi nhận mức giảm lớn nhất kể từ năm 2003, theo tính toán của Reuters dựa vào số liệu của Bộ Nông nghiệp Mỹ (USDA).

Mọi hiện tượng gián đoạn nguồn cung đều vô cùng nhạy cảm. Năm 2008, sản lượng gạo của châu Á giảm do El Nino đã buộc Ấn Độ phải ban bố lệnh cấm xuất khẩu, khiến giá gạo toàn cầu tăng vọt và gây ra khủng hoảng lương thực tại Haiti và các biện pháp khẩn cấp tại các nước nhập khẩu lớn như Philippines.

Thời điểm đó, Manila đã phải cho xả bán lượng gạo dự trữ, yêu cầu quân đội giám sát việc mở bán gạo trợ giá và yêu cầu các chuỗi đồ ăn nhanh phục vụ nửa suất thông thường cũng như thúc giục Việt Nam và các nước khác bán thêm gạo cho nước này.

Thế giới đã chứng kiến hàng loạt cuộc khủng hoảng lương thực trong thập kỷ qua, chủ yếu do thời tiết bất lợi.

Xét về lúa gạo, giá gạo xuất khẩu của Thái Lan năm 2008 tăng lên mức kỷ lục 1.000 USD/tấn. Giá gạo tăng vọt thường làm tăng nhu cầu các loại ngũ cốc khác như lúa mỳ - thường được sử dụng để sản xuất các loại mỳ ở châu Á, đậu nành và ngô.

Tuy giá gạo hiện nay còn kém xa mức giá năm 2008, song đầu tháng 4 giá gạo đã lên đến 389,5 USD/tấn, cao nhất kể từ tháng 7/2015 và tăng 13% so với mức thấp nhất 8 năm ở 344 USD/tấn hồi tháng 9/2015.

Sản lượng gạo giảm lần đầu tiên trong 6 năm qua

Viện Nghiên cứu Lúa gạo Quốc tế (IRRI) trụ sở tại Philippines tỏ ra lo ngại về tính dễ tổn thương của châu Á dù giá gạo hiện này vẫn ổn định.

Mặc dù sản lượng gạo của Ấn Độ năm 2015 tương đối ổn định, song thời tiết nóng bất thường đang đe dọa kéo giảm sản lượng lúa vụ 2 tại các khu vực miền đông nước này.

IGC dự đoán sản lượng gạo toàn cầu năm 2016 đạt 473 triệu tấn, giảm so với 479 triệu tấn năm 2015, giảm lần đầu tiên trong 6 năm qua.

Đồng bằng sông Mekong

Sản lượng vuụ lúa chính năm ngoái của Thái Lan chỉ bằng 1/2 so với sản lượng kỷ lục vài năm trước và USDA dự báo sản lượng sẽ giảm thêm hơn 1/5 xuống 15,8 triệu tấn trong năm nay.

Chính phủ Thái Lan đang thúc giục nông dân không xuống giống khi mực nước tại các hồ chứa xuống thấp kỷ lục sau 2 năm hạn hán liên tiếp.

Tại Việt Nam, sản lượng gạo năm 2016 được dự báo có thể giảm 1,5% xuống 44,5 triệu tấn, trong khi xuất khẩu đạt 8,7 triệu tấn.

Hiện có đến 240.000 ha lúa tại khu vực miền trung và Đồng bằng sông Cửu Long bị thiệt hại do hạn hán và xâm mặn.

Nước nhập khẩu gạo cũng gặp khó

Một số nước châu Á đang nỗ lực tăng nhập khẩu gạo.

Nhập khẩu gạo của Indonesia năm 2016 được dự báo tăng 60% lên 2 triệu tấn so với năm 2015.

Trung Quốc, nước nhập khẩu gạo hàng đầu thế giới với 5 triệu tấn mỗi năm, được dự báo tiếp tục tăng nhập khẩu gạo. IGC đã dự báo sản lượng gạo của Trung Quốc sẽ thấp hơn so với tiêu thụ của nước này năm thứ 3 liên tiếp.

Dự trữ gạo của Philippines trong tháng 3/2016 đứng ở mức thấp nhất kể từ tháng 10/2015 dù nước này đã nhập khẩu 750.000 tấn và Cơ quan Lương thực Quốc gia (NFA) được phép nhập khẩu bổ sung 500.000 tấn nếu cần thiết.

Mặc dù El Nino đã bước vào giai đoạn suy yếu, nhưng mối nguy giá lương thực tăng vẫn hiện hữu khi mùa hè bắt đầu đến, Bộ trưởng Kế hoạch Kinh tế Philippines Emmanuel Esguerra cho biết.

Nhật Trường

Nguồn Reuters