Cà phê Việt trước cơn bão FDI

Mất ghế ngay trên sân nhà

Với hơn nửa triệu ha cà phê, Việt Nam xuất khẩu trên 1,2 triệu tấn cà phê hạt/năm nhưng kim ngạch năm cao nhất (2011) chỉ là 2,4 tỷ USD do trên 90% sản lượng bán ra mới ở dạng sơ chế giá rẻ.

Năm 2007, Chính phủ ban hành Nghị định 23 khuyến khích doanh nghiệp 100% vốn nước ngoài kinh doanh cà phê tại Việt Nam, với điều kiện không trực tiếp thu mua nguyên liệu từ nông dân mà chỉ được đầu tư chế biến sâu. Tuy nhiên, Luật đầu tư 2006 không cấm điều này.

Chính vì vậy, nhiều doanh nghiệp FDI đến Việt Nam chỉ đầu cơ buôn cà phê hạt thay vì tham gia chế biến sâu. Với lợi thế về nguồn vốn lớn, lãi suất vay thấp, không phải chia sẻ gánh trách nhiệm về rủi ro thời tiết và đầu tư xây dựng nguồn nguyên liệu, doanh nghiệp FDI có sức mạnh cạnh tranh tuyệt đối trong việc thu mua cà phê của bà con nông dân.

Liên doanh có vốn đầu tư nước ngoài đầu tiên được cấp phép xuất khẩu cà phê tại Đắk Lắk từ năm 1995 là Dakman. Công ty thuộc tập đoàn ED&FMAN (Anh) này góp 66,4% vốn, phần còn lại của công ty TNHH MTV Xuất nhập khẩu Cà phê 2/9 (Simexco Đắk Lắk, doanh nghiệp thuộc Tỉnh ủy). Nhiều năm liền, Dakman liên tiếp báo lỗ, không nộp thuế thu nhập doanh nghiệp.

Sau Dakman, có thêm gần chục doanh nghiệp FDI khác được UBND tỉnh Đắk Lắk cấp giấy chứng nhận đầu tư. Trong số đó, chỉ có một doanh nghiệp thực sự đầu tư sâu về chế biến, là công ty TNHH Cà phê Ngon (Ấn Độ) với nhà máy chế biến cà phê hòa tan đặt tại huyện Cư Kuin, công suất 10.000 tấn/năm, tổng vốn đầu tư 50 triệu USD, có sản phẩm xuất khẩu từ quý I/2012.

Dù biết 2 chi nhánh Neumann và Olam đã mua trực tiếp hàng trăm tấn cà phê của nông dân từ các năm 2009, 2010, cơ quan chức năng Việt Nam không thể xử phạt. Niên vụ 2010 - 2011, các doanh nghiệp này thu mua và xuất khẩu hơn 180.000 tấn cà phê hạt, gần nửa sản lượng cà phê cả tỉnh Đắk Lắk.

Đây là mặt hàng được hoàn thuế giá trị gia tăng nên ngân sách không thu được đồng nào trong khi chính quyền cùng người dân đã và sẽ còn phải tiếp tục bỏ ra hàng trăm nghìn tỷ đồng để chăm vùng nguyên liệu và cải tạo, tái canh số cà phê già cỗi.

Lách luật bằng cách hỗ trợ nông dân

Tháng 5, dự án Xây dựng hệ thống chế biến ướt cà phê vối cho nhóm nông hộ tại Đắk Lắk được nhóm tư vấn dự án M4P2 giới thiệu với đối tượng thụ hưởng đầu tiên là 53 hộ nông dân huyện Cư M'gar tham gia Hợp tác xã Ea Kiết được nhận chứng chỉ thương mại công bằng, cùng quản lý một hệ thống chế biến ướt cà phê Robusta trị giá 6 tỷ đồng, do Dakman ứng vốn xây dựng rồi bàn giao.

Với chứng chỉ được cấp, cà phê mang thương hiệu Ea Kiết trồng trên tầng đất bazan màu mỡ nhất của tỉnh Đắk Lắk được Dakman thu mua toàn bộ với giá cao hơn giá thị trường từ 2,2 đến 2,5 triệu đồng mỗi tấn, bình quân thu nhập mỗi hộ tăng thêm 15-20 triệu đồng/ năm.

Sắp tới sẽ có thêm hàng trăm hộ nữa tham gia dự án, mở rộng nguồn nguyên liệu, tất nhiên sẽ ưu tiên dành bán cho nhà hỗ trợ là Dakman.

Tại Diễn đàn Kinh tế Thế giới khu vực Đông Á - Thái Bình Dương tổ chức ở TPHCM năm 2010, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cam kết cùng với 12 tập đoàn, doanh nghiệp quốc tế thành lập 5 nhóm đối tác công tư nông nghiệp cho nhiều loại nông sản, trong đó có cà phê.

Tại diễn đàn Kinh tế Thế giới diễn ra ở Davos (Thụy Sĩ) tháng 1- 2011, 17 công ty đa quốc gia như Nestlé, Yara, Syngenta, Cisco, EDE Consultang, Dakman đưa ra sáng kiến liên kết công tư (PPP) mang tên Tầm nhìn mới cho nông nghiệp, để hỗ trợ nông dân.

Theo đó, riêng chi nhánh Nestlé tại Việt Nam đã thông qua các mô hình dự án nông nghiệp bền vững với mục tiêu công khai mỗi năm mua đứt 1/4 tổng sản lượng cà phê Robusta.

Sắp lại bàn cờ Cà phê Việt

Trước cơn bão FDI, bàn cờ cà phê Việt sắp lại chỉ còn vài quân mạnh với thứ tự top 3 như sau:

Số 1, Tập đoàn Intimex niên vụ 2011-2012 dự kiến xuất khẩu 200 nghìn tấn.

Số 2, Simexco Đắk Lắk dự kiến xuất khẩu 110 nghìn tấn.

Số 3, Tổng công ty Tín Nghĩa Đồng Nai, dự kiến xuất khẩu 90-95 nghìn tấn.

Đây là những doanh nghiệp đã chuẩn bị hành trang chặt chẽ trước khi bơi vào biển lớn Tổ chức Thương mại thế giới (WTO), xây dựng uy tín đủ để bán hàng trực tiếp cho các nhà rang xay với giá có lợi nhất, có thể vay ngoại tệ từ các ngân hàng nước ngoài với lãi suất ưu đãi.

Ở phân khúc lợi nhuận cao, công ty cà phê Trung Nguyên đang đẩy mạnh bán mặt hàng Cà phê hòa tan sang thị trường Trung Quốc. Tính tới tháng 6, dù tốc độ tăng trưởng lên tới 178% so với cùng kỳ năm 2011, doanh nghiệp này vẫn đối mặt nỗi lo tranh mua nguyên liệu của doanh nghiệp FDI. Dù Trung Nguyên đã hỗ trợ vùng nguyên liệu 2.000 ha nhận chứng chỉ UTZ, sẽ vẫn khó ngăn các chủ vườn bán cà phê cho doanh nghiệp FDI, nếu được chào giá cao hơn.

Nguồn Tiền Phong