Báo chí trong vòng xoáy kinh tế

Nhìn vào bất kỳ sạp báo nào, không khỏi lo lắng cho tương lai thể loại tạp chí nói riêng và báochí nói chung. Đã có thời trên sạp báo hay trên quầy báo trong nhà sách hay bưu điện, chúng ta thấynổi bật các tạp chí chuyên ngành về văn học, nghệ thuật, vừa phong phú về đề tài vừa có giá trị vềmặt thông tin. Hầu như ngành nào cũng có tạp chí riêng từ hội họa đến điện ảnh, từ văn học nướcngoài đến nghiên cứu lịch sử. Nay các tạp chí như thế dần biến mất. Thay vào đó là hàng loạt, hàngloạt tạp chí giải trí in lòe loẹt mà chính măng sét cũng là tiếng nước ngoài. Không lẽ nền văn hóaViệt Nam không còn gì để viết nên nhiều cơ quan báo chí mua lại nội dung báo nước ngoài để dịch và"nội địa hóa" tại Việt Nam?

Trong một bài viết ngắn không thể nào bao quát để lý giải vì sao các tạp chí đứng đắn, cần thiếtcho đời sống tinh thần của một xã hội bình thường lại biến mất, vì sao loại tạp chí giật gân "đắttiền" lại chiếm ưu thế. Nhưng những người có trách nhiệm không thể không lên tiếng về tình trạngnày; không thể không tìm cách cân bằng trở lại giữa loại tạp chí giải trí đơn thuần và tạp chí phụcvụ chuyển tải kiến thức, phản ánh đời sống tinh thần, sinh hoạt văn hóa của một xã hội. Đáng tiếc,xu hướng ngược lại là xin giải thể các tờ báo như Thế giới mới chủ yếu cũng vì lý do kinh tế.

Thế giới mới là tờ báo của ngành giáo dục với cơ quan chủ quản là Nhà xuất bản Giáo dục. Đây làmột mô hình có nhiều bất cập, khó lòng để cho Thế giới mới nhảy vào các vấn đề tiêu cực đang nóngcủa ngành giáo dục, đang được các báo khác đề cập một cách đậm nét. Lý do ai cũng hiểu là không lẽmột tờ báo của ngành giáo dục lại đăng bài phê phán chính ngành mình! Mà một tờ báo của ngành lạikhông nói gì về ngành đó cả (nói theo nghĩa bàn cho cặn kẽ các vấn đề nổi lên) thì chắc chắn trướcsau gì độc giả cũng quay lưng. Đã vậy không trông mong gì Thế giới mới có bài khách quan về hoạtđộng của Nhà xuất bản Giáo dục!

Đây không phải là hiện tượng riêng lẻ với Thế giới mới mà xảy ra với đa phần các tờ báo hiệnnay. Một tờ báo của Bộ Y tế khó lòng nêu lên những yếu kém của bộ máy quản lý ngành; một tờ báo củaHà Nội khó lòng làm phóng sự về những lỗ hổng trong quản lý đô thị tại thủ đô.

Thật ra đã có thời báo thuộc bộ, ngành nhưng vẫn lên tiếng mạnh mẽ về mặt trái của bộ, ngành đóvì lãnh đạo nơi đó biết sử dụng tờ báo làm kênh phản hồi thông tin giúp công tác quản lý nhà nướcvà đặc biệt là giúp giám sát bộ máy bên dưới của mình.

Và cũng có tờ báo thuộc bộ, ngành chọn hướng đi là diễn đàn để bàn sâu những vấn đề trong ngành,ngõ hầu tìm giải pháp. Chẳng hạn, tờ Thế giới mới hoàn toàn có thể mở diễn đàn để giáo viên khắp cảnước lên tiếng về vấn đề dạy thêm - nên như thế nào cho trọn vẹn đôi đường.

Nói sao thì nói, tiền ngân sách rót cho các tờ báo của ngành, của địa phương mà ngành và địaphương chỉ xem báo như công cụ để đánh bóng cho bản thân ngành đó thì ngân sách đã bị lãng phí.Cách hay nhất là chấm dứt mọi sự trợ cấp của ngân sách cho báo chí, chuyển các tờ báo cho các hộiđoàn quản lý với cơ chế tài chính tự chủ - tự khắc nhiều vấn đề của làng báo sẽ được giải quyết.Hoặc số đầu mối làm cơ quan chủ quản báo chí phải giảm mạnh đồng thời cho phép nơi trực tiếp làm ratờ báo đứng tên chịu trách nhiệm, ít nhất là về mặt tự chủ tài chính.

Đã có thời việc liên kết với nhà xuất bản bị coi là chuyện trái phép, có làm thì cũng chỉ làmchui - nhưng sau một thời gian bên liên kết đã được chính thức thừa nhận, được đứng tên một cáchđàng hoàng trên bìa sách như một pháp nhân độc lập. Báo chí cũng nên được khuyến khích đi theo conđường đó với lộ trình từng bước, rõ ràng, ví dụ báo giải trí, báo khoa học kỹ thuật, báo kinh tếlàm trước.

*
* *

Chuyện quan trọng hơn là khía cạnh tài chính trong hoạt động báo chí. Thiết nghĩ mọi hình thứctrợ cấp ngân sách cho hoạt động báo chí đều không đem lại hiệu quả. Một khi độc giả đã quay lưngthì rót bao nhiêu tiền cũng không đem lại hiệu quả mong muốn. Với các tạp chí cần thiết cho xã hộinhưng người đọc quá ít như nghiên cứu chữ Nôm chẳng hạn thì phải được trợ cấp nhưng phải xem đó làtrường hợp hãn hữu, có đề án rõ ràng, minh bạch.

Trong thực tế đơn vị báo chí cũng là doanh nghiệp. Hàng ngày, hàng giờ, cơ quan báo chí cũngphải đối diện với những câu hỏi y như của doanh nghiệp là làm sao chi trả lương, thưởng, nhuận bútở mức độ thu hút được các cây bút giỏi, nhà báo có tay nghề. Nhưng khó hơn doanh nghiệp, báo chícòn phải thực hiện nhiệm vụ chính trị của mình chứ đâu thể chăm chăm vào chuyện tăng doanh thu đểbị cuốn vào cơn lốc "lá cải hóa". Nếu báo chí "tự thu, tự chi" được thì cũng nên cho họ tự chủ thậtsự về mặt tài chính như một doanh nghiệp.

Một nghịch lý hiện nay là các tờ báo nghiêm túc, dù không nhận đồng xu nào từ ngân sách nhà nướcvà phải tự xoay xở như một doanh nghiệp về mặt tài chính, về mặt nguyên tắc, vẫn còn bị ràng buộcbởi cái gọi là "cơ chế tự chủ tài chính" trong việc trả lương cho nhân viên nên dần dần mất ngườibỏ sang làm việc cho các doanh nghiệp tư nhân hay công ty nước ngoài. Việc trả lương chưa thỏađáng, không tương xứng với khả năng đã buộc nhiều nhà báo có tên tuổi bỏ ra làm cho các tờ báo giảitrí thuần túy. Các tờ báo này thường cũng là một dạng liên kết xuất bản với bên ngoài dưới hìnhthức hợp đồng quảng cáo, thiết kế… nên không bị ràng buộc bởi cơ chế trả lương theo Nhà nước nhờ đóthu hút được người có tay nghề làm báo. Rõ ràng sự khủng hoảng về nguồn nhân lực đã và đang diễn ratrong làng báo.

Ngoài nỗi lo về mặt tài chính, làm sao để có doanh thu để tự trang trải chi phí và nuôi sống bộmáy một cách đàng hoàng, các cơ quan báo chí còn phải tìm con đường phát triển trong bối cảnh côngnghệ thông tin đang có những bước tiến vũ bão và đang tác động mạnh vào hoạt động báo chí. Nói gìthì nói, con đường phát triển đó đòi hỏi phải có đầu tư, cả về mặt con người lẫn cơ sở vật chất.Nếu vì cơ chế tài chính chưa thông thoáng báo chí đành lỡ mất những cơ hội theo kịp đà tiến của xãhội, để lại trận địa cho các mạng xã hội mà thôi.

Ai cũng đồng tình báo chí trong vai trò là công cụ cung cấp thông tin cả hai chiều, cả từ chínhquyền đến người dân và từ người dân phản hồi trở lại cho chính quyền. Nếu chỉ dừng lại một tronghai vế này đều không đầy đủ như rơi vào xu hướng xem nặng chiều tuyên truyền hay bỏ lơ những vấn đềquan trọng của xã hội. Nghệ thuật là sử dụng được cả hai kênh thông tin và đồng thời không tốn tiềnngân sách nhà nước!

Theo SaigonTimes