ABA Cooltrans cô đơn trong chuỗi lạnh

“Khi cắn vào một que kem, anh biết được điều gì?”, Chủ tịch Điều hành Công ty Cổ phần Giải pháp Thương mại ABA (ABA Cooltrans), ông Lương Quang Thi đặt câu hỏi cho phóng viên NCĐT trước khi bắt đầu cuộc phỏng vấn kéo dài hơn 2 giờ đồng hồ. 

“Chất lượng bảo quản lạnh”, ông trả lời cho câu hỏi mà chính mình đặt ra trước đó. Cụ thể hơn, nếu được bảo quản đúng cách, sau khi cắn vào kem, người ăn cảm nhận được độ dẻo và chất kem bám vào thành răng. Nếu kem sốc nhiệt hoặc thay đổi nhiệt độ trong quá trình bảo quản, kết cấu kem bị giòn, mất độ bám dính và nát sau khi cắn. 

Từ ví dụ của que kem, ông muốn nói tới tầm quan trọng của logistics lạnh?

Đúng vậy. Chuỗi lạnh rất khó xây dựng bởi liên quan nhiều mắt xích khác nhau như sơ chế, lưu trữ, trung chuyển, lưu trữ tại kho lạnh, rồi tới vận chuyển hay giao hàng. Chỉ cần một mắt xích không ăn khớp hoặc bị gãy thì sản phẩm không còn nguyên vẹn đặc tính. Tôi không thích ăn kem nhưng mỗi lần ăn sẽ như một dạng bệnh nghề nghiệp. Tôi phân biệt được sự khác nhau của cây kem được sản xuất tại nhà máy và cây kem ở điểm bán. 

Hiện nay, logistics lạnh tại Việt Nam đang bị đứt gãy do có quá nhiều tay chơi trên cùng một chuỗi lạnh. Nếu tính cả các doanh nghiệp chỉ có 1-2 đầu xe thì ngành lạnh đang có khoảng 1.000 công ty. Doanh thu chuỗi lạnh nội địa năm 2024 khoảng 900 triệu USD, trong đó, ABA Cooltrans đóng góp hơn 18 triệu USD. Dù là doanh nghiệp thuộc Top đầu thị trường nhưng chúng tôi chỉ chiếm khoảng 2% thị phần. Điều đó giải thích sự phân mảnh của ngành. 

Đó là lý do chúng tôi tập trung cung cấp dịch vụ tích hợp, tạo sự liền mạch từ lưu trữ, bảo quản tại kho lạnh và vận chuyển bằng xe lạnh giao tới điểm bán, nhằm kiểm soát các mắt xích trong chuỗi không bị gãy. Ngoài ra, chúng tôi còn cung cấp dịch vụ trọn gói. Khi thành phẩm ra khỏi dây chuyền, chúng tôi tiếp quản từ đó, kiểm soát tồn kho, kế hoạch giao hàng, kế hoạch vận chuyển, tới từng điểm bán và cả thu hồi hàng về... Hiện 2 mảng dịch vụ trên đang chiếm khoảng 70% doanh thu. Còn dịch vụ lưu trữ lạnh thuần chiếm 30%. 

Ở nhiều quốc gia khác trên thế giới, thuê logistics lạnh trọn gói là phổ biến. Còn tại Việt Nam, dịch vụ này chưa phổ biến bởi chưa có nhà cung cấp thực sự đủ năng lực đáp ứng hiệu quả. Các công ty trong nước thì gặp không ít trở ngại khi chứng minh năng lực cho khách hàng. 

Nhưng dịch vụ tích hợp và trọn gói của Công ty vẫn thu được 13 triệu USD, ông thuyết phục khách hàng như thế nào?

Tôi muốn chứng minh bằng câu chuyện của mình. Cách đây 6 năm, một công ty sản xuất thịt mát hàng đầu Việt Nam tổ chức phỏng vấn chọn nhà thầu phân phối sản phẩm từ nhà máy sản xuất tới hệ thống điểm bán. Trong danh sách phỏng vấn năm đó có nhiều doanh nghiệp ngoại, chỉ duy nhất ABA Cooltrans là doanh nghiệp nội tham gia đấu thầu. Cuối cùng, công ty này chọn ABA, dù chúng tôi không phải là đơn vị đưa ra mức giá thấp nhất.

Những công ty lớn không bao giờ đặt yếu tố giá lên hàng đầu khi chấm thầu cả. Đối tác sản xuất thịt mát này muốn tìm đội chuyên nghiệp để quản lý, vận hành hoạt động kinh doanh trị giá hàng ngàn tỉ đồng từ nhà máy tới điểm bán của họ. Chúng tôi thắng thầu vì họ thấy ABA am hiểu chuỗi, có kinh nghiệm và có năng lực thực sự. Cho tới giờ, Công ty vẫn phụ trách mảng giao vận cho đối tác này, từ nhà máy sản xuất tới khoảng hơn 5.000 điểm bán trên toàn quốc mỗi ngày, tiêu chí là “giao hàng trong ngày”. Một bài toán phân phối thịt mát phức tạp và thú vị!

“Ma trận” phân phối trên được giải quyết bằng cách nào?

Khách hàng có 2 nhà máy thịt ở 2 đầu đất nước, 1 ở Hà Nam và 1 tại Long An. Hàng thịt xuất dây chuyền đồng loạt lúc 0h sáng. Công nghệ và kinh nghiệm giúp chúng tôi tính toán được ma trận xuất, giao hàng phù hợp theo nhu cầu thay đổi hằng ngày. Phần mềm sẽ điều tiết 200-300 tuyến giao hàng tại 2 đầu đất nước, mỗi tuyến lại có nhiều điểm giao với các xe lạnh lớn, nhỏ khác nhau tỏa đi toàn quốc.

Mục tiêu là hàng hóa đến điểm bán để kịp cho người tiêu dùng mua thịt tươi trong ngày, chuẩn bị bữa ăn tối dù đó là điểm phân phối xa nhà máy nhất. Điều này gia tăng giá trị cho sản phẩm, bởi khách hàng luôn muốn mua thực phẩm được làm trong ngày. Công nghệ cũng giúp chúng tôi xử lý hơn 10.000 bộ chứng từ hàng hóa giao nhận mỗi ngày, gần như theo thời gian thực. 

Có một báo cáo rằng, ngay sau thu hoạch, 25% lượng thực phẩm trong nước đã bị hao hụt dù chưa kịp tới nhà máy chế biến và điểm bán. Chuỗi lạnh chậm phát triển là một nguyên nhân?

Nhìn bức tranh chung, để làm chuỗi lạnh cần đầu tư lớn về cơ sở vật chất, công nghệ và con người vận hành. Quá trình thu hồi vốn chậm bởi mở kho lạnh, cung cấp xe ra thị trường thì nguồn hàng mới tìm đến. Cung đi trước cầu trong ngành này. Doanh nghiệp không thấy lợi nhuận nên không muốn làm.

Mặt khác, chuỗi lạnh tại Việt Nam có tỉ lệ thâm nhập chỉ khoảng 10%, có nghĩa, nếu có 100 tấn hàng hóa cần bảo quản và phân phối lạnh thì Việt Nam chỉ làm 10 tấn; 90 tấn còn lại như trái cây sau thu hoạch không được bảo quản lạnh, làm giảm vòng đời sản phẩm, mất giá trị dinh dưỡng, giá bán bị hạ thấp. Tỉ lệ thâm nhập này của Thái Lan khoảng 35%, Singapore lên tới 70%.

Hệ thống giao thông ở Pháp có một điểm thú vị. Xe chở thực phẩm được xếp thứ tự ưu tiên ngay sau xe cứu thương, cứu hỏa. Suy ngẫm kỹ, đây là logic quản trị có ý nghĩa ẩn đằng sau. An toàn thực phẩm là hàng đầu. Mọi thứ con người đưa vào cơ thể cần được vận chuyển tới nơi tiêu thụ nhanh nhất. 

Việt Nam chưa làm được như vậy nên tôi ước có thêm nhiều doanh nghiệp đầu tư vào ngành. Nếu chuỗi lạnh phát triển, người tiêu dùng hưởng lợi nhiều nhất bởi thực phẩm được bảo quản an toàn hơn. Nông sản Việt sẽ nâng giá trị và không còn chuyện “giải cứu” nữa. Đáng tiếc, nhà đầu tư nội thường không mạnh vốn, những doanh nghiệp có nguồn lực tài chính lại không muốn chi tiền bởi chuỗi lạnh thu hồi vốn chậm. Họ chưa hiểu ý nghĩa của ngành lạnh đối với cuộc sống con người. Điều này khiến tôi hơi cô đơn.