Lộ trình bền vững của doanh nghiệp: Yếu tố then chốt trong đa dạng hóa thương mại Việt Nam

Cuối tháng 3 vừa qua, Nhà vua Bỉ Philippe và Hoàng hậu Mathilde đã thăm Việt Nam, đánh dấu chuyến công du cấp nhà nước đầu tiên kể từ năm 2013. Sự kiện diễn ra trong tiết trời rét ngọt tại Hà Nội, hoàn toàn đối lập với bức tranh thương mại toàn cầu hiện tại đang “sôi sục” với nhiều biến động. Đây cũng là một trong loạt chuyến thăm cấp cao gần đây, khẳng định sức hút của Việt Nam trên trường quốc tế. Đáng chú ý, chuyến thăm của Hoàng gia Bỉ không chỉ mang ý nghĩa ngoại giao mà còn là minh chứng rõ nét cho tiềm năng hợp tác giữa hai nước. Với trọng tâm đặt vào công nghệ cao, kinh tế tuần hoàn và thương mại, Việt Nam và Bỉ đang cùng mở ra chương hợp tác mới, được thúc đẩy mạnh mẽ nhờ Hiệp định Thương mại Tự do Việt Nam - EU (EVFTA).

Đa dạng hoá không thể chờ đợi

Thương mại toàn cầu năm 2025 đối mặt với sóng gió chưa từng có. Sự phân cực Mỹ - Trung, cùng các chính sách thuế quan, làm gián đoạn chuỗi cung ứng và gây áp lực lên các nền kinh tế phụ thuộc xuất khẩu như Việt Nam. Mỹ vẫn là thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam, chiếm khoảng 30% kim ngạch năm 2024. Nếu thuế quan 10-20% được áp dụng, Bộ Công Thương ước tính chi phí xuất khẩu có thể tăng hàng tỉ USD mỗi năm. Nguy cơ này buộc Việt Nam phải đa dạng hóa thị trường. 

Đồng thời, các quy định môi trường của EU, như Cơ chế Điều chỉnh Biên giới Carbon (CBAM), đòi hỏi doanh nghiệp Việt Nam đầu tư mạnh vào công nghệ xanh để duy trì khả năng cạnh tranh. So với Thái Lan, quốc gia đã tăng xuất khẩu sang EU và Nhật Bản 15% từ 2020-2023, Việt Nam vẫn quá tập trung vào Mỹ, làm tăng rủi ro khi thị trường này biến động. 

Trước bối cảnh rối ren hiện tại, Tiến sĩ Miguel A. Ferrer, Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp Bỉ - Luxembourg (Beluxcham) tại Việt Nam, nhận định: “Việt Nam cần tận dụng các hiệp định như EVFTA để mở rộng thị trường sang châu Âu, nơi các tiêu chuẩn cao nhưng cơ hội cũng lớn. Nếu không đa dạng hóa, rủi ro từ các biến động thuế quan sẽ khiến các doanh nghiệp chịu thiệt.” Ông kể rằng, khi gặp Thủ tướng Việt Nam trong một buổi họp với đoàn doanh nghiệp châu Âu, ông ấn tượng với tinh thần quyết đoán: “Thủ tướng nói rõ, nếu điều gì hợp lý, chúng ta phải làm ngay. Nếu không, chúng ta thảo luận cho đến khi tìm ra hướng đi. Tôi thấy đây là tư duy lãnh đạo mà các doanh nghiệp cần.”

Quan hệ Thương mại Việt Nam - Bỉ: Thách thức và Cơ hội

Dù EVFTA đã có hiệu lực từ năm 2020 còn kim ngạch thương mại song phương đạt 4,45 tỉ USD vào năm 2024, nhiều doanh nghiệp Bỉ vẫn lúng túng trong việc tận dụng cơ hội mà hiệp định mang lại để thâm nhập thị trường Việt Nam. Ông Ferrer chia sẻ: “EVFTA là kho báu chưa được tận dụng triệt để vì các doanh nghiệp Bỉ chưa nắm rõ cách thức hoạt động, và doanh nghiệp Việt Nam cần chủ động hơn.” 

Một thách thức lớn là chi phí tuân thủ CBAM, có thể tăng 10-15% nếu doanh nghiệp không chuẩn bị kỹ. Tuy nhiên, Ferrer nhận định nếu lồng ghép việc phát triển bền vững vào quy trình sản xuất từ sớm, chi phí không những không tăng mà còn được tối ưu. “Quan trọng là tuân thủ ngay từ đầu, chứ không đợi đến lúc xuất khẩu mới điều chỉnh,” ông nói.

Đồng thời, ông cho rằng tiêu chuẩn xanh cũng cần áp dụng đồng bộ cho cả thị trường nội địa lẫn xuất khẩu, bởi “không có lý do gì sản phẩm tốt cho châu Âu mà lại kém hơn ở Việt Nam.” Ông dẫn chứng từ chính kinh nghiệm của mình trong ngành hiệu quả năng lượng và sản xuất thức ăn cho tôm: nhờ cải tiến quy trình, chi phí đã giảm tới 10 lần, giúp mở rộng thị trường và đảm bảo đạt chuẩn quốc tế. Miguel khuyến nghị doanh nghiệp cần có lộ trình tuân thủ toàn diện để dễ dàng vượt qua các rào cản như CBAM, đồng thời tăng sức cạnh tranh lâu dài.

Một rào cản khác là cải cách hành chính, với thời gian cấp phép tại Việt Nam trung bình 16 ngày, chậm hơn Thái Lan (9 ngày, theo Ngân hàng Thế giới 2023). Dù vậy, Ferrer lạc quan: “Sự quyết tâm của lãnh đạo Việt Nam sẽ phá vỡ những nút thắt, mở đường cho doanh nghiệp vươn xa.”

Song, nhìn về mặt cơ hội, Việt Nam đang khẳng định vị thế là nguồn cung xuất khẩu quan trọng cho Bỉ, đặc biệt trong lĩnh vực thủy sản và nông sản. “Việt Nam là quốc gia xuất khẩu tôm lớn thứ hai thế giới, chỉ sau Ecuador, và nhu cầu tại Bỉ đang tăng mạnh,” ông Ferrer nhấn mạnh. Ngoài ra, hoa, trái cây nhiệt đới, gỗ trang trí cũng đầy tiềm năng, nhưng đòi hỏi đầu tư công nghệ, mở rộng sản xuất. Ngược lại, Bỉ mang thế mạnh về nông nghiệp, dược phẩm, năng lượng tái tạo, mở ra cơ hội hợp tác lớn.

Dưới sự điều hành của ban lãnh đạo ưu tiên thực thi, BeluxCham đóng vai trò cầu nối quan trọng, thúc đẩy hợp tác kinh doanh Việt Nam - Bỉ thông qua các sự kiện dành cho doanh nghiệp vừa và nhỏ (SMEs), tập trung vào các vấn đề thuế quan, thương mại và hợp tác. Ông Ferrer tin rằng trong thập kỷ tới, các ngành sản xuất chuyên môn hóa và dịch vụ doanh nghiệp của Việt Nam có thể chiếm phần lớn thị phần xuất khẩu dịch vụ sang EU, thậm chí vượt qua Ấn Độ, nhờ vào sự năng động và chiến lược thấu đáo.

Chuyến thăm của Hoàng gia Bỉ vừa qua không chỉ là một cột mốc ngoại giao mà còn là minh chứng cho tiềm năng hợp tác bền vững giữa hai quốc gia. Với cam kết mạnh mẽ từ BeluxCham và sự hỗ trợ của các hiệp định như EVFTA, Việt Nam và Bỉ đang hướng tới một tương lai thịnh vượng, nơi sự sáng tạo và gắn kết trở thành động lực thúc đẩy thương mại và đầu tư song phương.