Quản lý đám đông

Tâm lý học đám đông đã xuất hiện từ thế kỷ XIX. Tuy nhiên, chỉ mãi đến vài thập niên gần đây, ngành này mới có sự biến đổi quan trọng khi người ta nhìn nhận đám đông ở mức cao hơn là một nhóm người hành xử theo tâm lý bầy đàn, không biết phân biệt phải trái.

"Đám đông cũng có đặc thù tâm lý hệt như từng cá nhân," chuyên gia John Drury từ Đại học Sussex, chuyên nghiên cứu tâm lý học xã hội về quản lý đám đông, nói. "Đa số hành vi con người đều dự đoán trước được, vì chúng ta là sinh vật rất có lý trí," Shrikant Sharma, Giám đốc Nhóm nghiên cứu Smart Space thuộc công ty kỹ thuật BuroHappold của Anh Quốc, nói.

Ngày nay, tâm lý học đám đông được sử dụng trong những tình huống khẩn cấp đặc thù hơn, như trong nhóm tình huống CBRN (là các cuộc tấn công hóa học, sinh học, phóng xạ và hạt nhân).

Ý thức đám đông

Trong thực tế, công trình của các nhà tâm lý học và chuyên gia về thảm họa cho thấy danh tính tập thể thường xuất hiện trong tình huống khẩn cấp. Danh tính này là yếu tố quyết định đám đông sẽ phối hợp và linh hoạt ra sao trong từng tình huống nhất định.

Ví dụ, trong các phỏng vấn người sống sót sau vụ đánh bom ngày 7/7/2005 ở London, Drury và đồng nghiệp nhận thấy thành viên trong đám đông đã hợp tác với nhau rất nhiều: họ trấn an nhau, chia sẻ nước, và giúp sơ cứu đơn giản.

"Điều quan trọng là người ta không nên làm những thứ có thể đe dọa đến danh tính xã hội mà mọi người chia sẻ," Drury nói. Vì danh tính đám đông xuất hiện để thay thế các liên kết khác, nên việc chia đám đông thành từng nhóm theo tôn giáo hay dân tộc nhằm mục đích để dễ quản lý thật ra lại là vô tác dụng.

Hãy xem xét như hành vi chuyền người trên cao trong chương trình nhạc punk hoặc metal. Rõ ràng là có logic cho hành vi sục sôi này của đám đông, dù người ngoài có thể không thấy được. Logic này khiến cho người hâm mộ không bị giẫm đạp. Cực kỳ ngoạn mục, thậm chí điều này có nghĩa những người nhảy múa nồng nhiệt sẽ di chuyển điên cuồng trong vòng tròn lớn cuối cùng sẽ quay lại đúng vị trí ban đầu.

"Những người quản lý an toàn đám đông biết rằng những cảnh nhảy múa hay chuyền người thật ra là những hành động diễn ra theo quy luật," Drury cho biết.

Những nhân viên an ninh thiếu kinh nghiệm có thể và cho rằng đó là hành vi nguy hiểm và nếu họ bắt đầu trấn áp thì có thể khiến tình huống trở nên nguy hiểm.

Điều này đã xảy ra trong thảm họa Hillsborough năm 1989, khi 96 người thiệt mạng do bị xô đẩy trong sân vận động bóng đá ở Sheffield, Anh Quốc.

Một số cảnh sát và nhân viên an ninh ở sân đã lo ngại quá mức về nguy cơ người hâm mộ hành động quá khích, cho nên họ đã dồn người hâm mộ thành từng nhóm đông, và điều đó đã làm sự việc trở nên tồi tệ hơn. Vấn đề là nếu mọi người nghĩ rằng người khác sẽ hoảng loạn trong đám đông, tự họ sẽ có xu hướng hoảng loạn ngay cả khi không có nguy hiểm thật sự.

Quản lý đám đông

Nhóm Smart Space sử dụng phần mềm giả lập đám đông, họ lên nhiều kịch bản khác nhau để cho thấy ngay cả những bước đơn giản - như di chuyển vị trí lối thoát trong khu căn hộ - cũng có thể tránh tình trạng ùn ứ.

Một trường học ở Newcastle đối mặt với tình trạng ùn ứ học sinh mỗi khi chuông reo. Đội của Sharma quan sát sinh viên chật vật đi xuống hành lang theo nhiều hướng. Họ nhận ra rằng việc trường định mở rộng hành lang là không cần thiết và tốn kém.

Thay vào đó, nhóm đề xuất cách đơn giản hơn nhiều: bỏ việc bấm chuông reo. Khi giáo viên tóm tắt kết thúc bài học trong vài phút, các lớp không bao giờ đồng loạt túa ra cùng thời điểm. Bỗng nhiên, việc di chuyển trong hành lang trở nên khá thông suốt hơn. Kết quả là, thậm chí với những nơi ít nguồn lực, Sharma tin rằng đặt vấn đề đúng thì sẽ giúp tránh tình trạng ùn ứ đám đông.

Chẳng hạn, các nhà ga xe lửa ở Mumbai cực kỳ đông đúc. Đảm bảo việc chia sẻ thông tin chính xác, và chú ý đến cách hành khách chuyển hướng ở lối ra có thể giúp tránh nhiều thảm kịch như vụ giẫm đạp năm 2017 ở cầu thang nhà ga Đường Elphinstone, khiến 22 người thiệt mạng.

Công trình của nhà tâm lý học Anne Templeton từ trường Đại học Kent cho thấy các công cụ giả lập đám đông đã không tính tới cách thức thành viên trong đám đông tương tác với nhau. Một "đám đông vật lý" (cơ bản là một người cùng xuất hiện ở trong một không gian) sẽ có thể được mô phỏng khác hẳn với "đám đông tâm lý" (đám đông cùng chia sẻ một tính chất).

Ví dụ, Templeton nói "Ở mức độ di chuyển cơ bản, đám đông tâm lý sẽ đi chậm hơn và xa hơn để tạo ra cấu trúc chặt chẽ hơn với những thành viên trong đám đông." "Đám đông vật lý có thể trở thành đám đông tâm lý trong tình hình khẩn cấp, vì thế các mô hình máy tính nên được sử dụng linh hoạt để đón nhận thay đổi trong tính chất đám đông và những thay đổi về mặt hành vi kéo theo đó," Templeton cho biết.

Nguồn BBC Future